O’zbetinshe jumis Orinlag’an Aytmambetova z qabilag’an Utemuratova G

Tash MAU No’kis filiali Agrobiologiya fakulteti Da’rilik o’simliklerdi jetistiriw ha’m qayta islew texnologiyasi

O’zbetinshe jumis

Orinlag’an Aytmambetova Z Qabilag’an Utemuratova G

Ashshi erman-Artemisiae absinthium o’simligi jetistiriw texnologiyasi

• Jobasi;
• 1. Ashshi erman o’simligi biologiyasi ha’m morfologiyasi
• 2. Ashshi ermannin’ geografiyaliq tarqaliwi
• 3. Ximiyaliq qurami
• 4. Medicinada qollaniliwi
• 5. Jetistiriw texnologiyasi
• 6. O’nim tayarlaw

Ashshi erman-Artemisiae absinthium o’simligi

• Astragu’ldaslar-Asteraceae ya’ki quramaligu’lliler- Compositae
• Ashshi erman-Artemisiae absinthium L
• Ashshi erman-achchiq chuvoq

Ashshi erman-Artemisiae absinthium o’simligi

• Ashshi erman (chuvoq)-ko’p jilliq, boyi 50-100sm gr jetetu’g’in ot-o’simlik. Tamirpaqali kelte ha’m shaqalang’an, odan tamir aldi japiraqlari, gu’I payda qiliwshi bir neshe uzin paqallar ha’m japiraqli kelte paqallar o’sip shig’adi. Paqali tik o’siwshi, biraz qirli, joqari bo’limi shaqalang’an.

• Tamirpaqal japiraqlari uzin baldaqli, u’shmu’yesh-domalaq ko’rinisinde, eki-u’sh ma’rte pa’r ta’rizli ajiralg’an. Paqaldag’I qisqa japiraqlari ha’r qiyli formada, paqalinin’ to’mengi bo’limindegiler eki ese pa’r ta’rizli ajiralg’an, ortadag’ilari pa’r ta’rizli ajiralg’an, joqaridagilari bolsa u’sh bo’lekli. Japiraqlarinin’ ayrim bo’limleri lantset ta’rizli ya’ki sozilg’an. Erman o’simliginin’ paqal ha’m japiraqlarinda tu’kler ko’p bolg’anliqtan gu’mis ren’de korinedi.

• Gu’lleri mayda, shin’g’ilda jaylasqan, shar ta’rizli, to’menge qarag’an, diametri 3mm li sebetshege toplang’an. Sebetsheden quralg’an shing’illar topgu’ldi payda etedi. Sebetshedegi hamme gu’ller sari ren’de, naysha ta’rizli, atalig’I 5, analiq tu’yini bir xanali, joqarida jaylasqan. Miywesi-o’tkir ushli, sozilg’an, qon’ir ren’li piste. Iyul-avgust aylarinda gu’lleydi.

Geografiyaliq tarqaliwi

• Xaliq jasaytug’in jerlerde, jol boylarinda, otlaq jerlerde, tog’ay shetlerinde, suw boylarinda o’sedi. A’sirese, Rossiyanin’ Evropa bo’liminde, Moldava, Ukraina, Belorus, Kavkaz, Qazaqstan ha’m Orta Aziyada ko’p ushirasadi.

Ximiyaliq qurami

• Ashshi erman o’simliginin’ jer u’sti bo’limi quraminda 0,5-2% efir may, ashshi glikozalar, xamanzulen, alma ha’m askorbin kislotalar, karotin, laktonlar, artemezitin flovanoidi ha’m basqada aaslawshi zatlarf bar.
• Ashshi erman o’simliginin’ gu’l toplaminde ko’p mug’darda , paqalinda bolsa ju’da’ kem mug’darda xamazulen toplanadi.
• Efir maylari jasil ren’li za’ha’rli suyiqliq bolip, quraminda 24,1-35,2% spirt, keton-tuyon, pinenler ushirasadi.

Medicinada qollaniliwi

• Ashshi erman o’simliginin’ preparatlarin ishteydi ashiwda ha’m as sin’iriwde qollaniladi, sonin’ menen birge bawir, o’t qalta ha’m gastrit keselliklerinde de qollaniladi. O’simlikten alinatug’in xamazulen bronxial astma, revmatizm, ekzema keselliklerinde ha’m rentgen nuru ta’sirinde ku’ygen jerlerdi emlewde qollaniladi.
• Da’rilik preparatlari; O’simlik demlemesi, nastoyka ha’m ekstrakti. O’simlik o’t aydawshi ha’m ishteydi ashiwshi jiymalar-chaylar, tabletkalar ha’m ashshi nastiykalar quramina kiredi.

Jetistiriw texnologiyasi

• Ashshi erman respublikamizdin’ ba’rshe aymaqlarinda ta’biyiy halda tarqalg’an. O’simlik jaqtiliqti jaqsi ko’redi, issiliqti su’yiwshi, qurg’aqshiliqqa ha’m ortasha shorlang’an topiraqlarg’a shidamli
• Respublikamizda tarqalg’an suwg’arilatug’in ashiq tu’sli ha’m tipik boz topiraqlarda egip o’siriw maqsetke muwapiq.

Jetistiriw texnologiyasi

• Ashshi erman egiletug’in maydanlar gu’zde shirigen da’ris ha’m fosfor to’gini mene aziqlandirilip 22-25sm shuqirliqta aydaladi.
• Ashshi erman tuximnan ha’m tamirinan ko’beytiriledi. O’simlik ko’p jilliq bolg’anlig’I ushin gu’zde ha’m ba’ha’rde egiledi. Tuximlari mart ha’m aprel aylarinda topiraq temperaturasi 12-15* bolg’anda egiledi. Ashshi erman tuximlario egilgennen son’ 20-22 ku’nde o’nip shig’adi

O’nim tayarlaw

• O’simlik gu’llewinen aldin yamasa gu’llew da’wirinde tek g’ana tamir aldi japiraqlarina tayarlanadi. Jiynalga’n o’nim sayada, hawa kirip turatug’in jerde ya’ki shetaqlarda keptiriledi

paydalanilg;’an a’debiyatlar

• 1. Internet mag’liwmatlari
• ZiyoNet.uz
• Arxiv.uz

Itibarin’iz ushin raxmet