O’zbkiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi

V BOB 
Qadimgi Xitoy 
 
Mamlakat va aholi 
Qadimgi Xitoy sivilizatsiyasi eramizdan avvalgi 
V-III ming yilliklarda Xuanxe daryosining o’rta 
oqimida uzoq vaqt yopiq holda shakllanadi. Er. avv. I
ming yillik o’rtalaridan boshlab Yanszi daryosi 
havzasini ham qamrab oladi.
Xuanxe daryosi havzasi qadimda qalin 
o’rmonlar bilan qoplangan. Eramizdan avalgi IV-II

---

415 
ming yilliklarda Xuanxening o’rta oqimlarida 
karkidon, tapir, bambuq kalamushlari yashagan, 
bambuk daraxti o’sgan. Vodiyning yumshoq allyuvial
tuprog`i dehqonchilik uchun qulay shart-sharoit 
yaratadi. Er. avv. IV-III ming yilliklarda Xuanxe
havzasida Yanshao madaniyatini bu yerda yashagan 
poliosiyo
aholisini siqib chiqargan
protosinotibetliklar yaratadilar. Er. avv. I ming 
yillikda Xuanxening o’rta oqimida inlar va 
chjoularning o’zaro ta'siri natijasida qadimgi Xitoy 
etnosi vujudga keladi. Bu etnosning shakllanishida 
shimolda poliosiyo va avstroosiyo janubiy Osiyo
tillarida so’zlashuvchi etnoslar ishtirok etadilar.
Xronologiya va davrlashtirish 
An'anaviy Xitoy tarixnavisligi fanida Xitoy 
tarixini sulolalar bo’yicha davrlashtirish xarakterlidir.
Shunga ko`ra, afsonaviy «besh imperatorlar» 
davridan so’ng, «uch sulola» Sya, Shan-In va Chjou 
davrlari boshlandi. An'ana bo’yicha Chjou davri 
Chunsyu va Chjango davrlarini o’z ichiga olgan ikki 
qism G`arbiy Chjou (er.avv XI-VIII asrlar) va Sharqiy 
Chjou ( er.avv VIII-III asrlar) ga bo’linadi. Sin 
sulolasi (er.avv. III asr) o`rniga hukmronlik vaqti 
g`arbiy va sharqiy davrlarga bo’linadigan Xan
sulolasi keladi. Sulolaviy davrlashtirish hozirgi 
tadqiqot talablariga javob bermaydi. Shu sababli
jamiyat taraqqiyotini ishlab chiqarish kuchlari va 

---

416 
mehnat qurollari, tayyorlangan asosiy buyumlar 
bo’yicha jamiyat taraqqiyotini bosqichlarga 
bo’ladigan 
arxeologik 
davrlashtirishdan
foydalanamiz. Demak, Xitoyda «uch sulola»dan 
oldingi davr neolit davriga to’gri keladi. Shan-In 
davrida qadimgi Xitoy jamiyati jez davriga kiradi. 
Chun-syu davri (er.avv. VI-V asrlar) oxirida
qadimgi Xitoyda temir davri boshlanadi.
Qadimgi Xitoy tarixini jamiyatning ijtimoiy-
iqtisodiy taraqqiyoti mezoni asosida qo’yidagi
davrlashtirishni ko’rish mumkin: 
1. Ibtidoiy jamoa tuzumining yemirilishi va ilk 
davlatlarning vujudga kelishi. (er. avv. II ming yillik 
) 
2. Er. avv. VIII-III asrlarda qadimgi Xitoy
3. Xitoyda birinchi markazlashgan davlat-Sin
imperiyasi (er. avv. 221-207-yillar)
4. Qadimgi Xitoy I-III asrlarda.