O’zbkiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi

Ilk Misr jamiyati va davlati. Ilk podsholik 
davri (er. avv. XXXI-XXIX asrlar) 
Ilk dehqon jamoalari er. avv. VI-V ming yillikda
Quyi Misrda Fayum vodiysida mavjud bo`lgan. 
Fayum manzilgohida g`alla ekinlari ekilgan, yirik va 
mayda qoramol boqilgan va baliq tutilgan. Bu

---

45 
madaniyatga mansub bo`lgan manzilgohdan suyak-
garpun, toshdan yasalgan o`roqlar va loy idishlar
topilgan . Shu vaqtda Yuqori Misrda chorvador 
dehqonlar yodgorligi topilgan joyiga qarab Tasiy
madaniyati deb ataladi. Bu yerdan ko`plab qabrlar 
topilgan. Bug'doy ekilgan, mayda chorva mollari 
boqilgan, sirti qora va kulrang loy idishlar yasalgan.
Tasiylar urug' jamoasi bo`lib yashaganlar. Ulardan 
ko`ra yuqori rivojlangan Badari madaniyati (er. avv. 
IV ming yillik) ga tegishli aholi urug' jamosi bo`lib 
yashab chorvachilik va dehqonchilik bilan 
shug'ullanganlar. Yerga motiga bilan ishlov berilib,
kichik kanallar qazilgan. Ov va baliqchilik ham 
mavjud bo`lgan. Badariylar kulolchilikni
takomillashtirganlar. Er.avv. IV ming yillikning 1-
yarmida Amrat manzilgohlari yanada yuqoriroq 
rivojlangan. Bu davrda ilk mustahkamlangan
qo`rg'onlar paydo bo`lgan. Aholi soni o`sgan. Mis 
buyumlari ko`paygan, garpun-qarmoqlar yasalgan, ilk
tilla bezaklar paydo bo`lgan. Kulollar naqshli
idishlar tayyorlay boshlaganlar (ilk sulolagacha 
bo`lgan davr). 
Er. avv. IV ming yillikning II yarmida Gerzey 
davri (hozirgi Gerzi qishlog'i nomidan) sulolaviy
davrgacha bo`lgan 2-bosqichda sun'iy sug'orishga 
asoslangan dehqonchilikdan hunarmandchilik ajralib 
chiqqan. Ilk ijtimoiy tabaqalanish yuz beradi. Qazib 
ochilgan qabrlardan ko`plab buyumlar topilgan.Bu 

---

46 
vaqtda ilk ibtidoiy qulchilik paydo bo`lgan.Qullar
«tirik murdalar» deb atalgan. Misrning ilk davlatlari 
xo`jalik faoliyatini birgalikda olib borishga intilgan 
dehqon jamoalarining birlashmalaridan paydo bo`ldi. 
Sug`orish inshootlarini rivojlantirish va 
yiriklashtirishga bo`lgan ehtiyoj davlat hokimiyatini 
shakllanishini rag`barlantirdi. Davlat hokimiyati
sug'orish tizimini yaratish va ta'mirlashda
yetakchilik qila boshladi. 
Misrning ilk davlatlari hajmi jihatidan uncha katta 
bo`lmagan edi. Keyinchalik Yuqori Misr 22 ta, Quyi 
Misr 20 ta katta bo`lmagan viloyat – nomlar ( Misr 
viloyatlarini antik yozuvchilar “nom” deb, ularni 
hokimlarini “nomarx” deb ataganlar) ga bo`lindi.
Nomlarda iqtisodiy ehtiyojlardan kelib chiqib,
birlashuv jarayoni kuchli bo`lgan. Nomlar o`rtasidagi
uzoq urushlar natijasida er. avv. IV ming yillik oxirida 
Yuqori va Quyi Misrda ikkita yirik davlat vujuga 
keladi. Yuqori Misr hukmdori oq rangli toj, quyi 
Misr hukmdori qizil rangli toj kiygan.
Birinchisining poytaxti Exnab (Nexen), 
ikkinchisining poytaxti Buto shahri bo`lgan.
 
Misrning ilk podsholar4idan biri sanalgan Narmer 
yodgorliklarida yuqori misr podsholarining g`alabalari 
ularning ishtiroki bilan muhim marosimlar 
abadiylashtirilgan. Yodgorliklarda harbiy tasvirlar 
ko`pchilikni tashkil etadi. Podsholarning hokimiyati 
er. avv. IV asr o`rtalaridan boshlab merosiy tus ola 

---

47 
boshlaydi. Chunki Nil vodiysining uncha katta 
bo`lmagan nomlari o`rtasidagi muntazam olib 
borilayot urushlarda harbiy yo`l boshchi 
nomarxlarning mavqei kuchayib boradi. Er. avv. IV 
ming yillikning oxiriga kelib podsholarni 
hokimiyatiga ilohiy tus berilib ular xudo Xor ( bu 
xudo lochin ko`rinishida tasvirlangan ) bilan 
qiyoslangan. 
Har ikki podsholik o`rtasida Misrni birlashtirish 
uchun uzoq kurash boshlanadi. Quyi Misrda podsho 
Narmer va undan oldin o`tgan o`tmishdoshlari 
g`olibona urushlar olib borganlar. Er. avv. XXXI 
asrning II yarmi atroflarida mamlakatni haqiqiy 
birlashtiruvchisi va I umummisr sulolasi asoschisi deb 
misrliklarni o`zlari Narmerning o`g`li Mina 
(yunoncha Menes)ni hisoblaydilar. Mamlakatni 
birlashtirish uchun Narmer va undan oldin o`tgan 
podsholar Quyi Misrda uzoq urush olib boradilar. 
Misrni amalda to`la birlashtirgan va I umummisr 
sulolasiga asos solgan podsho Narmerning o`g`li 
Mina ( yunoncha – Mina, er. avv. XXXI asrning 
ikkinchi yarmi atrofida ) bo`ldi. U Yuqori va Quyi 
Misr tutashgan strategik muhim nuqtada yangi poytaxt 
mustahkamlangan shahar Memfis (Minnefer 
misrcha)ni qurdi. Misrning Tinis viloyatidan kelib 
chiqqan I-II sulolalar davri ilk podsholik davri 
deyiladi. Ilk podsholik davrida yagona va ko’p sonli 
davlat apparati va bu aparatni boqadigan davlat yer 

---

48 
egaligi shakllanadi. Davlat yerlarida tashkil etilgan 
yirik xo’jaliklarda davlatga qaram bo’lgan ishchilar 
mehnat qilar edilar. Davlatga turli soliq va 
majburiyatlar o’tashga majbur bo’lgan qishloq 
jamoasi ham mavjud edi. Sug’orish inshootlari va 
ishlari butun mamlakat miqyosida olib boriladi. Mis 
qurollari yaxshi ma’lum bo’lsada tosh mehnat 
qurollari ham keng tarqalgan edi.
I-II sulolalar podsholari butun mamlakatni har 
ikki yilda bir marta aylanib chiqishlari an’anaga 
aylangan. Mafkurada uning birligi his qilina 
boshlanadi. Endilikda podshoni unvoniga mamlakatni 
janubi va shimolida e’tiqod qilinadigan ma’budlar 
Nexbet va Yajit-“Ikkala hukmron”-“Yuqori va Quyi 
Misr podshosi” so’zlari qo’shiladi. Butun mamlakat 
miqyosida Yuqori Misrning bosh xudosi Xorga 
e’tiqod qilish keng tarqaladi. 
Bu davrda Misr tashqi dunyo bilan faol aloqa olib 
boradi. Misrning tosh ko’zalari bu vaqtda sharqiy 
O’rtayer dengizining barcha hududlaridan topilgan: 
Finikiya va Suriyadan yog’och (mashhur Livan kedri), 
Sinay yarim orolidan mis, malaxit va feruza toshlari 
olib kelinadi. Luviya va Arabiston sahrolari yo’llari 
o’zlashtiriladi. Shimoliy Nubiya ustidan Menes 
davridan yo’lga qo’yilgan Misrni nazorati saqlanib 
qoladi. 
Er. avv. XXIX asr o’rtalari atrofida Misrda 
siyosiy halokat yuz berdi. Podsho Sexemib Xorga 

---

49 
sig’inishni bekor qilib, uning afsonaviy dushmani 
Seton bilan o’zini qiyosladi, poytaxtni Memfisdan 
Abidosga ko’chirdi. Quyi Misr ajralib chiqdi. Misrni 
birligini II sulolaning so’ngi vakili Xasexemum qayta 
tikladi. U Quyi Misrni tor-mor qildi (uning haykaldagi 
yozuv 47209 kishini o’ldirilgani yoki haydab 
ketilgani haqida xabar beradi).