|
Ichki datchiklar tizimi (IDT) — bu takomillashgan NBT bshlib, ITD mavjud avtomobil asosiy tizim va mexanizmlari maxsus datchiklarga ega bshlib haydovchini xabarlaydi yoki kompyuterda axborotni saqlaydi. Masalan, VAZ avtomobillarida ITD quyidagi taxlil qiladi (10-rasm): akkumulyator batareyasining yuklanishsiz holatdagi, starter qshshilgandagi va uning stop rejimidagi kuchlanishning holatini; generator diodlarining sozligi; sht oldirish tizimi ulanganda va starter qshshilgandagi sht oldirish g`altagidagi kuchlanishni; uzgichdagi kontaktlarda kuchlanishning kamayishi; uzgichning kontaktlari berk holatining burchagi; silindrlar bshyicha uchqun berilishining sinxron emasligi; nazorat aylanish chastotalarida sht oldirishning ilgariligi burchagi; silindrlarni navbat bilan shchirishda dvigatelning aylanishlar chastotasini pasayish darajasini.
Tizimni uzluksiz takomillashtirib bormoqdalar.
10-rasm. IDTning elektrik sxemasi
Indikasiya tizimi. Displeylar. haydovchi ahborotlarni asboblar panelidan oladi. Elektronika panelni elektron axborot qurilmasi va indikatorli qilib tayyorlash imkonini berdi. Elektron indikatorlar ilgari bshlganidek faqat bitta parametrning signalini emas, balki turli tuman xabarlarni berishi va axborotlar hajmini keskin oshirishi mumkin. haydovchini bir vaqtning shzida ortiqcha maolumotlar bilan yuklamaslik uchun, panelda uch-beshta asosiy parametrlar va besh-oltita yoritkichli signallar taqdim etiladi. qolgan ma’lumotlarni haydovchi hoxishga kshra chaqirib oladi.
MSIEEBT dvigatel majburiy salt ishlaganda yonilg`ini uzatilishini tshxtatish uchun xizmat qiladi. Bu tizim joriy qilinishi yonilg`ini 2...3% ga tejash va chiqindi gazlardagi zaharli moddalarni miqdorini 15...30% ga kamaytirish imkoniyatini beradi.
MSIEEBT quyidagicha ishlaydi (7.4-rasm). Majburiy salt ishlash rejimini aniqlash uchun dvigatel tirsakli valini aylanish chastotasi, drossel tshsiqchasining holati datchiklari xizmat qiladi.
MSIEEBTni ishlashi uchun quyidagi shartlar bir vaqtni shzida bajarilishi kerak:
- dvigatel tirsakli valining aylanishlar chastotasi maolum belgilangan qiymatdan yuqori bshlishi kerak;
- drossel tshsiqchasi tshla yopilgan bshlishi kerak;
- sovitish tizimidagi suyuqlik temperaturasi 650C dan yuqori bshlishi kerak.
Oxirgi shart sovuq dvigatel qizdirilayotganda, uni salt ishlashdagi aylanishlar chastotasi belgilangan qiymatdan baland bshladi va bu hol MSIEEBT tomonidan majburiy salt ishlash rejimi sifatida qabul qilinishi va yonilg`i uzatilishini tshxtatib qshyilishi bilan bog`liq.
Dvigatel tirsakli valining aylanish chastotasi haqidagi signal sifatida sht oldirish g`altagining bilamchi chulg`amidan olingan signal ishlatiladi. Drossel tshsiqchasining holati datchigi sifatida karburatorga joylashtirilgan mikro almashlab-ulagich ishlatiladi. Agar drossel tshsiqchasi ochiq bshlsa almashlab-ulagich kontaktlari tutash, yopiq bshlsa - uzilgan bshladi.
Majburiy salt ishlash rejimi vujudga kelsa, elektron blok elektromagnit klapanga yopilish haqidagi boshqaruv signalini beradi va karburatorni salt ishlash tizimi orqali dvigatelga yonilg`i uzatilishi tshxtatiladi. Majburiy salt ishlash rejimi tugab drossel tshsiqchasi ochilsa yoki tirsakli valning aylanish chastotasi ortib maolum qiymatga yetganda elektron blok elektromagnit klapanni ochadi va karburatorni salt ishlash tizimi orqali yana yonilg`i uzatila boshlaydi.
7.5-rasmda majburiy salt ishlash ekonomayzeri elektron boshqarish blokining umumiy sxemasi keltirilgan. Elektron boshqarish bloki ikkita kuchlanish komparatori, teskari aloqa zanjiri va nosimmetrik triggerdan iborat. Blok quyidagicha ishlaydi. SHt oldirsh tizimidagi uzgichdan kelayotgan signal mikrosxema A1 kirish qisqichi 4 ga uzatiladi. Mikrosxema A1 ning chiqish joyida (qisqich 3) davomiyligi doimiy bshlgan impulslar shakllanib, ularni qaytarilish chastotasi kirish signalining chastotasiga mos buladi. VT1 va VT2 tranzistorlar kalit vazifasini bajarib, ular A1 mikrosxemaning chiqish joyida impulslar vujudga kelganda vaqt belgilovchi kondensator C1 ni zaryadsizlanishini taominlaydi. Impulslarni vujudga kelishi oraligidagi vaqt davomida kondensator C1 - R1 va R2 rezistorlar orqali zaryadlanadi. Kirish signali chastotasi kamayishi bilan C1 kondensatorning zaryadlanish mumkin bshlgan kuchlanishning maksimal qiymati ortib boradi.
VT3 va VT4 tranzistorlar chegaraviy element vazifasini bajaradi. Kondensator C1 dagi kuchlanish 8 V dan (tayanch kuchlanish) ortishi bilan bu tranzistorlar ochiladi. SHunday qilib, kirish signal chastotasi ulanish chegarasidan kam bshlganda, kondensator C1 chegaraviy elementning tayanch kuchlanishidan ortiqroq qiymatga ega bshlgan kuchlanishgacha zaryadlanib ulguradi. Bunda, VT3 va VT4 tranzistorlar ochiladi va mikrosxema A2 orqali VT6 tranzistor bazasiga yuborilgan signal taosirida VT6 tranzistor ochiladi. Bu esa, shz navbatida VT8 tranzistorini ochilishi va shtekker X6 orqali elektromagnit klapan 2 ga kuchlanish uzatilishini taominlaydi. SHtekker X5, drossel tshsiqchasi holati datchigi S1 kontaktlari orqali, «massa» bilan ulanganda (yaoni drossel tshsiqchasi yopiq holat) elektromagnit klapanga uzatilayotgan kuchlanish kirish signali chastotasiga bog`liq ravishda shzgaradi. SHtekker X5 «massa» dan ajratilsa (yaoni drossel tshsiqchasi ochilsa) tranzistor VT7 yopiladi, VT5 tranzistor esa ochiladi. Bu chiqish tranzistori VT8 ni ochilishiga va tok manbaining musbat qutbini (kirish signali chastotasidan qatoiy nazar) elektromagnit klapaniga ulanishiga va karburatorni salt ishlash naychasini ochilishiga olib keladi.
Shunday qilib, majburiy salt ishlash rejimida, yaoni tirsakli valning aylanishlar chastotasi, elektron boshqarish blokining komparatorini ishga tushish chegarasidan yuqori bshlganda elektromagnit klapanga tok kelmaydi va dvigatelga yonilg`i uzatilmaydi. Aylanish chastotasi komparatorni ishga tushishi chegarasidan pasayganda elektromagnit klapan ochiladi va dvigatelga yonilg`i uzatilish jarayoni tiklanadi. Agar drossel tshsiqchasi ochiq bshlsa, tirsakli valning aylanish chastotasi qiymatidan qatoiy nazar, dvigatelga yonilg`i uzatilishi davom etadi.
Majburiy salt ishlash rejimida dvigatel silindrlarida havoni keskin siyraklanishi vujudga kelishi sababli moy sarfini ortishi - bu tizimning kamchiligi hisoblanadi.
Majburiy salt ishlash rejimida dvigatel silindrlarida havoni keskin siyraklanishi vujudga kelishi sababli moy sarfini ortishi - bu tizimning kamchiligi hisoblanadi.
Asosiy adabiyotlar
Mahmudov G'.N. Avtomobillarning elektr va elektron jihozlari. Darslik. 2-chi nashr. – T.: Noshir, 2011. – 304 b.
Ютт В.Э. "Электрооборудование автомобилей". Учебник для студентов высших учебных заведений, 4-е издание. – М.: Транспорт, 2006. – 440 с.
Шейпак А.А. Гидравлика и гидропневмопривод. Часть 2. Гидравлические машины и гидропневмопривод. Учебник. – М.: МГИУ, 2003. – 352 с.
Tom Denton. Automobile Electrical and Electronic Systems. Fourth Edition. – New York: Routledge, 2012. 703 p.
Трантер А. Электрическое оборудование автомобилей. –СПб.: Алфамер Паблишинг, 2003. – 288 с.
Do'stlaringiz bilan baham: |
