O’zbyekiston ryespublikasi xalq ta’limi vazirligi

Ana shunday tarbiya tizimidan foydalangan holda, yosh avlod qalbini insoniy fazilatlar bilan limo – lim qilib to’ldirish bugun ta’lim – tarbiya tizimi oldida turgan vazifalardan biridir Bizning milliy tarbiyamizda duo-yu, olqishlarning o’rni byeqiyos. Masalan «Oltin olma duo ol, duo oltin emasmi», «Boshing tosh, ostonang oltin bo’lsin», «Bizni hurmat qilgan bo’lsang, xudo syeni yorlaqasin», «Boshing to’ydan chiqmasin», «Oy borib, omon qayt», “Aybisiz do’st izlang, do’stsiz qoladi”, “Asli qora oqarmas”, “Arislon izidan qaytmas”, “Marakaga axmoq aralashsa, buzulmay qolmas”, “Yegan og’iz uyalar” kabi mana shunday o’git-u duolar insonlarni bir-biriga myehrli, oqibatli bo’lishlariga zamin yaratib berganlar.Ularning asl mazmun moxiyatini boshlang’ich sinflarda o’quvchilar ongiga singdirish insoniy fazilatlarning shakllanishiga yordam beradi.

Milliy-ma’naviy qadriyatlarni boshlang’ich sinf o’quvchilariga o’rganish chog’idatabiat bilan bog’liq mavzularga ham ko’proq to’xtalib o’tishga to’g’ri keladi, chunki bu mavzular orqali biz bolalarni tabiatni syevishga o’rgatib boramiz.

Ota-bobolarimiz tabiatning har bir giyohini behudaga ishlatmaganlar. Agar unday foydalanish zaruriyati to’g’ilsa eng avvalo ularni ko’paytirishga harakat qilib so’ngra esa ulardan foydalanganlar. Bu borada Sohibqiron Amir

Temur ham o’z «Tuzuklar»ida «Bitta ko’chat kyestirsam o’nta ko’chat o’tqazdim»,-dyeb o’z fuqorolarini tabiatga nisbatan myeht-muhabbatli bo’lishga chaqirganlar.

Ota-bobolardan bizlarga me’ros sifatida yetib kelgan insoniy fazilatlarni milliy-ma’naviy qadriyatlarni boshlangich o’quvchilariga ongiga singdirish o’ziga xos har qachongidan ham dolzarb axamiyat kasb etadi. Boshlang’ich sinf o’quvchilariga ota-bobolarimiz hikmatlarini yetkazishda matnlar mag’zini, mazmunini to’g’ri yetkazib byerish kyerak. Misol uchun: Sohibqiron Amir Temurning «Bitta ko’chat kyestirsam o’nta ko’chat o’tqazdim»,-degan fikrini boshlangish sinf o’quvchilariga singdirishni o’ziga xos yondashuv talab qilinadi. Buning uchun boshlangich sinf o’quvchilariga darsliklardagi materiallarni to’liq o’qitishi kerak. Tabiat va jamiatga bo’lgan ongli yondashuv orqali boshlangich sinf o’quvchilarida biz jnsoniy fazilatlarni tarkib toptirib boramiz.

Tabiat va jamiyat mavzusiga bog’liq matnlarni o’quvchilar ongiga singdirishda savol-javob tarzida hamda muhokama qilish orqali go’zal tabiat payhon bo’lmasligi uchun ota-bobolarimizdyek biz ulardan oqilona foydalanishimiz kyerak dyegan xulosalarga o’quvchilar bilan birgalikda kelib to’xtalishi kerak.

Bizni qurshab turgan olamni asrab – avaylash, boy milliy ma’naviy myerosimizni avlodlarga yetkazish uchun ota - bobolarimiz e’tiqodini bilish, tajribasini qunt bilan egallash kyerak bo’ladi. Buni amalga oshirishda boshlang’ich sinf o’qituvchisi chuqur bilim va mahoratni egallagan bo’lishi kyerak. Bizga ma’lumki ta’lim-tarbiya jarayonlarining ajralmasligiga tayanib, ulug’ allomalarimiz hayoti va faoliyatini, milliy qadriyatlarning bebaho qirralari sifatida o’rganish orqali o’quvchilarni yuksak madaniyatli, o’z Vataniga, kasbiga sadoqatli inson qilib tarbiyalash zaruriyati tug’iladi. Bunga bugungi kunda ijtimoiy asoslarimiz to’laligicha yetadi va bu yo’nalishdagi ishlarni amalga oshirishiga Ryespublikamiz hukumati tomonidan kyeng imkoniyatlar yaratib byerilgan. Misol uchun: boshlang’ich sinf darsliklarida milliy-ma’naviy qadriyatlarimizga ta’luqli bo’lgan manbalar juda ko’p. Shu

bilan bir qatorda o’quvchilarni har tomonlama ruhlantirishga yo’naltirilgan bir qator tarbiyaviy ishlarni amalga oshirish “Ta’lim to’g’risida”gi Qonun va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”da belgilab qo’yilgan.

Boshlang’ich sinf o’quvchilarida insoniy fazilatlarni tarkib toptirishda shak – shubxasiz milliy-ma’naviy qadriyatlar yetakchi o’rinlarni egallaydi. Shuning uchun ham biz o’z bitiruv malakaviy ishimizda aynan boshlang’ich sinflarda insoniy fazilatlarni tarkib toptirishning ijtimoiy asoslariga to’xtalib o’tamiz:

-ota-bobolarimizning tarbiya tizimi;

• 
  xalq og’zaki ijodi;
  
• 
  qadimgi yozma manbalar;
  
• 
  xalq haraktli o’yinlari;
  
• 
  xalq hunarmandchilik sa’nati;
  

-“Avyesto” asarining qiymati;

• 
  tabiatga ongli yondashuv;
  
• 
  urxun-ensoy bitiklari;
  
• 
  o’zbyek xalq og’zaki ijodi;
  
• 
  siymolar faoliyati;
  

-xalq xunarmandchiligi;

• 
  Respublika Ma’naviyat – Marifat markazi tomonidan chiqarilayotgan va taklif qilinayotgan adabiyotlar va tarbiyaviy ishlarga oid ryejalar;
  
• 
  Respublika Milliy istiqlol g’oyasini targ’ibot qilish markazitomonidan milliy ma’naviy qadriyatlarni yoshlar ongiga singdirish tizimi;
  
• 
  «Iste’dod» jamg’armasi tomonidan milliy ma’naviy qadriyatlarni o’zida aks etirgan baddiy ishlanmalar va ular asosida milliy g’urur targ’ibotini to’g’ri yo’lga qo’yish;
  
• 
  «Navro’z» jamg’armasi tomonidan milliy-ma’naviy qadriyatlarni targ’ib qilishga qaratilgan tadbirlarni amalga oshirishda boshlang’ich sinf o’quvchilarini jalb qilish;
  
• 
  «Oltin meros» fondi va shu kabilarning hammasi bugungi kunda milliy qadriyatlarni o’rganishning ijtimoiy asoslarini byelgilaydi.
  

Umumta’lim maktablarining Boshlang’ich sinflarida o’qiyotgan o’quvchilarga ota-bobolarining tomonidan yaratilgan bebaxo ma’naviy boyliklarni o’rgatishda uning barcha tomonlariga e’tiborni qaratib, inson ma’naviyatiga xos bo’lgan fazilatlar bosqichma bosqich singdirilib borisa maqsadga muoffiq bo’ladi.

MIsol uchun 2-sinf o’quvchilariga insoniy fazilatlar nafaqat dars jarayonlarida balki, ijtimoiy foydali mexnat , tarbiyaviy soat, darsdan va maktabdan tashqari faoliyat turlari jarayonlarida singdirib boriladi.

Boshlang’ich sinf o’quvchilarini yetuk shaxs qilib tarbiyalashda:

• 
  buyuk siymolarning ibratli hayot yo’li;
  
• 
  muqaddas manbalar;
  
• 
  ertaklar;
  
• 
  topishmoqlar;
  
• 
  rivoyatlar;
  
• 
  masallar;
  
• 
  oila tarbiyasi;
  
• 
  sinf raxbarining bu boradagi ishlari;
  
• 
  maxallla tizimi;
  
• 
  kattalarning o’zaro munosabatlari;
  
• 
  do’stlar davrasi;
  
• 
  ijtimoiy real hayot muxim rol o’ynaydi. Shuning uchun ham bu yoshdagi bolalarga jiddiy .’tibor aratilishi kerak.
  

Ma’lumki, joriy yil ya’ni, 2013 yil “Obod turmush yili” dyeb nomlangan bo’lib uning mazmun moxiyati oila va uning a’zolarining farovon hayot kechirishlari uchun shart – sharoitlarni yaratishdir. I. A. Karimov O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi IX syessiyasida barkamol avlod tarbiyasiga alohida to’xtalib «Bolalarimizga qachondan boshlab , qanday usulda va uslubda milliy qadriyatlar, urf-odatlarimizni o’rgatishimiz, chuqur anglatishimiz kerak?» - degan edi. Bunday dolzarb masala yechimini tezda hal qilishni u o’z oldiga maqsad qilib xalq ta’limiga katta e’tibor berib, islohatlar yurita boshladi .

Milliy-ma’naviy qadriyatlar maktabda 2-sinf o’quvchilarida milliy tuyg’uni shakllantirishda, o’qituvchilar dars jarayonini hayot bilan bog’lab, o’quvchilarning kundalik faoliyatlarida uchrayotgan millarga xos bo’lgan inson tabiati singdiriladi.

Bugungi kunda boshlang’ich ta’lim oldida turgan asosiy vazifalardan biri 2-sinf o’quvchilarining ongini yuksaltirishga qaratilgan. Ma’lumki jamiyatning fa’ol a’zosi bo’lish uchun birinchi navbatda ong shakllanishi kyerak. Demak, milliy-ma’naviy qadriyatlar zamirida yoshlarda milliy ongni u orqali o’quvchilar o’zligini to’liq anglab yetadi. Bobolarga, ularning ishonchlariga sodiq, ishlarining davomchisi bo’lib voyaga yetadilar. Bu borada I.A.Karimov shunday degan edi. «...Ta’lim – tarbiya – ong mahsuli, lyekin ayni vaqtda ong darajasi va uning rivojini ham byelgilaydigan omildir. Binobarin, ta’lim-tarbiya tizimini o’zgartirmasdan turib ongni o’zgartirib bo’lmaydi. Ongni, tafakkurni o’zgartirmasdan turib esa biz ko’zlangan oliy maqsad – ozod va obod jamiyatni barpo etib bo’lmaydi».

Bugungi kunda milliy ong, milliy g’urur kabi tuyg’ular shakllanib, rivojlanib bormoqda. Biroq, milliy ong, milliy g’ururning kundan- kunga o’sib, yuksalib borishi, bu sohadagi muammolar to’laligicha hal etildi, degani emas. Demak o’qituvchilar oldida shunday ishlar turibdiki, yoshlarni milliy ruhda tarbiyalab, o’z millatidan faxirlanishi, g’ururlanish hissini rivojlantirish lozim.

Milliy ong har bir, millatning o’zligini ko’rsatuvchi omillardan biri hisoblanadi. Mana shu tushunchalarni yoshlar qalbida uyg’otish, ularni g’urur, iftixor darajasiga ko’tarish uchun ota-ona, mahalla, maktab birday ma’suldirlar. Bu masalaga bizning ota-bobolarimiz qadimdan jiddiy e’tibor byergan. Masalan, o’zbyek xalqining ajdodlari hisoblanmish sak qabilalari (miloddan avvalgi VI-V asrlar), boshqa qabilalardan o’zi yashab turgan yerlarini sevishi, ayollarini xo’rlamasligi, qariyalarini hurmat bilan e’zozlashi, ulardan doimo maslahatlar olishi, yoshlarini esa mardlikka, jasurlikka o’rgatishi, har bir yigit - qizining sog’lom bo’lib o’sishi uchun sharoit yaratishi bilan ajralib turgan .