Ozlari fanidan o‘quv-uslubiy majmua bilim sohasi

Kontaktsiz-tranzistorli kuchlanish rostlagichlari

Kontaktsiz-tranzistorli kuchlanish rostlagichlarining umumiy sxemasi 1.30-rasmda keltirilgan. Sxemada o‘lchov elementi vazifasini R1 va R2 qarshiliklar, taqqoslash (sezuvchi) element vazifasini esa stabilitron VD1 bajaradi.

Generator kuchlanishi belgilangan rostlanish kuchlanishidan past bo‘lganda, stabilitron VD1 teskari tomonga tok o‘tkazmaydi (ya’ni stabilitron yopiq). Stabilitron VD1 yopiq bo‘lganda,
tranzistor VT1 ham yopiq bo‘ladi, chunki uning baza toki zanjiri uzilgan. Bu holda tranzistor VT2 ochiq bo‘ladi, chunki unda baza toki mavjud bo‘ladi va u quyidagi zanjir orqali o‘tadi: "+" qutb - tranzistor VT2 ning emitter-baza o‘tish joyi - R_B qarshilik - "-" qutb.


Ochiq tranzistor VT2 ning qarshiligi keskin kamaygan emitter - kollektor o‘tish joyidan uyg‘otish chulg‘amiga tok o‘tadi va aylanishlar chastotasi ortishi bilan generatorning kuchlanishi o‘sa boshlaydi. Generatorning kuchlanishi belgilangan qiymatga yetganda, stabilitron VD1 teshiladi va teskari tomonga ham tok o‘tkaza boshlaydi. Stabilitron VD1 ning teshilishi tranzistor VT1 ning ochilishiga olib keladi, chunki unda baza toki hosil bo‘ladi. VT1 tranzistorning emitter-kollektor o‘tish joyi orqali VT2 tranzistorning bazasiga musbat potensial uzatiladi va natijada VT2 yopiladi. Endi uyg‘otish chulg‘amiga tok qo‘shimcha qarshilik R_Q orqali o‘tadi. Uyg‘otish toki kamayadi, generator kuchlanishi pasayadi, stabilitron VD1 yana oldingi holiga qaytib yopiladi. VT1 tranzistor ham yopiladi, VT2 tranzistor ochiladi va tok uyg‘otish chulg‘amiga yana VT2 tranzistorning emitter-kollektor o‘tish joyi orqali o‘tadi. Uyg‘otish toki ortadi va generator kuchlanishi yana o‘sadi. Bu jarayon davriy ravishda juda katta tezlik bilan davom etadi va generatorning kuchlanishi belgilangan rostlanish qiymati darajasida ushlab turiladi.
Amalda tatbiq topgan kontaktsiz-tranzistorli rostlagichlarining eng keng tarqalgani GAZ-24, ZIL-130 va boshqa avtomobillarga o‘rnatilgan RR-350 belgili rostlagichdir (1.31-rasm). RR-350 rostlagich asosan R1, R3 qarshiliklardan iborat bo‘lgan o‘lchov elementi, taqqoslash (sezuvchi) elementi stabilitron VD1, tranzistorlar VT1, VT2, VT3 va qo‘shimcha qarshilik R8 larni o‘z ichiga olgan rostlovchi elementdan tashkil topgan. Bundan tashqari, rostlagichni tez va barqaror ishlashini ta’minlash maqsadida sxemaga diodlar VD2, VD3, VD4, drossel g‘altagi L va bir qator qarshiliklar o‘rnatilgan.