O‘zmu xabarlari Вестник нууз acta nuuz

O‘ZBEKISTON MILLIY 
UNIVERSITETI
XABARLARI, 2021, [1/6]
ISSN 2181-7324 
 
FALSAFA 
http://science.nuu.uz/uzmu.php 
Social sciences 

---

O‘zMU xabarlari Вестник НУУз ACTA NUUz
 
FALSAFA 
1/5/1 2021 
- 68 -
va o‘quvchilar, boshqa tomondan maktablar va davlatlar, 
umuman olganda esa fuqarolar va fuqarolik jamiyatini 
manfaatlari hisobga olinishi zarur. Keng ma’noda 
ta’kidlaganda, dunyoda ta’lim sifatini ta’lim jarayoni va 
erishilgan yutuqlarga sarflangan xarajatlarga mos kelishi va 
ta’lim olish maqsadlari, standartlari, jamiyat talablariga 
nisbatan natijasi tushuniladi [1; 2; 3; 4; 5; 6]. 
- Tahlil va natijalar (Analysis and results). 
Maktab 
ta’limida sifat menejmentini joriy etishning rivojlantirilishi bir 
vaqtning o’zida maktab rahbariyati, maktabning ichki muhiti, 
boshqaruvning to’g’ri va qonuniy tashkillanganiga bog’liq 
bo’lib, bu o’z navbatida ta’lim muassasalari, boshqaruv 
organlari va ularning rahbarlaridan tashkilotchi, tadbirkor, 
zamonaviy bilim va madaniyat egasi bo’lishini talab etadi. 
Deyarli ko’plab umumta’lim maktablari rahbarlari xalq ta’limi 
xodimlari orasida eng ko’p mehnat sarf qilib ishlayotganlar 
toifasiga kiradi va ular faoliyatlari davomida juda ko’p 
qiyinchiliklarga duch keladilar. Albatta, bunga obyektiv va 
subyektiv sabablar bor. Ularning asosiylarini quyidagilarda 
ko’rishimiz mumkin:
-ta’lim 
boshqaruvi nazariy asoslari to’g’risida 
bilimlarning yetishmasligi; 
-maktabda tashkil etilgan ichki boshqaruvning 
samarasizligi; 
-maktabdagi jarayonlarni boshqaruvida inson omilini 
hisobga olmaslik; 
-boshqaruvda 
qog’ozbozlik 
va 
buyruqbozlikka 
asoslangan uslubning saqlanayotganligi; 
-maktab rahbarlari o’rtasidagi ish taqsimotining 
amalda yaxshi ishlamayotganligi; 
-malaka oshirish masalasiga e’tiborsizlik; 
-kadrlar qo’nimsizligi; 
-vaqtdan unumli foydalanmaslik va hokazo. 
Bugungi kunda umumiy o‘rta ta’lim maktablarida 
nazoratning quyidagi turlari keng qo‘llaniladi: 
Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida amalga oshiriladigan 
nazorat turlari 
Qamroviga ko‘ra 
Individual nazorat, frontal nazorat, kompleks nazorat 
Subyektiga ko‘ra 
Ichki nazorat, tashqi nazorat, Davlat nazorati 
Obyektiga ko‘ra 
O‘quvchilar bilim o‘zlashtirish darajalari nazorati, pedagogik faoliyat nazorati, 
ma’muriy-boshqaruv jarayoni nazorati, tashkilot moliyaviy faoliyati nazorati 
Maqsadiga ko‘ra 
Diagnostik nazorat, prognostik nazorat, revizion nazorat 
Shu o’rinda, boshqaruvning asosiy yo’nalishi 
hisoblangan maktab ichki nazoratini tashkil etishning ayrim 
masalalari to’g’risida to’xtalish joiz.
Maktab ichki nazorati: 
-bu maktab jamoasining erishishi kerak bo’lgan 
maqsadiga muvofiq ravishda o’quv-tarbiya jarayonini har 
tomonlama o’rganish va tahlil qilishdir. 
-rejali, mukammal ishlab chiqilgan nazorat, yutuqlarni 
anglash va rivojlantirish, pedagogik jamoa faoliyatida yuz 
berayotgan kamchiliklarni oldini olish va bartaraf etish 
imkonini beradi. 
-maktabda ichki nazoratni to’g’ri tashkil qilinganligi 
o’qituvchilar bilan bir qatorda maktab rahbarlarini ham 
intizomga o’rgatadi, bu ish rejali, tizimli, aniq bir faoliyatga 
qaratilgan, mujassam bo’lishi, o’quv-tarbiya jarayonini har 
tomonlama qamrab olishi zarur. 
Maktab 
ichki 
nazoratini 
rejalashtirish 
va 
va 
tashkillashtirish jarayonida rahbar nazoratning hamma 
obyektlari, yo’nalishlari haqida mukammal, puxta tasavvurga 
ega bo’lishi lozim. Bu esa taxminan quyidagilarda ko’rinadi:
-o’quv rejasidagi ba’zi fanlarning o’qitish darajasi; 
-dasturda 
berilagan 
ma’lumotlarni o’zlashtirish 
darajasining davlat talablariga (davlat ta’lim standartlariga) 
mosligi; 
- pedagogik jamoada bilimli va qobiliyatli o’quvchilar 
bilan ishlashning tizimli yo’lga qo’yilganligi; 
- maktabda ma’lumot olishni ta’minlaydigan tizimning 
samaradorligi va doimiyligi (ixtiyoriy fanlardan fakultativlar, 
to’garaklar, maxsus kurslar va boshqalar);
-past o’zlashtiruvchi o’quvchilar bilan ishlashda 
yo’lga qoyilgan samarali tizim; 
-pedagogik 
jamoaning ta’limni ta’minlash va 
tashkillash bo’yicha ishlari;
-uslubiy va tarbiyaviy ishlar, maktab hujjatlarini 
yuritishni to’gri yo’lga qo’yish; 
- 
o’quv-moddiy 
ta’minotdan 
foydalanish 
samaradorligi va boshqalar[7]. 
Yuqoruda sanab o’tilgan omillardan tashqari t’lim 
sifatning yana bir rivojlanish tendensiyalarini maktabda 
innovatsion boshqaruvning qay darajada tashkil etilishida ham 
ko’rib chiqishimiz mumkin. 
Pedagogik innovatsiyalarning mazmun mohiyati, 
mezonlari to’g’risida aniq bilim va tasavvur, ularni qo’llash 
uslubiyotini bilish har bir o’qituvchi va rahbarlarga ularni 
joriylashtirishni xolisona baholash va prognoz qilish imkonini 
beradi. Innovatsiyalarning mohiyatini tushunmagan holatda 
kiritishga shoshilish, tavsiya etilgan yangilikni qisqa vaqtdan 
keyin unutilishiga yoki bekor qilinishiga olib keldi. Bu holatga 
olib keluvchi asosiy sabablardan biri maktablarda innovatsion 
muhitning yo’lga qo’yilmaganligi bo’lib, bunday muhitning 
yo’qligi ta’lim beruvchilarning uslubiy jihatdan tayyor 
emasligida, ularning pedagogik innovatsiyalar mohiyatini 
yaxshi bilmasliklarida namoyon bo’ladi, bu holatni bartaraf 
etish uchun esa, maktabni boshqarishda ma’lum bir axloqiy va 
ruhiy holatni yaratish, maktab o’quv-boshqaruv jarayoniga 
innovatsiyalarni joriy etishni ta’minlaydigan tashkiliy, uslubiy 
va psixologik chora-tadbirlar ishlab chiqish kerak bo’ladi. 
O’qituvchilar tarkibidagi qulay innovatsion muhitning 
mavjudligi o’qituvchilarning innovatsiyalarga «qarshilik» 
koeffitsientini pasaytiradi, kasbiy faoliyat stereotiplarini 
yengishga 
yordam 
beradi 
va 
innovatsion 
muhit 
o’qituvchilarning 
pedagogik 
yangiliklarga 
bo’lgan 
munosabatida aks etadi. Bugungi kunda innovatsion 
jarayonlarni tartibga solish va malakali boshqarish zarurati 
bilan o’qituvchi va menejerlar o’rtasida pedagogik 
yangiliklarni aniq tushunishning yo’qligi, shuningdek, ushbu 
faoliyatni kuzatish va boshqarish qobiliyati o’rtasida ziddiyat 
mavjud[8]. 
Bu ziddiyat esa innovatsiya jarayonini soddalashtirish 
va menejerlarni ushbu jarayonni boshqarishga o’rgatish 
kerakligini aniqlab beradi. Buni amalga oshirish uchun esa, 
quyidagilarni yo’lga qo’yish tavsiya etilmoqda: 
-bolalarning salomatligi va jismonan rivojlanishini 
ta’minlash; 
-yangi avlod o’quv dasturlari, o’qitish texnika va 
texnologiyalarini qo’llash ; 
-iqtisodiy, ekologik ta’lim, axborot texnologiyalari 
bo’yicha kurslarni joriy etish; 
-jamiyat 
ehtiyojlarini ta’minlash uchun ta’lim 
xizmatlarining tarmog’i va tarkibini kengaytirish; 
-ta’limning mintaqalararo tarkibiy tuzilmasini joriy 
etish. 
Maktabda 
innovatsiyalarni 
boshqaruvning 
quyi 
tizimini samarali tashkil etish uchun asosiy faoliyatlar tartibi 
quyidagicha: 

---