O’zbtkiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

5.7. Tanaffuslar va to‘xtalishlar 
 
O‘yindagi tanaffuslar.
 
O‘yindagi  tanaffuslar  TAYM-AUT  va  o‘yinchilarni  almashtirishga 
ketgan vaqtlardan iborat. 
O‘yindagi tanaffuslar soni. 
O‘yindagi tanaffuslar soni ikkita taym-aut va har partiya 6 tagacha 
o‘yinchi almashtirishga ketadigan vaqtdan iborat. 
Tanaffusni talab qilish. 
Tanaffuslar  faqat  murabbiy  yoki  jamoa  sardori  tomonidan  talab 
qilinishi  mumkin.  Talab qilingan  tanaffus to‘p  o‘yindan chiqqanda  yoki 
to‘pni  o‘yinga  kiritishdan  avval  beriladi.  O‘yinchini  almashtirish 
haqidagi talab partya boshlanishidan avval ham qondiriladi. 
Tanaffuslarning ketma-ketligi. 
Bir  vaqtning  o‘zida  2  ta  taym-aut  va  bir  o‘yinchini  almashtirish 
haqidagi talab ketma-ket o‘yinni tiklanmasdan qondirilishi mumkin. Bir 
tanaffus  davomida  ikki  yoki  undan  ko‘p  o‘yinchi  almashtirilishi 
mumkin. 
Taym-autlar va texnik taym-autlar. 
Taym-aut  (tanaffus)  30  soniya  davom  etadi.  FIVBning  jahon 
miqyosidagi  musobaqalarida  taym-autlar  quyidagi  tartibda  amalga 
oshiriladi: 
I-IV  partiyalarda  2  ta  60  soniyali  “texnik  taym-aut”lar  beriladi.  Bu 
tanaffuslar  jamoalardan  biri  8  va  16  ochko  to‘plaganda  avtomatik 
ravishda beriladi. Hal qiluvchi (V-partiya) partiyada “texnik taym-aut”lar 
berilmaydi.  Bu  partiyada  har  bir  jamoa  2  ta  30  soniyali  tanaffus  talab 
qilishi  mumkin.  Ikki  to‘pdagi  “taym-aut”  tanaffuslari  vaqtida  jamoalar 
o‘yinchilari o‘rindiqlarida bo‘lishlari kerak. 
O‘yinchi almashtirish. 
O‘yinchini almashtirish maxsus belgilangan joyda amalga oshirilishi 

---

255 
kerak.  O‘yinchini  almashtirishga  ajratiladigan  vaqt  jarayonni  o‘yin 
bayonnomasiga  yozish,  zahiradagi  o‘yinchining  maydonga  kirishi  va 
maydondagi  o‘yinchining  o‘yindan  chiqishiga  ketgan  vaqt  bilan 
o‘lchanadi. O‘yinchini almashtirish to‘g‘risidagi talab vaqtida maydonga 
kiruvchi o‘yinchi tayyor bo‘lishi va murabbiyning oldida bo‘lishi kerak. 
Agar  ushbu  shartlarga  rioya  qilinmasa,  o‘yinchini  almashtirish  bekor 
qilinadi, jamoa esa o‘yinni cho‘zgani uchun jazolanadi. 
FIVB  jahon  miqyosidagi  musobaqalarida  o‘yinchini  almashtirish 
jarayonini  osonlashtirish  maqsadida  o‘yinchilar  raqamlari  yozilgan 
dastak-taxtachalardan  foydalaniladi.  Agar  murabbiy  bittadan  ortiq 
o‘yinchini  almashtirish  istagini  bildirsa,  u  almashtiradigan  o‘yinchilar 
sonini  ko‘rsatishi  lozim.  Bu  holda  o‘yinchilarni  almashtirish  navbatma-
navbat amalga oshiriladi. 
Murabbiyning noto‘g‘ri talablari: 
- tanaffuslarni noto‘g‘ri talab qilish. 
To‘p  kiritish  uchun  hakam  tomomudan  hushtak  chalingan  vaqtda 
yoki  chalingandan  so‘ng  tanaffus  olishga  ruxsat  berilmaydi.  Tanaffus 
olish  huquqi  yo‘q  o‘yinchi  tanaffusni  talab  qilishga  haqli  emas.  Qoida 
bo‘yicha  belgilangan  taym-autlar  va  o‘yinchilarni  almashtirish 
imkoniyati  bo‘lmaganda,  ularni  talab  qilish.  Barcha  noto‘g‘ri  talab 
(tanaffus  yoki  o‘yinchini  almashtirish  bo‘yicha)  o‘yinning  cho‘zilishiga 
olib  kelmasa  yoki  o‘yin  jarayoniga  salbiy  ta’sir  etmasa  ham  bu  talab 
hakam tomonidan qondirilmaydi. Bu vaziyat jazolanmaydi. Lekin ushbu 
vaziyat bir partiyaning o‘zida yana qaytarilsa, jamoa jazolanadi.