Өзбектан республикасы жоқары ҳӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги

Sawal ha’m tapsırmalar

1. 
   Informatsion resurs ne?
   
2. 
   Jamiyettin’ informattsiyalasıwın aytıp berin’?
   
3. 
   Informatsion sistema degen ne?
   
4. 
   Informatsion texnologiya degen ne?
   
5. 
   Kompyuter tarmag’ı ne?
   
6. 
   Informatsion sistemag’a misallar keltirin’?.
   
7. 
   Tarmaq abonenti ne?
   

INTERNETTIN’ JARATILIW TA’RIYXI
Reje:

1. 
   Internet texnologiyasın du’ziw boyınsha isler
   
2. 
   ARPANET tarmag’ının’ jaratılıwı
   

Internet 1969 jılı jaratılg’an dep esaplanadı. Usı jılı AQSH Qorg’anıw ministrligi ta’repinen EEM tarmag’ı du’zildi. Bul tarmaqqa jalg’ang’an barlıq EEM ler ten’ huqıqqa iye bolıp, olar arasındag’ı baylanısıw mu’mkin bolg’an barlıq sharayatlarda (sonın’ ishinde yadro urısı bolg’an halda da) u’zilmeytug’ın qılıp isleniwi, usı EEM lerin’ ayırımları joq qılıng’an waqıtta da bul tarmaq jumısın dawam ettiriwi kerek edi. EEM ler waqıttın’ o’tiwi menen rawajlandı, olardın’ iyelep turg’an orını kishireydi ha’m aqırı kompyuterge aylandı.
1966 jılı Devense Advanced Research Proects Agency (DARPA) agentligi usı waqıttag’ı programmist L. Robertsti ARPANET kompyuterler tarmag’ı (tu’ri) proektin realizatsiya qılıwg’a mu’rajat etti ha’m to’mendegi tapsırmalardı beriwdi:

• 
  Ilimiy-izertlew mekemelerin biri –biri menen biriktiriw
  
• 
  Kompyuterlik kommunikatsiya oblastı boyısha eksperimentler o’tkeriw
  
• 
  Yadro urısı waqtında baylanıstı uslap turıwdı u’yreniw
  
• 
  Urıs waqtında a’skeriy ha’m puxaralıq ob’ektlerdi basqarıwdın’ oraylastırılmag’an kontseptsiyasın islep shıg’ıw
  

AQSH universitetlerinin’ bir qansha alımları usı tarmaqtı du’ziwge ko’p ku’sh sarp etti. Birden-bir informatsion sistemag’a biriktirilgen kompyuterler haqqındag’ı pikir usı waqıt hesh kimnin’ miyine kelgeni joq. Olar da’slep sanı ko’p bolmag’an kompyuterleri modem dep atalıwshı baylanıstırıwshı buwın ja’rdeminde telefon sımları arqalı baylanıstırıp ko’rgende baylanıstırıwshı orayg’a iye emes en’ birinshi informatson tarmaq (tu’r ) alındı. Ha’r bir EEM ten’ huqıqqa iye boldi. Bul tarmaq boyınsha islew ta’rtibi protokolg’a (biz bul kursta protokol haqqında aytılg’anda kompyuterler arasında mag’lıwmatlardı almastırıwdı a’melge asıratug’ın http, ftp kibi kompyuterler tilinde jazılg’an standarttı tu’sinemiz. Usı standart boyınsha kompyuterler biri-biri menen informatsiyalar almasadı) jazıladı. Solay etip, IP (Internet Protocol) protokolı payda boladı (Mashina tilinde jazılg’an qag’ıydalardın’ toplamınan ibarat protokoldın’ atı). Onnan keyin jumıstı stantsiyalar ha’m Unix operatsion sisteması jaratıldı. Tek Unix operatsion sisteması IP protokolın tu’sine aladı. Jumıstı stantsiyalar ARPANET tarmag’ı menen biriktirildi.Sonnan keyin AQSH tın’ Milliy ilimiy birlespesi payda etildi. Bul birlespenin’ bes kompyuter orayı bar edi. Olardı da ARPAnet penen biriktirip ko’rdi. Biraq natiyje bermedi. Telefon sımları arqalı biriktiriw de natiyje bermedi. Usı islerdin’ tiykarında bir adamnın’ ma’sla’ha’tine qaradı: Tarmaqları biriktiriw mu’mkinshiligi bar waqıtta AQSH tagı barlıq kompyuterlerdi bir–biri menen biriktirip ju’riwdin’ qanday za’ru’riyatı bar? Solay etip tarmaqlar tarmag’ı (ruscha set setey) bolg’an Internet payda boldı.
Internet texnologiyasın du’ziw boyınsha isler 70 jılların’ ortalarında joqarıda aytılıp o’tilgen DARPA agentliginde baslandı. 1977-79 jıllarda tarmaqtın’ arxitekturası da ha’m protokolı TCP/IP (bul protokol informatsiya almasıw protokolı dep te ataladı) Ha’zirgi ku’nlerdegi tu’rine jetti. Bul protokol qa’legen tu’rdegi kompyuterdegi mag’lıwmatlar menen almasıwg’a ha’m tarmaqqa jalg’ang’an barlıq kompyuterler ushın at beriwge mu’mkinshilik berdi (bul attı IP adres deb aytamız). Usı waqıtlarda DARPA agentligi tarmaqlar du’ziw boyınsha belgili agentlik bolıp ketti ha’m bul boyınsha o’zinin’ ideyaların ARPANET tarmag’ında sınap ko’rdi. Ha’r tu’rli tarmaqlar texnologiyalarınin’ tez rawajlanıwı DARPA agentliginin’ endi payda bolatug’ın Internettin’ printsiplerin taratıw boyınsha alıp baratug’ın islerine ilgerilewler berdi.
DARPA agentligi o’zinin’ islerin ashıq tu’rde ju’ritkenine baylanıslı ha’r tu’rli gruppalar bul islerge u’lken qızıg’ıwshılıq penen qaradı ha’m qatnasıw mu’mkinshiligine iye boldı. Ha’mmenin’ diqqatın global masshtablarg’a iye bolg’an tarmaqtı du’ziwge qaratıldı. Bul jo’neliste DARPA agentligi bir qansha ushırasıwlar sholkemlestirdi ha’m usı ushırasıwlarda birqansha injenerler ha’m alımlar o’zlerinin’ pikirlerin ayteı. Eksperimentlerdin’ na’tiyjelerin ma’sla’ha’tlesip ko’rdi. 1979 jılg’a kelip TCP/IP di du’ziwge u’lken ku’shler qaratıldı ha’m bolatug’ın tarmaqtın’ arxitekturası menen protokolın du’ziwdi koordinatsiyalaw ha’m bul islerge basshılıq etiw ushın formal emes komissiya du’ziw haqqında qaraq qabıl qılındı. Internet Control and Configuration Board (ICCB) dep atalatug’ın bul gruppa 1983 jılg’a shekem isledi (jaqında qayta sho’lkemlestirildi).80 jılların’ basları Internettin’ real tarmag’ının’ payda bolg’an waqıtı dep sanaladı (ayırim a’debiyatlarda Internettin’ jaratilg’an jılı 1979).
Internet texnologiyasına tolg’ı menen o’tiw 1983 jılda a’melge asırıldı. Bul da’wirde ARPANET tarmag’ı bir-birinen g’a’rezsiz eki tarmaqya ajıratılg’an edi. Olardan biri izertlew islerin alıp barıw ushın bag’darlang’an bolıp ARPANET atı menen, ekinshisi masshtabı boyınsha u’lken bolgan tarmaq MILNET a’skeriy kommunikatsiyalarg’a juwap berdi.
90 jıllardın’ baslarında Internet AQSH ha’m Evropadagı ju’zlegen tarmaqları biriktirdi. Bul tarmaqqa ilimiy-izertlew institutları menen universitetlerden basqa kompyuter kompaniyalarıi, neft, avtomobil, elektron industriya, telefon kompaniyaları qosıldı. Usını’ menen birge birqansha sho’lkemler TCP/IP di o’zlerinin’ tarmaqların du’ziw ushın qollana basladı. Bu’gingi ku’n Internet insan o’mirinin’ barlıq sferalarına kirip keldi.
Solay etip:
1969-jılı ARPANET(Advamnsed Research Project Agency)- telefon tarmaqları menen kompyuterlerdi biriktiriw boyınsha o’tkerilgen da’slepki tajiriybe. Sponsorı AQSH qorg’aıw miistrligi
1972-jılı- birinshi xalıqaralıq baylanıs ARPANET: Angliya ha’m Norvegiya
1974 jıl- TSR ni anıq sertifikatlastırıw
1976 jıl- TSR&T Bell Labs ta UUCP(Unix-to-Unix Copy) islep shıg’ıldı.
1977 jıl-THEORYNET elektron poshta du’ziw boyınsha UUCP di paydalanıp izertlewler ju’rgizildi.
1979 jıl- Usenet du’zildi.
1981 jıl- Bitnet (Because it’s Time to Netuork)nin’ du’ziliwi, ARPANET ke kiriw mu’mkinshiligine iye emes, SCNET (Somputer Science Netuork) du’zildi.
1982 jıl- ARPANET te TCP/IP protokolın paydalana basladı, anıqlap aytqanda bunı Internettin’ tuwılıwı dep aytsa boladı.
1983 jıl–Name Server payda boldı ha’m paydalanıwshılar ushın basqa sistemalarg’a o’tiwdin’ anıq jolın biliwdin’ za’ru’rligi qalmadı. FidoNet payda boldı.
1984 jıl–Serverlar (Internetke turaqlı jalg’ang’an kompyuterler) sanı mıin’nan astı. Angliyada JANET (Joint Academic Netuork) payda boldı.
1986 jıl- NSFNET du’zildi, bul 56 kbps tezliktegi 5 superkompyuter orayın biriktiretug’ın backbone bolıp esaplanadı. ARPANET bunday oraylardın’ du’ziliwine qarsı boldı. NSFNET keyin NASA menen birge islep basladı. Bul ha’r tu’rli tarmaqlar arasıdag’ı baylanıstın’ rawajlanıp ketiwine alıp keldi. TCP/IP di paydalanıp Usenet jan’alıqların tarqatatug’ın NNTP (Netuork Neus Transfer Protocol) protokolı islenip shıg’ıldı.
1987 jıl- Serverler sanı 10 mınan astı.
1989 jıl- Serverler sanı 100 min’nan astı.
1990 jıl– ARPANET o’zinin’ jumısın juwmaqladı.
1991 jıl– UAIS (Uide Area Information System) du’zildi. Gopher iske tu’sirildi.
1992 jıl– CERN kushi menen WWW (Vsemirnaya pautina) du’zildi. Serverler sanı 1 millionnan astı.
1993 jıl– Internetke AQSH tag’ı Belıy Dom, World Bank bankleri qosıldı.
1994 jıl– Internetten sımlar ku’tilmegen bir qansha jerlerge tartıldı.

Sawal ha’m tapsırmalar

1. 
   Internet qashan jaratılg’an?
   
2. 
   Internet texnologiyasına tolıg’ı menen o’tiw qashan a’melge asırıldı?
   
3. 
   Usenet qashan du’zildi?