O’zbkiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi

Shumer-Akkad 
adabiy 
yodgorliklari 
Uruk podshosi Jmerkar to’g`risidagi epik
poemalarda Shumerning ilk sulola davrida (er.avv. III 
ming yillik boshlari) uzoq mamlakat Aratta (Eron 
hududi) bilan aloqasi to’g`risida qiziqarli ma'lumotlar 
beriladi.
Shumer poemasi «Gilgamesh va Aga» da 
Urukning Kish shahri qaramligidan mustaqil bo’lishi 
uchun kurashi to’g`risidagi aniq ma'lumotlar mavjud. 
Akkad podsholigining asoschisi Buyuk Sargon 
to’g`risidagi Akkad afsonalari saqlanib qolgan.

---

165 
Shumer, Bobil va Osuriya yodgorliklaridan 
qimmatli tarixiy ma'lumotlar olish mumkin.
«Gilgamesh» dostoni haqiqiy tarixiy xazina
hisoblanib, uning matni Nineviya shahridagi mashhur 
Osuriya podshosi kutubxonasidan topilgan. Bu doston 
er. avv. II ming yillik boshlarida yaratilgan deb 
taxmin qilinadi.
Antik mualliflar asarlari 
Antik mualliflar Mesopotamiya tabiati, iqlimi va 
aholisining urf-odatlari, diniy e'tiqodlari, yutuqlari va 
tarixiy afsonalari to’g`risida qimmatli ma’lumotlar 
yozuvlar qoldirdilar. 
Eng batafsil ma'lumotlarni Mesopotamiyaga 
sayohat qilgan yunon tarixchisi Gerodot qoldirgan 
(er. avv V asr). Gerodotning kichik zamondoshi ko’p 
yillar Eronda bo’lgan knidlik Ktesiy 23 kitobdan 
iborat «Eron tarixi» asarida Mesopotamiyaga ancha 
katta o’rin ajratgan. Ammo Ktesiy tarixini bayon
qilish afsonaviy an'analarga asoslangan bo’lib 
voqealarni soxtalashtirish, xatolarni ko’pligi 
uchraydi. Er.avv. V asrda fors shahzodasi Kirning 
yollanma qo’shinida askar bo’lib Mesopotamiyaga 
kelgan yunon Ksenofontning «Kiropediya» va 
«Anabasis» asarlarida Dajla va Frot daryo vodiylari 
tasviri, mamlakat xalqlari va urf-odatlari to’g`risida 
ma'lumotlar berilgan.

---

166 
Strabonning «Geografiya»sida (er. avv. I asr-
eramizning I asri) 16 kitob Mesopotamiyaga maxsus 
bag`ishlanib boy ma'lumotlar beradi. Mesopotamiya 
tarixi bo`yicha bir qancha ma'lumotlar Iosif Flaviy va 
Rim tarixichisi Pompey Trog asarlarida uchraydi.
Tarixnavislik
Mixxatni deshifrovkasi (o`qilishi). Mesopotamiya, 
Eronga birinchi ilmiy safar qilgan kishi XVII asrda 
daniyalik olim K.Nibur edi. U Yevropaga qadimgi 
Eron poytaxti Persepol saroyidan mixxat yozuvlarini 
olib keldi.
1802 yilda klassik fanlar o’qituvchisi nemis olimi 
Grotofend 39 ta belgidan 10 ta mixxatni o’qidi. XIX
asrning 30-40 yillarida Yaqin Sharqda uzoq yillar 
ishlagan ingliz harbiysi va diplomati G.Roulingson
mixxatlarni o’qilishida katta hissa qo’shdi. U Eronda 
Xamadon (Midiyaning qadimgi poytaxti Ekbatana)
shahri yaqinida Behistun qoyasida Doro I ning uch
tildagi ulkan yozuvini topdi. 1947 - yilda Roulingson
yozuvning Bobil qismidagi 600 belgidan 250 tasini 
aniqladi. Olimlar J.Oppenxeym, E.Xinks va boshqalar 
Mesopotamiyaning Akkad mixxatlarini o’qishga o’z
hyissalarin qo’shdilar. 1855 - yilda Behistun 
yozuvining uchinchi qismi elam tilidagi mixxatlar
ham olimlar tomonidan o’qildi.
XIX asrning 90-yillarida nemis olimi F.Delich 
akkad tilining grammatikasi va lug`atini yaratdi.

---

167 
Shumer mixxat yozuvini o’qish keyinroq XIX
asrning I yarmida F. Tyurgo-Danjan, O. Pepel, A. 
Daymel va A. Falkenshteynlar tomonidan amalga 
oshirildi.