O’zbyekiston ryespublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

3.1 rasm. Ekologik omillarning»hayot faoliyati omili» koordinatlaridagi mintaqaviyligi

Ekologik optimum – biron bir turkum boshqa bir turkumlarga nisbatan afzalliklarga ega bo’lgan sharoitdir.

O’ta kuchli salbiy ta‘sir intervalida turgan omillarning ahamiyati ekologik pessimum deb ataladi.

Optimum va pessimum oralig’idagi mintaqani oraliq yoki o’tish mintaqasi deb atash maqsadga muvofiqdir. Omilning minimal va maksimal miqdorlarida organizmlarning halok bo’lishi ekologik minimum yoki ekologik maksimum deb ataladi (maksimum va minimum mintaqalarini almashtirmaslik lozim).


3.7 Stenobiont va evribiont organizmlar. Barcha organizmlarni chidamlilik va tolerantlik oralig’i bo’yicha stenobiont (yoki qisqa moslanish) va evribiontga (ekologik omillarning katta amplitudada tebranishi) bo’lish mumkin. Organizmlarning aniq omillarga munosabati bo’yicha, odatda stena va evri qo’shimchalari qo’shiladi (3.3 - jadval).
3.3-jadval
Organizmlarning ekologik chidamliligi (valentligi) va olerantligi bo’yicha organizmlarning tasnifi.

№	Organizmlar guruhi	Belgilari bo’yicha tasnifi
1.	Evriterm	Yashayotgan muhitda haroratning ma‘lum darajada o’zgarishiga moslashgan orga-nizmlar.
2.	Stenoterm	Muhit haroratining keskin o’zgarishiga chidamsiz organizmlar.
3.	Evrigal	Atrof-muhitning sh¢rligini yoki kimyoviy tarkibini xiyla o’zgartirib yuboradigan organizm.
4.	Stenogal	Yashash muhitining ¢ta noqulayligi (sh¢rligi, iqlimi va boshq.) va kuchli o’zgarishiga chidamsiz organizm.
5.	Evrigigrobiont	Atrof muhitning namligini xiyla o’zgartirib yuboradigan organizm.
6.	Stenogigrobiont	Iqlimdagi yog’in me‘yori yo kamligi, bosim miqdo-rining keskin o’zgarishiga chidamsiz organizmlar.
7.	Evriionlilik	Har xil kislotali muhitda yashashga moslashgan organizmlar.
8.	Stenoionlilik	Organizmlarning uncha kuchli b¢lmagan kislotali muhitda yashashga moslashuvi.
9.	Evrioksibiont-lilik	Katta miqdordagi kislorodning boshqa joyga o’tish i (masalan, suvda).
10.	Stenooksibiont-lilik	Katta miqdordagi kislorodning boshqa joyga ¢ta olmasligi.
11.	Evritrof	Juda ko’p b¢lmagan oziqa ob‘ektlaridan oziqlanadi.
12.	Stenotrof	Uncha katta b¢lmagan oziqa ob‘ektlaridan oziqlanadi.
13.	Evrifat	Yorug’lik rejimi turlicha bo’ladigan sharoitda va nurlanishning xilma-xil turlari ancha ta‘sir etganda ham me‘yorda yashashga qodir organizm.
14.	Stenofont	Faqat qisqa yoruғlikda yashash doirasi chegarasi.
15.	Evrixor	Keng ekologik valentlik bilan tavsiflanadi.
16.	Stenoxor	Qisqa ekologik valentli organizmlar.

3.8 Limitlangan (cheklangan) omillar.