Oziq ovqat texnologiyasi

Takrorlash uchun savollar
1. Glitserin ishlab chiqarishni ahamiyati.
2. Glitserin olish usullari.
3. Texnik glitserin olish.
4. Distillangan glitserin olish.
5. Glitserinni distillyasiya qilish apparati
6. Distillangan glitserin ko‘rsatgichlari
7. Glitserinni olinishi.
8. Uzluksiz ishlaydigan «Pod’yomnik» apparatining texnologik sxemasi.
9. Texnik glitserinni sifat ko‘rsatkichlari
10. Glitserinni distillyasiyalashning texnologik sxemasi.


Tayanch so‘z va iboralar
Qo‘rg‘oshin oksidi; Zaytun moyi; Nitroglitserin; Texnik glitserin; Distillangan glitserin; Disstillatsion kub; Bug‘ isitgich; Bug‘; Kondensator
7-MA’RUZA
SOAPSTOKNI QAYTA ISHLASH. XOM YOG’ KISLOTALARI OLISH TEXNOLOGIYASI


Reja: Yog’ kislotalarini yog’larni gidrolizlab va soapstoklardan olish usullari. Jarayonning maqsadi va mohiyati. Soapstokni sovunlantirish usullari. Soapstokni qayta ishlashda parchalash jarayoni va uning mohiyati. Paxta soapstokidan xom yog’ kislotalari olish.

Yog‘ kislotalari xo‘jalik va atir sovunlari, yuqori yog‘ spirtlari, alkid smolalarini ishlab chiqarish, plastifikatorlar sifatida, avtoshinalar ishlab chiqarishda va x.k. larni ishlab chiqarish uchun ishlatiladi. Yog‘ kislotasining suyuq fraksiyasi (olein kimyoviy tolalarni lavsan, neylon) ishlab chiqarishda ishlatiladi. Texnik stearin kislotasi avtoshinalarni, fotoplyonkalarni, polisti-rollarni tayyorlashda ishlatiladi. Yog‘ kislotalarini olishda xomashyo sifatida tabiiy va gidrogenizatsiyalangan o‘simlik va mol yog‘lari, shuningdek soapstok qo‘llaniladi. Yog‘lardan yog‘ kislotalari gidroliz yo‘li bilan olinib, olingan yog‘ kislotalari distillyasiya qilinadi. Soapstokdan yog‘ kislotalarini olish halq xo‘jaligida muhim ahamiyatga ega. Chunki soapstokni ishlatib o‘simlik va hayvon yog‘lari tejaladi.

Soapstokni qayta ishlash. Yog‘ tabiati va rafinatsiya usuliga ko‘ra soapstok tarkibida 30-60 % yog‘ bo‘ladi. Soapstokni qayta ishlashning bir necha usullari mavjud. Och rangli yog‘larni rafinatsiyasidan (kungaboqar) olingan soapstokni konsentrlangan sulfat kislota bilan quyidagicha ishlanadi:
Soapstokka, uning og‘irligiga nisbatan 5% suv qo‘shiladi. Havo ta’sirida aralashtirib turib, konsentrlangan sulfat kislota qo‘shiladi, bunda jarayon oxirida suvli qatlamda 2-3 % erkin H₂SO₄ qolishi kerak. Bu aralashma 1-1,5 soat, 85-95⁰C da aralashtirib, 4-6 soat tindiriladi. Bunda sovunni parchalanishi natijasida eritma yuzasiga erkin yog‘ kislotalari va neytral yog‘ aralashmalari qalqib chiqadi. Uchta qatlam hosil bo‘ladi. Quyi, suvli qatlam, neytralizatsiyadan so‘ng yog‘ tutgich orqali kanalizatsiyaga tushiriladi. Oraliq qatlam (smolali moddalar), emulsiya yig‘uvchi sig‘imga yuboriladi. Yuqori, soapstok yog‘li qatlam, natriy sulfat va yog‘siz moddalardan tozalash uchun yuviladi, bu moddalar parchalanish jarayoniga va glitserin sifatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Ayrim vaqtda yog‘li qatlamni oldin karbonat sodasi bilan keyin esa suv bilan yuviladi.
Hosil bo‘lgan yog‘ kislotalari va neytral yog‘ aralashmasi parchalanadi. Glitserin miqdori neytral yog‘ og‘irligiga nisbatan 7% ni tashkil qiladi. Parchalangandan so‘ng yog‘ kislotalari distillyasiya qilinadi. Paxta yog‘idan olingan soapstok boshqa yog‘lardan olingan soapstokka qaraganda tarkibidagi yog‘ miqdorini ko‘pligi, yuqori qovushqoqligi va bo‘yovchi moddalar ko‘pligidan, qora rangda bo‘lishi bilan farq qiladi. Pigmentlarning turli xilligi va murakkab kimyoviy tabiati soapstokni qayta ishlanishini qiyinlashtiradi.
Soapstok tarkibida neytral yog‘ bor, bu yog‘, yog‘ kislotasi bilan birga distillyasiya vaqtida yaxshi haydalmaydi. Soapstok sulfat kislota bilan parchalashdan
oldin kaustik soda bilan sovunlanadi, ya’ni hamma soapstokdagi neytral yog‘ sovun holiga o‘tkaziladi.

CH₂OCOR CH₂OH

| |
C HOCOR + 3NaOH CHOH + 3RCOONa
| |
CH₂OCOR CH₂OH

Shundan so‘ng, hosil bo‘lgan sovun sulfat kislota bilan parchalanadi.

2 RCOONa + H₂SO₄ RCOOH + Na₂SO₄

Paxta yog‘idan olingan soapstokni sovunlanishining ikki xil usuli bor:

1. 
   yelimli usul
   
2. 
   yadroli usul
   

Elimli usulda soapstok 30-40% li kaustik soda eritmasi bilan sovunlanadi va hosil bo‘lgan yelimli aralashma tindirilmasdan sulfat kislota bilan parchalanadi. Yadro orqali olish usulida esa sovunli yelim tindiriladi va hosil bo‘lgan sovun yadrosi parchalashga yuboriladi. Qozonda qolgan sovunli yelim soapstok bilan neytrallanib osh tuzi bilan tuzlanadi. Tindiriladi yadro parchalashga, sovun osti ishqori esa yog‘ tutgichga yuboriladi.