O’zbtkiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

O‘yin funksiyalari. O‘yin jarayonida voleybolchilar har xil funksiyalarni bajaradilar, ularning ba’zilari jamoa taktikasi doirasida ixtisoslashadilar. Hujumda. Hujumni tashkil etishda o‘yinchilar, odatda o‘yinga kiritilgan to‘pni bog‘lovchilarga uzatadilar bu o‘yinchi bo‘g‘lovchi deb nomlanadi. Boshqalari hujum zarbalarini bajaradilar – ular hujumchilar deb ataladi. Ular orasida birinchi tempdagilar (qoida tariqasida, to‘rning o‘rtasida pastdan va tez uzatishlardan hujum qiluvchilar) va ikkinchi tempda (ko‘pincha to‘rning chekkalaridan va himoya zonasidan ancha yuqoridan uzatishlarda) hujum qiluvchilar ajratib ko‘rsatiladi.
Ikkinchi tempdagi hujumchilar ham, o‘z navbatida, shartli ravishda o‘yinni yakunlovchilar (to‘r chekkasidan, asosan 4-zonadan hujum qiluvchilar) va to‘rning o‘ng chekkasi 2-zonadan diagonal hujumchilarga (agarda jamoa 5-1 tamoyili bo‘yicha shakllantirilgan bo‘lsa) bo‘linadilar. Ikkinchi chiziqda (liniyada) o‘ynalganda diagonal hujumchilarni 1-zonadagi hujum uchun, o‘yinni yakunlovchilarni esa odatda 6-zonadan qo‘shib qo‘yadilar. Diagonal hujumchilar o‘z nomini rasmiy joylashuvga muvofiq bog‘lovchi o‘yinchi bilan diagonal bo‘yicha joylashganliklariga ko‘ra olganlar.
To‘pni o‘yinga kirituvchi “o‘yinchi” deb ataladi. Biroq bu doimiy nom emas, balki vaqtincha vaziyatli o‘yinchi to‘p uzatuvchini anglatadi.
Himoyada. Jamoa mudofaada o‘ynayotganda xuddi shu o‘yinchilar endi boshqacha – himoyaviy funksiyani bajaradilar. Oldingi chiziqdagi o‘yinchilar raqibning to‘r ustidagi to‘siq qilish (bunda ularni to‘siq qo‘yuvchilar deb atashadi), shuningdek, maydonchani himoya qilish jamoadagi sheriklari to‘sig‘ini quvvatlab turishni bajaradilar. Guruhli to‘siqning tashqi chekkalarida turuvchi o‘yinchilarni chekkadagi to‘siq qo‘yuvchilar deyiladi. Ikki chekkadagi to‘siq qo‘yuvchilar o‘rtasidagi to‘siq qo‘yuvchi markaziy to‘siq qo‘yuvchi deb ataladi. Murabbiylar va mutaxassislar birinchi tempdagi hujumchilarni, jamoa uchun to‘siq funksiyasining muhimligini ta’kidlagan holda shunday ataydilar.
Maydonchada himoyalanayotgan o‘yinchilarni (to‘r ustida emas), raqiblar hujum zarbalari bilan yuborilgan to‘pni qaytaradigan bo‘lsa, himoyachilar deb, sheriklari to‘siqlarini yoki o‘z hujumchilarini quvvatlab turgan bo‘lsalar, oldi zona va orqa himoyalovchilar (straxovka) deb ataladi. To‘pni qabul qilishni amalga oshiruvchilar qabul qiluvchilar deb ataladi.
Libero (o‘yinchining doimiy nomi) vazifasidagi o‘yinchiga, musobaqa qoidalariga muvofiq, faqat orqa qatorda, hujum zarbalari, to‘p uzatish va to‘siq qo‘yish, shuningdek, hujum zonasida turgan holda yuqoridan uzatishni bajarish huquqisiz o‘ynashga ruxsat beriladi.
Voleybolchilarni maydonda joylashuviga qarab bitta umumiy atamada ularning asosiy funksiyasi e’tiborga olinadi: bog‘lovchi, libero, o‘yinni tugallovchi (yoki ikkinchi tempdagi hujumchi), diagonal hujumchi, markaziy to‘siq qo‘yuvchi (ba’zida ular birinchi tempdagi hujumchilar deb ataladi).

2.