Oziq zanjiriga doir masalalar yechish metodikasi

Yechilish usuli.


1111
1000 – 1 = 999 kg farq
6 = x – 5994 kg

^{kartoshka kolorado qo‘ng‘izi} hasharotxo‘r qush ^{yirtqich qush}

6000 kg
600 kg
60 kg
6 kg

Javob: hasharotxo‘r qush iste’mol qilgan ozuqa miqdori 600 kg ekan.

Energiya piramidasi

Energiya piramidasi har bir trofik darajada oziq tarkibidagi energiya miqdorini aks ettiradi. Ekologik piramidalar orasida energiya piramidalari ekosistemaning funksional holati haqida to‘liq ma’lumot beradi. Chunki organizmlar soni va biomassasi ularda to‘plangan energiya miqdori bilan emas, balki ekosistema mahsuldorligi, biomassaning o‘sish tezligi bilan bog‘liq. Ekosistemaning aynan shu vaqtdagi organizmlar soni va ularning massasini, ya’ni statik holatini ifoda etadigan son va biomassa piramidalaridan farq qilib, energiya piramidalari oziq zanjiri orqali energiyaning o‘tish dinamikasini aks ettiradi.

17. 
    masala. Produtsent tanasida 12000 gr oqsil parchalagan bo‘lsa, tulki tanasida xosil
    

bo‘lgan oqsil kkal energiyasini aniqlang.
12000 x 4,1 = 49200 kkal

49200 kkal
4920 kkal
492 kkal
49,2 kkal

18. 
    masala. Quyidagi rasmda oziq-ovqat piramida energiya oqimini ko‘–rsatilgan. Bunga ko‘–ra, quyidagilarning qaysilari to–’g–ri xulosa hisoblanadi.
    

1. 
   ushbu piramidasida A dan D gacha energiya miqdori 10 barobar kamayishi davom etadi
   
2. 
   ushbu piramidasida A dan D gacha energiya miqdori 10 barobar ortishi davom etadi
   
3. 
   ushbu piramidasida A dan B ning energiya miqdorini kamayish foizi C bilan D ning energiya miqdorini kamayish foizi bilan teng
   
4. 
   ushbu piramidasida A dan C ning energiya miqdorini kamayish foizi B
   

bilan D ning energiya miqdorini kamayish foizidan 10 barobar katta

1. 
   a va b
   
2. 
   a va d
   
3. 
   a va c
   
4. 
   b va d
   

19. 
    masala. Makkajo‘xorida biopolimerlardan hosil bo‘lgan energiya 5280 kj ga teng. Oziq zanjirida III-trofik darajadagi organizm tanasida 186 kkal energiya lipid hisobiga hosil bo‘lgan bo‘lsa, burgut tana tuzilishi uchun sarflangan energiyani (kj) toping. (makkajo‘xori-chigirtka- kaltakesak-burgut)
    

Ishlanish usuli.
I-tropik

2. 
   trofik
   

3. 
   trofik
   

4. 
   tropik
   

_{5280 kj} ^{528 kj} 52,8 kj ^{5,28 kj}
186 kkal : 9,3 kkal = 20 gr lipid


20 x 38,9 kj = 778 kj ^{77,8 kj}
Javob: burgut tana tuzilishi uchun sarflangan energiya 83,08 kj ekan.
83,08 kj

20. 
    masala. o‘simlik – hasharot lichinkasi – hasharotxo‘r qush – yirtqich qush shunday tarkibli oziq zanjiridagi hasharotxo‘r qushning ortgan massasini taminlash uchun sarflangan moddalardan oqsil va uglevod parchalanganda 533 kkal energiya hosil bo‘lgan va uni 35 % yo‘g‘ bo‘lgan. Hasharot lichinkasi tana massasi uchun sarflangan moddalar massasini aniqlang.
    

Ishlishi usuli.

o‘simlik
hasharot
lichinkasi
hasharotxo‘r
qush
yirtqich qush
533 : 4,1 = 130
130 gr ------------------ 65 %
70 = x ------------------ 35 %


130 + 70 = 200 gr

Javob: hasharot lichinkasi tana massasi uchun sarflangan moddalar massasini 2000 gr ekan.

21. 
    masala. o‘simlik – chigirtka – maymun – qoplon shunday tarkibli oziq zanjiridagi maymun tana tuzilishi uchun sarflangan modda tarkibini 50 gr yog‘ va 37,5 % uglevod tashkil etadi. Qoplon tana tuzilishi uchun sarflangan moddalar tarkibidagi oqsil parchalanishidan hsil bo‘lgan kj energiyani aniqlang. (yog‘ moddalarni ¼ qismini egallaydi)
    

Ishlishi usuli.




50 gr yog‘
50 x 4 = 200 jami modda


200 x 0,375 = 75 gr uglevod


50 + 75 = 125 yog‘ va uglevod


^{200 – 125 = 75 gr oqsil} 7,5 gr x 17,6 kj = 132 kj

22. 
    masala. Quyidagi oziq zanjiriga e’tibor bering. o‘simlik biomassasi 380 kg. Kiyiklar karkidonga nisbatan 60 kg ko‘p oziq istemol qilgan malum bo‘lsa, bo‘rining umumiy tanasi massasi necha kg ga yetgan. Bitta bo‘ri 72 kg.
    

Ishlanish usuli.


3,8 kg ortgan

1,6 kg
Bo‘ri
2,2 kg

_{16 kg} 22 kg
_{Karkidon (x)} Kiyik (x+60)

x + x+60 = 380 2x = 380 - 60
2x = 320
x = 160
160 kg yegan


o‘simlik
380 kg
220 kg yegan

Javob: Bitta bo‘ri 72 kg + 3,8 kg ga ortgan = 75,8 kg ortgan ekan.

23. 
    masala. Populyatsiya maydonida o‘simlikni bir vaqtda chigirtka, temirchak va bronza qo‘ng‘izi istemol qildi. Chigirtkalar temirchaklardan 440 kg ga ko‘p va bronza qo‘ng‘izi esa chigirtkalardan 340 kg kam ozuqa istemol qilgan. Keyinchalik chigirtkalarning barchasi kaltakesakga ozuqa bo‘lsa, ushbu kaltakesaklar bilan oziqlangan lochin biomassasini aniqlang. Dastlabki produtsentning biomassasi 1620 kg.
    

chigirtka ^{temirchak bronza qo‘ng‘izi
x + 440} x ^{x + 100}

800 gr oziq yegan
(x + 440) + x + (x + 100) = 1620
3x = 1620 – 540
3x = 1080
x = 360

80 grga ortadi


0,8 gr ortgan ekan.

24. 
    masala. Oziq zanjirida vidra (yirtqich hayvon), baliq, qisqichbaqasimonlar va suvo‘tlari bor. uchinchi tartib konsumentlarining biomassasi 32 kg bo‘lsa, oziq zanjiridagi barcha komponentlari iste`mol qilgan oziqning (a) oziq zanjiridagi umumiy biomassasini (b) ni aniqlang.
    

Yechilish usuli.


35520 kg


3- tartib
konsumenti

32000 kg




suvo`t
3200 kg




qisqichbaqa
320 kg


baliq
32 kg

35552 kg
Javob: oziq zanjiridagi barcha komponentlari iste`mol qilgan oziqning miqdori 35520 kg oziq zanjiridagi umumiy biomassasini og‘irligi 35552 kg

25. 
    masala. O`simlik – sichqon - laylakdan iborat oziq zanjirida o`simlikning biomassasi 150 tonna. Bitta laylakning biomassasi 3 kg ortgan bo`lsa, ushbu populaytsiyadagi I-konsumentlar II komsumentlar sonidan necha marta ko‘p ekanligini aniqlang. 1 ta sichqon 0,5 kg ga ortgan.
    

Yechilish usuli. J:600
150000 kg 15000 kg _{1500 kg}

𝟏𝟓𝟎𝟎𝟎 𝒌𝒈
_{𝟎,𝟓 𝒌𝒈} = 30000 ta bu sichqonlar soni
^{𝟏𝟓𝟎𝟎 𝐤𝐠} = 500 ta bu laylaklar soni
𝟑 𝐤𝐠

Javob: ushbu populaytsiyadagi I-konsumentlar II
𝟑𝟎𝟎𝟎𝟎
𝟓𝟎𝟎
= 60

komsumentlar sonidan 60 marta ko‘p ekan.

26. 
    masala. Quyidagi oziq zanjirida birinchi tartib konsumentining massasi 80 t ortgan bo‘lsa,
    

H organizmning ortgan (kg) biomassasini aniqlang.
Yechilish usuli


_{o‘simlik Qurt} Xamelion
80 t ^{8 t}

Mangust 0,08 t


0,08 x 1000 = 80 kg
Ilon
0,8 t

Javob: H harfi ostida mangust berilgan u 80 kg ga tana massasi ortgan ekan.

27. 
    masala. Ushbu oziq zanjirida trofik monosabatning bir qismi tasvirlangan. Agar poykiloterm organizmlar 66600 kgni tashkil qilsa, ushbu populyatsiyada nechta gomoyoterm organizm bor. (Bitta burgut massasi 1,5 kg ortgan)
    

₃ Yechilish usuli
2


o‘simlik ^Chigirtka Baqa ^Ilon


Burgut

4
1


66600 :


Poykiloterm ya’ni Sovuqqonlilar 66600 kg
111 = 600 kg bu ilonni ortgan massasi

600 kg 60 kg
_{6 5} 60 : 1,5 = 40 ta


Javob: ushbu populyatsiyada gomoyoterm (isiqqonli) organizm bu burgut ular soni 40 ekan.

28. 
    masala. Quyidagi oziq zanjiriga e’tibor bering. o‘simlik biomassasi 12 t. sayg‘oq va zebra produtsentni 1 : 2 nisbatta istemol qildi. Tasqara sherdan qolgan oziq bilan oziqlandi va u jayron hisobiga 1,2 kg ga, zebra hisobiga esa 1,5 kg ga ortgan bo‘lsa, arslonning shu oziqlanishdan so‘ng ortgan tana massasini aniqlang.