O’zgarmas tok mashinalari

1-rasm. 2 qutbli o’zgarmas tok mashinasining tuzilishi

• Yakor
• Uyg’otuvchi chulg’am magnit qutbi
• Uyg’otuvchi chulg’am o’ramlari
• Stator (stanina)
• Ventilyator
• Cho’tkalar
• kollektor

Eng oddiy o’zgarmas tok generatorining tuzilishi 2-b rasmda ko’rsatilgan. Unda magnit qutblari orasida joylashgan, erkin aylanadigan, po’lat silindrga bir o’ram mis sim (yakor) o’rnatilgan. Yakor chulg’amining uchlari ikkita yarim halqaga ulangan. Yarim halqalarda ikkita qo’zg’almas cho’tkalar (A va B) sirpanadi. Yarim halqalar o’ram simi bilan birga aylanadi. Ana shu yarim halqalar o’zgarmas tok mashinasining kollektori deyiladi.

O’zgarmas tok dvigatelning ishlash printsipi Amper qonuniga asoslanadi. O’tkazgichli ramkani magnit maydonga qo'yganda u aylanadi. U orqali o'tadigan tok o'z atrofida magnit maydon hosil qiladi, tashqi magnit maydon bilan o’zaro ta'sirlashadi, bu esa ramkaning aylanishiga olib keladi. Zamonaviy dvigatellarning tuzilishida chulg’amli yakor ramka rolini o'ynaydi. Ularga tok beriladi, natijada yakor aylanib magnit maydon hosil bo'ladi va bu uning aylanishiga imkon beradi. Yakor chulg’amlariga tok yetkazib berish uchun grafit va mis aralashmasidan tayyorlangan maxsus cho'tkalar ishlatiladi.

2-rasm Ikki qutbli o’zgarmas tok mashinasining elektromagnit sxemasi (a) va eng oddiy o’zgarmas tok generatori (b): 1-qo’zg’atish chulg’ami, 2-asosiy magnit qutblari, 3-yakor, 4-yakor chulg’ami, 5-cho’tka, 6-korpus

2-a rasmda real o’zgarmas tok mashinasining ishlash sxemasi keltirilgan. Mashina generator sifatida ishlatish uchun uning yakori qandaydir birlamchi dvigatel bilan aylantirilishi lozim. Yakor magnit maydonda aylanganda, uning chulg’amida qiymati e=B∙ l ∙ υ bilan aniqlanadigan EYuK hosil bo’ladi. Yakor chulg’ami ma’lum (l) uzunlikka ega. Agar chulg’amning aylanish harakat tezligi (o’zgarmas) υ=соnst bo’lsa, unda, е=В∙ соnst bo’ladi.