O’zbtkiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

Fiziologik uslublar 
1.
 
Yurakni 
qisqarish 
chastotasini 
o‘lchash:  tinch  holatda,  5  daqiqali 
sakrash  yuklamasidan  so‘ng  va  5 
daqiqa o‘tgandan keyin 
2.
 
Nafas  olish  chastotasini  o‘lchash: 
tinch  holatda,  5  daqiqali  sakrash 
yuklamasidan  so‘ng  va  5  daqiqadan 
keyin 
Sekundomer 
 
 
 
Sekundomer 
Psixologik uslublar 
1.
 
Ko‘zni yumib sekundomer strelkasini 
“0” da to‘xtatish 
2.
 
Qo‘l 
dinamometrida 
maksimal 
kuchdan 50% ni farqlash. 
Sekundomer 
 
Dinamometr 
 
Jismoniy sifatlar rivojlanish templari xulosasini berish uchun 1 yoki 
2 yil davomida o‘smirlarni kuzatish yetarli hisoblanadi. Inson organizmi 
rivojlanishi  va  o‘sishi  nomutanosibligi  (geteroxronligi)  ma’lum.  Turli 
yoshlarda  mashg‘ulotlarga  nisbatan  belgilar  sezuvchanligi  aniqlangan. 
Rivojlanishning  sensitiv  (sezuvchan,  tanqidiy)  davrlari  haqidagi 
ta’limotga  binoan  tashqi  muhit  belgilariga  bog‘liqlik  bu  davrlarda 
maksimum darajaga yetadi. Sportda saralash va yo‘naltirish jarayonlarini 
to‘g‘ri  davrlash  uchun  u  yoki  bu  yoshda  tayyorgarlik  yuklamalari 
hajmini to‘g‘ri hisobga olish zarur. 
Sportga  yo‘naltirish  va  saralash  amaliyoti  uchun  quyidagilarni 
tavsiya qilish mumkin. Inson harakat imkoniyatlari rivojlanishi muayyan 
darajada  individual  genotip  bilan  cheklangan.  Mashg‘ulotlar  hajmi 
erishilgan  natijalar  darajasi  orasida  bog‘liqlik  mavjud  emas.  Sport 

---

355 
natijalarini  oshirish  maqsadida  yuklama  hajmini  oshirish,  faqatgina 
natijani  pasaytirish  mumkin.  Har  bir  sportchi  uchun  sportning  har  bir 
turida optimal yuklamalar zarur, aynan shu sababli, optimal tayyorgarlik 
siri  har  doim  individualdir.  Sportga  saralashni  davrlashtirish  uchun 
tanlangan  sport turiga  qiziqishning  shakllanish  darajasi ham ahamiyatli. 
Bolalarning asosiy qismi 5-6-sinflarda sport mashg‘ulotlariga muntazam 
ishtirok  eta  boshlaydi  va  sport  turini  tanlashda  atrof-sharoitlari  va 
vaziyati asosiy rol o‘ynaydi. Odatda qarorlar o‘rtoqlar, o‘qituvchi va ota-
onalar  fikriga  bog‘liq.  Qizlarni  ko‘pincha  sport  mashg‘ulotlarining 
emotsional  tomoni  qiziqtirsa,  yigitlarni  kuchliroq  va  qudratliroq  bo‘lish 
imkoniyati  jalb  etadi.  Lekin  hamma  ota-onalar  ham  bolalarning 
rivojlanishi  uchun  jismoniy  tarbiya  va  sport  mashg‘ulotlari  zarurligini 
tushun-tirishmaydi. Sport seksiyalarida shug‘ullanadigan bolalar orasida 
atigi  10  tadan  bittasi  ota-ona tashabbusi bilan  sportga  kirib  keladi.  Ota-
onalar 
farzandlarining 
maktabda 
jismoniy 
tarbiya 
bo‘yicha 
o‘zlashtirishiga katta ahamiyat berishlari lozim.