O'zbetinshe jumis 1 A. Tpa kurs studenti

Awıl xojalıǵinı modernizasiya etiw hám jedel rawajlandırıwda tutqan orni
strukturalıq ozgartirishlarni tereńlestiriw hám awıl xojalıǵi óndirisin izbe-iz rawajlandırıwdıń, mámleket azıq-túlik qawipsizligin jáne de bekkemlew, ekologiyalıq taza ónimler óndirisdi keńeytiw, agrar sektordıń kirip potencialın sezilerli dárejede asırıw;

paxta hám masaqlı dán egiletuǵın maydanlardı kemeytiw, boshagan erlerge kartoshka, palız eginleri, azıq hám yog alınatuǵın eginlerdi egiw, sonıń menen birge, jańa intensiv bog hám júzim baǵılardı jaylastırıw esabıǵa egin maydanların jáne de optimallastırıw;

fermer xojaliklari, bárinen burın, awıl xojalıǵi ónimlerin óndiris menen bir qatarda, qayta islew, tayarlaw, saqlaw, satıw, qurılıs jumısları hám xızmetler ko`rsetiw menen shugullanayotgan kop tarmaqlı fermer xojaliklarini ragbatlantirish hám rawajlandırıwdıń ushın qolay shárt-shárayatlar jaratıw;

awıl xojalıǵi ónimlerin oyıq qayta islew, yarım tayın va tayın azıq-túlik hámde qabarǵan jerlew ónimlerin óndiris boyinsha eń zamanagóy joqarı texnologiyalıq ásbap-úskeneler menen úskenelestirilgen jańa qayta islew kárxanalarını qurıw, barların rekonstrukciya va modernizasiya etiw boyinsha investisiya proektlarini ámelge asırıw;

awıl xojalıǵi ónimlerin saqlaw, tasıw hám satıw, agrokimyo, finanslıq hám basqa zamanagóy bazar xızmetlerin ko`rsetiw infrastrukturasini jáne de keńeytiw;

sugoriladigan erlerdiń meliorativ jaǵdayını jáne de jaqsılaw, meliorasiya hám irrigasiya obektlari tarmaqların rawajlandırıwdıń, awıl xojalıǵi óndiris tarawıǵa intensiv usıllardı, bárinen burın, suv hám resursların tejeytuǵın zamanagóy agrotexnologiyalarni engiziw, ónimliligi joqarı bolǵan awıl xojalıǵi texnikasıdan paydalanıw;

kesellik hám zıyankeslerge shıdamlı, jergilikli er-ıqlım hám ekologiyalıq sharayatlarǵa moslashgan awıl xojalıǵi eginleriniń jańa seleksiya sortlarını hámde joqarı jemisdorlikka iye haywanot zatların jaratıw va óndiriske engiziw boyinsha ilimiy-izertlew jumısların keńeytiw;

global ıqlım ozgarishlari hám Ataw teńizi qurıwınıń awıl xojalıǵi rawajlanıwı hámde xalıqtıń turmıs iskerligine unamsız tasirini yumshatish boyinsha sistemalı ilajlar ko`riw.

3. 4. Ekonomikada mámleketlik qatnasıwın kemeytiw, jeke menshik huqıqını qorǵaw jáne onıń ústin turatuǵın poziciyasin jáne de kúsheytiw, kishi biznes hám jeke isbilermenlik rawajlanıwını ragbatlantirishga qaratılǵan institusional hám strukturalıq reformalardı dawam ettiriw:

- jeke menshik huqıqı hám kepilliklerin isenimli qorǵawdı taminlash, jeke isbilermenlik hám kishi biznes rawajlanıwı yolidagi barlıq tosiq hám sheklewlerdi saplastırıw, oǵan tolıq erkinlik beriw, Eger xalıq bay bolsa, mámleketlik da bay hám kúshli boladi degen printsptı ámelge asırıw;

- kishi biznes hám jeke isbilermenlikti keń rawajlandırıwdıń ushın qolay ishbilarmonlik ortalıǵını jaratıw, isbilermenlik strukturalarıniń iskerligine mámleketlik, huqıqdı qáwipsizlik etiwshi hám qadaǵalaw keńseleri tárepinen nızamǵa qarsı aralashuvlardin` qatiy aldın alıw;

- mámleketlik múlkin jekelastiriwni jáne de keńeytiw jáne onıń tártip-dástúrlerin ápiwayılastırıw, xojalik jurgiziwshi subektlardin` ustav jamgarmalarida mámleketlik qatnasıwın kemeytiw, mámleketlik múlki jekelestirilgen obektlar bazasında jeke isbilermenlikti rawajlandırıwdıń ushın qolay shárt-shárayatlar jaratıw;

- investisiya ortalıǵını jetilistiriw, mámleket ekonomikası tarmaqları hám aymaqlarına shet el, bárinen burın, togridan-togri shet el investisiyalarni aktiv tartıw;

korporativ basqarıwdıń zamanagóy standart hám usılların engiziw, kárxanalardı strategik basqarıwda aksiyadorlardin` rolin kúsheytiw;

-isbilermenlik subektlaridin` injenerlik tarmaqlarına jalǵanıwı boyinsha tártip dástúr hám mexanizmlardı jetilistiriw hám ápiwayılastırıw;

- mámlekettiń sociallıq-ekonomikalıq rawajlanıw processlerin tártipke salıwda mámleketlik qatnasıwın kemeytiw, mámleketlik basqarıwı sistemasın oraylastırıwdan shıǵarıw hám demokratiyalastırıw, mámleketlik-jeke seriklikti keńeytiw, mámleketlik emes, jámiyetlik shólkemleri hám orınlardaǵı ozini ozi basqarıw shólkemleriniń rolin asırıw.

3. 5. Wálayat, rayon hám qalalardı kompleks hám proporcional sociallıq-ekonomikalıq rawajlandırıwdıń, olardıń ámeldegi potencialınan nátiyjeli va optimal paydalanıw:

sociallıq-ekonomikalıq rawajlanıwdı jedellestiriw, xalqdin` turmıs dárejesi hám dáramatların asırıw ushın hár bir aymaqdıń tábiy, mineral-shiyki zat, sanaat, awıl xojalıǵi, turistik hám miynet potencialınan kompleks va nátiyjeli paydalanıwdı taminlash;

aymaqlar ekonomikasını modernizasiya hám diversifikasiya etiw kollamini keńeytiw, rawajlanıw dárejesi salıstırǵanda tómen bolǵan rayon va qalalardı, bárinen burın, sanaat hám kirip potencialın asırıw yoli menen jedel rawajlandırıwdıń esabıǵa regionlar sociallıq-ekonomikalıq rawajlanıw dárejesindegi parqlardı kemeytiw;

jańa sanaat kárxanaları hám servis oraylarını shólkemlestiriw, kishi sanaat zonaların shólkemlestiriw, iri xojalik birlespeleriniń mablaglarini, banklerdiń kreditlerin hám jeke shet el investisiyalarni tartıw esabıǵa kishi qalalar hám qalashalardı jedel rawajlandırıwdıń;

sanaat hám xızmetler ko`rsetiw salasın jedel rawajlandırıwdıń esabıǵa subvensiyaga ǵárezli rayon hám qalalardı kemeytiw hám jergilikli byudjetlerdiń dáramat bazasın keńeytiw;

sanaat kárxanaları hám basqa óndiris obektlarini jaylastırıwǵa qolay shárt-shárayatlar jaratıw, jeke isbilermenlikti keń rawajlandırıwdıń hámde xalıqtıń turmıs sharayatını jaqsılaw maqsetinde aymaqlardıń óndiris, injener-kommunikasiya jáne social infrastruktura tarmaqların jáne de rawajlandırıwdıń hám modernizasiya etiw.

IV. Sociallıq tarawdı rawajlandırıwdıń ústin turatuǵın jo`nelislari

4. 1. Xalıq bandligi hám real dáramatların izbe-iz asırıw:

xalıqtıń real pul dáramatların hám satıp alınǵan zat qábiletin asırıw, kam taminlangan shańaraqlar sanını hám xalıqtıń dáramatları boyinsha parıqlanish dárejesin jáne de kemeytiw;

byudjet mákemeleri xızmetkerleriniń mıynet haqı, pensiya, stipendiya va sociallıq nafaqalar kólemin inflyasiya pátidan joqarı muǵdarda izbe-iz asırıw;

jańa jumıs orinlarini jaratıw hámde xalıqtıń, bárinen burın, orta arnawlı va joqarı oquv mákemeleri pitkeriwshileri bandligini taminlash, miynet bazarı proporcionallıǵın hám infrastrukturasi rawajlanıwını taminlash, ıssızlıq dárejesin kemeytiw;

miynetke uqıplı xalıqtıń miynet hám isbilermenlik aktivligin tolıq ámelge asırıw ushın sharayatlar jaratıw, jumıs kúshi sapasın jaqsılaw, jumısqa záriw shaxslardı kásibi tayarlaw, qayta tayarlaw hám mamanlıǵın asırıw sistemasın keńeytiw.

4. 2. Xalıqdı sociallıq qorǵaw hám sogliqni saqlaw sistemasın jetilistiriw, hayal-qızlardıń sociallıq-siyasiy aktivligin asırıw:

xalıqqa májburiy sociallıq kepilliklerdi taminlash, xalıqtıń mútajlikmand qatlamların sociallıq qorǵalıwın hámde ǵarrılar hám múmkinshiligi sheklengen shaxslardı mámleketlik tárepinen qollab-quwatlawdı kúsheytiw, sociallıq xızmet ko`rsetiwni jaqsılaw, xalıqqa sociallıq xızmetler ko`rsetiwda mámleketlik-jeke serikligin rawajlandırıwdıń;

xalıqqa medicinalıq jáne social- medicinalıq xızmet ko`rsetiw qolaylıǵı hámde sapasın asırıwǵa, xalıq ortasida soglom turmıs tárizin qáliplestiriwge, medicina mákemeleriniń materiallıq-texnikalıqa bazasın bekkemlewge yonaltirgan halda sogliqni saqlaw salasın, bárinen burın, onıń dáslepki boginini, tez hám asıǵıs medicinalıq járdem sistemasın jáne de reformalaw;

shańaraq salamatlıǵın bekkemlew, analıq hám balalıqtı qorǵaw, analardıńlar hám balalardıń sapalı medicinalıq xızmetten paydalanıwdı keńeytiw, olarǵa qánigelestirilgen hám joqarı texnologiyalarǵa tiykarlanǵan medicinalıq járdem ko`rsetiw, bópeler hám balalar alımın kemeytiw boyinsha kompleks ilajlardı jáne de keńlew ámelge asırıw;

hayal-qızlardıń sociallıq-siyasiy aktivligin asırıw, olardı mámleketlik hám jámiyet basqarıwındaǵı ornini kúsheytiw, hayal-qızlar, kásip-óner kolledji pitkeriwshi qızlarınń bandligini taminlash, olardı isbilermenlik iskerligine keń tartıw, shańaraq tiykarların jáne de bekkemlew;

pensionerlar, mayıp, yolgiz ǵarrılar, xalıqtıń basqa mútajlikmand kategoriyalarınıń tolıq túrde turmıs keshiriwlerin taminlash ushın olarǵa tibbiy-sociallıq járdem ko`rsetiw sistemasın jáne de rawajlandırıwdıń va jetilistiriw;

farmasevtika sanaatını jáne de rawajlandırıwdıń, xalıq hám medicina mákemeleriniń arzan, sapalı dári ónimleri hám medicina buyımları menen taminlanishini jaqsılaw, dári-dármanlar nırqlarınıń negizsiz osishiga jal qoymaslik boyinsha ilajlardı ámelge asırıw;

xalıq ortasida keselleniw korsatkichlari tómenlewin hám ómir uzayıwını taminlash.

4. 3. Arzan turaq-jaylar qurıw boyinsha maqsetli programmalardı ámelge asırıw, xalıqtıń turmıs sharayatları jaqsılanıwın taminlovchi jal-transport, injenerlik-kommunikasiya jáne social infrastrukturani rawajlandırıwdıń hámde modernizasiya etiw:

xalıq, bárinen burın, jas shańaraqlar, gónergen úylerde jasap kiyatırǵan puqaralar hám turaq-jay sharayatını jaqsılawǵa záriw basqa puqaralardıń jasaw sharayatını jeńillikli shártlerde ipoteka kreditleri ajıratıw hámde qala hám awıllıq jaylarda arzan úyler qurıw arqalı jáne de jaqsılaw;

xalıqtıń kommunal-maishiy xızmetler menen taminlanish dárejesin asırıw, bárinen burın, jańa ishimlik suwı tarmaqların qurıw, puxta va nátiyjeli zamanagóy texnologiyalardı basqıshpa-basqısh engiziw arqalı awıllıq jaylarda xalıqtıń taza ishimlik suwı menen taminlashni tupten jaqsılaw;

adamlardıń ekologiyalıq qawipsiz ortalıqta jasaytuǵının taminlash, maishiy shıǵındılardı qayta islew kompleksların qurıw hám modernizasiya etiw, olardıń materiallıq-texnikalıqa bazasın bekkemlew, xalıqdı shıǵındını jaq etiw boyinsha zamanagóy obektlar menen taminlash;

xalıqqa transport xızmeti ko`rsetiwni tupten jaqsılaw, yolovchi tasıw qawipsizligin asırıw hám átirap ortalıqqa zıyanlı statiyalar shıǵıwın kemeytiw, hár tárepleme qolay jańa avtobuslarni satıp alıw, avtovokzal hám avtostansiyalarni qurıw hámde rekonstrukciya etiw;

jal infrastrukturasi qurılısı hám rekonstrukciya etiliwin dawam ettiriw, bárinen burın, regionlıq avtomobil jalların rawajlandırıwdıń, xojaliklararo awıl avtomobil jalların, xalıq punkti kochalarini kapital hám usı remontlaw;

jańa elektr energiya óndiris quwatların qurıw va barların modernizasiya etiw, tómen kernewli elektr tarmaqları va transformator punktlerin jańarıw tiykarında xalıqdı elektr energiyası hámde taǵı basqa yoqilgi-energiya resursları menen taminlashni jaqsılaw, sonıń menen birge, qayta tiklanadigan energiya dáreklerinen paydalanıwdı keńeytiw boyinsha ilajlardı ámelge asırıw;

teatr hám tamasha mákanların, materiallıq-marifiy shólkemler va muzeyler iskerligin rawajlandırıwdıń hámde jetilistiriw, olardıń materiallıq-texnikalıqa bazasın bekkemlew.

4. 4. Talim hám pán salasın rawajlandırıwdıń:

úzliksiz talim sistemasın jáne de jetilistiriw, sapalı talim xızmetlerin múmkinshiliklerin asırıw, miynet bazarınıń zamanagóy mútajliklerine uyqas joqarı maman kadrlar tayarlaw siyasatını dawam ettiriw;

talim mákemelerin qurıw, rekonstrukciya etiw hám kapital remontlaw, olardı zamanagóy oquv hám laboratoriya ásbapları, komp yuter texnikası hám oquv-metodik qollanbalar menen úskenelew arqalı olardıń materiallıq-texnikalıqa bazasın bekkemlew maydanıdan maqsetli ilajlardı ko`riw;

mektepke shekem talim mákemeleri tarmogini keńeytiw hám usı shólkemlerde balalardıń hár tárepleme intellektuallıq, estetik hám fizikalıq rawajlanıwı ushın shárt-shárayatlardı tupten jaqsılaw, balalardıń mektepne shekem talim menen qamtıp alınıwını saldamlı asırıw va paydalanıw múmkinshiliklerin taminlash, pedagog hám qánigelerdiń ilmiy tájriybe dárejesin kóteriw;

ulıwma orta talim sapasın tupten asırıw, shet tiller, informatika hámde matematika, fizika, ximiya, biologiya sıyaqlı basqa za’ru’rli hám talap joqarı bolǵan pánlerdi oyıqlastırılgan tárzde organıw;

balalardı sport menen ǵalabalıq tárzde shugullanishga, olardı muzıka hámde kórkem oner dúnyasıǵa tartıw maqsetinde jańa balalar sportı obektlarini, balalar muzıka hám kórkem oner mekteplerin qurıw, barların rekonstrukciya etiw;

kásip-óner kolledjleri oquvchilarini bazar ekonomikası hám jumıs beretuǵınlardıń mútajliklerine juwap beretuǵın qánigelikler boyinsha tayarlaw hámde jumısqa jaylastırıw boyınsha jumıslardı jetilistiriw;

talim hám oqitish sapasın bahalawdıń xalıq ara standartlarını engiziw tiykarında joqarı talim mákemeleri iskerliginiń sapası hámde natiyjeliligin asırıw, joqarı talim mákemelerine qabıl kvotalarini basqıshpa-basqısh kopaytirish;

ilimiy-izertlew hám innovasiya iskerligin ragbatlantirish, ilimiy va innovasiya jetiskenliklerin ámeliyatǵa engiziwdiń nátiyjeli mexanizmların jaratıw, joqarı oquv orınları hám ilimiy-izertlew institutları janında qánigelestirilgen ilimiy-eksperimental laboratoriyalar, joqarı texnologiya orayları hám texnoparklarni shólkemlestiriw.