O’zbtkiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

38-jadval BO‘SMga tanlov o‘tkazishga mo‘ljallangan me’yoriy test talablari

(9-10 yosh)

T/r	Testlar	A’lo	Yaxshi	Qoniqarli
	Jismoniy rivojlanish
	Qiz bolalar
1.	Tana uzunligi (sm)	156 va yuqori	155-151	150-141
2.	Tana vazni (kg)	O‘rtacha	37-40
3.	O‘ng bilak kuchi (kg)	20 va yuqori	19-16	15-13
4.	Ko‘krak aylanasi (sm)	O‘rtacha	66-68
O‘g‘il bolalar
1.	Tana uzunligi (sm)	153 va yuqori	152-148	147-143
2.	Tana vazni (kg)	O‘rtacha	38-42
3.	O‘ng bilak kuchi (kg)	65 va yuqori	64-59	58-52
4.	Ko‘krak aylanasi (sm)	O‘rtacha	65-67
Jismoniy tayyorgarlik
Qiz bolalar
1.	30 m yugurish (sek)	5,6 va kam	5,7-6,1	6,2-6,6
2.	5x6 m yugurish (sek)	12,4 va kam	12,5- 12,8	12,9-13,3
3.	Archasimon yugurish (sek)	32,0 va kam	32,1- 32,6	32,7-33,2
4.	Joydan vertikal sakrash (sm)	37 va yuqori	36-31	30-25
5.	To‘ldirma to‘pni (1 kg) otish (m)	9,0 va ko‘p	8,9-7,0	6,9-5,0
O‘g‘il bolalar
1.	30 m yugurish (sek)	5,3 va kam	5,4-5,7	5,8-6,2
2.	5x6 m yugurish (sek)	12,0 va kam	12,2- 12,4	12,5-12,8
3.	Archasimon yugurish (sek)	31,0 va kam	31,1- 31,6	31,7-32,2
4.	Joydan vertikal sakrash (sm)	40 va yuqori	39-33	32-26
5.	To‘ldirma to‘pni (1 kg) otish (m)	11 va ko‘p	10,9-9,0	8,9-6,0

Sport to‘garaklari va BO‘SMlarga tanlov o‘tkazishda bolalar yoshi, shug‘ullanuvchilar soni va boshqa ko‘rsatkichlarga standart va bir tartibda yondashilmasa, qo‘llaniladigan yuklamalar me’yorini aniqlash, ularning hajmini jismoniy va funksional imkoniyatlar dinamikasiga muvofiq “to‘lqinsimon” prinsipda oshirishda jiddiy bio-pedagogik xatolarga duch kelish mumkin. Binobarin, ko‘p yillik sport trenirovkasi jarayonida bunday salbiy holatlar yuzaga kelmasligi uchun sport to‘garaklari va BO‘SMlarga qabul qilishda bolalar guruhlarini A.G. Xripkova (1978) tomonidan tabaqalashtirilgan quyidagi yosh guruhlari asosida tuzish maqsadga muvofiq:
1-guruh – 5-6 yosh; 2-guruh – 7-8 yosh; 3-guruh – 9-10 yosh;
4-guruh – 11-12 yosh; 5-guruh – 13-14 yosh; 6-guruh – 15-16 yosh; 7-guruh – 17-18 yosh.
Mamlakatimizda joriy etilgan “Alpomish” va “Barchinoy” maxsus test sinovlari ham aynan shu tabaqalashtirilgan tizimga asoslangan.
Sport to‘garaklari, BO‘SMlarga tanlov o‘tkazish, qabul qilish hamda tayyorgarlik guruhlarini tuzishda biojismoniy jihatdan progressiv shakllangan kichik yoshdagi bola (shug‘ullanuvchi) katta yosh guruhiga o‘tkazilishi mumkin. Tanlov o‘tkazishning tartibi, uslublari, me’yoriy testlari va vositalari 39-jadvalda keltirilgan.
Saralashning har bir bosqichida o‘smirlarni asab tizimi xususiyatlari va shaxsiy jihatlarini inobatga olish zarur; o‘smirning istaklari darajasi va sport bilan shug‘ullanish sabablarini tushunishga harakat qilish; ta’limda individual yondashuvni izlash va ushbu jarayon samaradorligini inobatga olish zarur. Jismoniy sifatlarni sinashda uning rivojlanish darajasini aniqlash bilan cheklanmaslik kerak, chunki u har doim ham rivojlanish potensialiga mos kelmaydi. Jismoniy sifatlarni yuqori boshlang‘ich darajasi va rivojlanishini yuqori templari yosh sportchining istiqbolliligidan darak beradi. Jismoniy sifatlar boshlang‘ich rivojlanish darajalari saralanishi uchun ishonchli mezoni bo‘lmasa-da, ularning ba’zi belgilari hanuzgacha o‘zgarmas bo‘lib, yosh sportchi istiqobilini belgilashda undan foydalanish mumkin.

39-jadval

(39a-jadval) Voleybolga tanlov uslublari, me’yoriy testlar va vositalar

Me’yoriy testlar	Test o‘tkazish vositalari
Pedagogik uslublar
Tana uzunligi va vazni 30 m yugurish 5x6 m yugurish Joydan vertikal sakrash Joydan uzunlikka sakrash To‘ldirma to‘pni (1 kg) bosh ortidan ikki qo‘llab uloqtirish	Bo‘y o‘lchagich, tarozi Sekundomer Sekundomer Belga taqilgan o‘lchov lentasi O‘lchov lentasi To‘ldirma to‘plar
Fiziologik uslublar
Yurakni qisqarish chastotasini o‘lchash: tinch holatda, 5 daqiqali sakrash yuklamasidan so‘ng va 5 daqiqa o‘tgandan keyin Nafas olish chastotasini o‘lchash: tinch holatda, 5 daqiqali sakrash yuklamasidan so‘ng va 5 daqiqadan keyin	Sekundomer Sekundomer
Psixologik uslublar
Ko‘zni yumib sekundomer strelkasini “0” da to‘xtatish Qo‘l dinamometrida maksimal kuchdan 50% ni farqlash.	Sekundomer Dinamometr

Jismoniy sifatlar rivojlanish templari xulosasini berish uchun 1 yoki 2 yil davomida o‘smirlarni kuzatish yetarli hisoblanadi. Inson organizmi rivojlanishi va o‘sishi nomutanosibligi (geteroxronligi) ma’lum. Turli yoshlarda mashg‘ulotlarga nisbatan belgilar sezuvchanligi aniqlangan. Rivojlanishning sensitiv (sezuvchan, tanqidiy) davrlari haqidagi ta’limotga binoan tashqi muhit belgilariga bog‘liqlik bu davrlarda maksimum darajaga yetadi. Sportda saralash va yo‘naltirish jarayonlarini to‘g‘ri davrlash uchun u yoki bu yoshda tayyorgarlik yuklamalari hajmini to‘g‘ri hisobga olish zarur.

Sportga yo‘naltirish va saralash amaliyoti uchun quyidagilarni tavsiya qilish mumkin. Inson harakat imkoniyatlari rivojlanishi muayyan darajada individual genotip bilan cheklangan. Mashg‘ulotlar hajmi erishilgan natijalar darajasi orasida bog‘liqlik mavjud emas. Sport
natijalarini oshirish maqsadida yuklama hajmini oshirish, faqatgina natijani pasaytirish mumkin. Har bir sportchi uchun sportning har bir turida optimal yuklamalar zarur, aynan shu sababli, optimal tayyorgarlik siri har doim individualdir. Sportga saralashni davrlashtirish uchun tanlangan sport turiga qiziqishning shakllanish darajasi ham ahamiyatli. Bolalarning asosiy qismi 5-6-sinflarda sport mashg‘ulotlariga muntazam ishtirok eta boshlaydi va sport turini tanlashda atrof-sharoitlari va vaziyati asosiy rol o‘ynaydi. Odatda qarorlar o‘rtoqlar, o‘qituvchi va ota- onalar fikriga bog‘liq. Qizlarni ko‘pincha sport mashg‘ulotlarining emotsional tomoni qiziqtirsa, yigitlarni kuchliroq va qudratliroq bo‘lish imkoniyati jalb etadi. Lekin hamma ota-onalar ham bolalarning rivojlanishi uchun jismoniy tarbiya va sport mashg‘ulotlari zarurligini tushun-tirishmaydi. Sport seksiyalarida shug‘ullanadigan bolalar orasida atigi 10 tadan bittasi ota-ona tashabbusi bilan sportga kirib keladi. Ota- onalar farzandlarining maktabda jismoniy tarbiya bo‘yicha o‘zlashtirishiga katta ahamiyat berishlari lozim.