|
QARAQALPAQSTANDAG`I
KEMİRİWShİLERDİN` DİZİMİ
Otryad Zaytseobraznıe – Lagomorpha – Leporidae
– Zaytsı – Quyonsimonlar – Qoyan ta`rizliler
|
Latınsha
|
Russha
|
O`zbekshe
|
Qaraqalpaqsha
|
1.
|
Lepus tolay P., 1778
|
Zayats-tolay
|
Qum qoyan
|
Qum qoyan
|
Otryad grızunı - Rodentia. Sciuridae - Belki - Olmaxonlar - Tıyınlar
|
2.
|
Spermophilopsis leptodactylus L., 1823
|
Suslik tonkopalıy
|
İngichka barmoqli yumronqoziq
|
Jin`ishke barmaqlı balpaq
|
3.
|
Citellus pygamaeus P., 1778
|
Suslik malıy
|
Kichik yumronqoziq
|
Kishi balpaq
|
4.
|
Citellus fulvus., 1823
|
Suslik jeltıy
|
Sariq yumronqoziq
|
Sarı balpaq
|
Hystricidae - Dikobrazı - Jayralar - Jayralar
|
5.
|
Hystrix lindica Kerr., 1792
|
İndiyskiy dikobraz
|
Jayra
|
Hind jayrası
|
Dipopidae - Tushkanchiki - Qushoyoqlar - Qosayaqlar
|
6.
|
Allactaga jasulus P., 1792
|
Tushkanchik bol`shoy
|
Katta
qushoyoq
|
U`lken
qosayaq
|
7.
|
Allactaga elater L., 1825
|
Tushkanchik malıy
|
Kichik qushoyoq
|
Kishi qosayaq
|
8.
|
Allactaga Severtzovi V., 1925
|
Tushkanchik Severtsova
|
Severtsov qushoyog`i
|
Severtsov qosayag`ı
|
9.
|
Allactaga bobrinskii Kolesnikov, 1937
|
Tushkanchik Bobrinskogo
|
Bobrinskiy qushoyog`i
|
Bobrinskiy qosayag`ı
|
10.
|
Allactaga saltator E.
|
Tushkanchik prıgun
|
Sakirong’ich qushoyoq
|
Sekirewik qosayaq
|
11.
|
Allactaga pumio Kerr, 1792
|
Zaychik zemlyachnoy ili tarbaganchik
|
Er tovushqoni
|
Tarbaganchik yaki jer qoyanı
|
12.
|
Pygerethmus platyurus Lichtenstein, 1823
|
Priaral`skiy tolstoxvostıy tushkanchik
|
Yug`on dumli qushoyoq
|
Juwan quyrıqlı qosayag`ı
|
13.
|
Salpingotus heptneri Vorontzov et Smirnov, 1969
|
Karlikovıy tushkanchik Geptnera
|
Geptner mitti qushoyoq
|
Geptner Karlik qosayag`ı
|
14.
|
Paradipus ctenodactylus V., 1929
|
Tushkanchik grebnepalıy
|
Taroq barmoqli qushoyoq
|
Taraq barmaqlı qosayaq
|
15.
|
Dipus sagitta P., 1773
|
Tushkanchik moxnonogiy
|
Jun oyoqli qushoyoq
|
Ju`n ayaqlı qosayaq
|
16.
|
Scirtopoda telum L., 1823
|
Emuranchik
|
Emuranchik
|
Emuranchik
|
17.
|
Jaculaus Vinogradov et Bondar, 1949
|
Turkmenskiy tushkanchik
|
Turkman qushoyoq
|
Tu`rkmen qosayag`ı
|
18.
|
Eremodipus lichtensteini Vinogradov, 1927
|
Sredneaziatskiy pustınnıy tushkanchik ili tushkanchik lixtenshteyna
|
Lixtenshteyn qushoyog`i
|
Lixtenshteyn qosayag`ı
|
Cricetidae - Xomyakoobraznıe - Olaxurjunlar - Alaqorjınlar
|
19.
|
Cricetulus migratorius
P., 1773
|
Serıy xomyachok
|
Kulrang olaxurjun
|
Ku`l ren` alaqorjın
|
20.
|
Ellobius talpinus P.
|
Obıknovennaya slepushonka
|
Oddiy
kur sichqoni
|
A`piwayı
soqır tıshqan
|
21.
|
Ondatra zibethica L., 1766
|
Ondatra
|
Ondatra
|
Ondatra
|
22.
|
Microtus transcaspicus Satunini
|
Zakaspiyskaya polyovka
|
Kaspiy orti sichqoni
|
Kaspiy artı polevkası
|
Cerbellidae - Peschankovıe - Qumsichqonlar - Peschankalar
|
23.
|
Meriones tamariscinus (Pallas)., 1773
|
Grebenshikovaya peschanka
|
Yulg`ın
peschankasi
|
Jıng`ıllıq peschankasi
|
24.
|
Meriones
Eryhrourus G., 1823
|
Peschanka krasnoxvostnaya
|
Qızıl dumli peschanka
|
Qızıl quyrıqlı peschanka
|
25.
|
Meriones
meridianus P., 1773
|
Peschanka poludennaya
|
Yarim kun
peschankasi
|
Yarım ku`n peschankasi
|
26.
|
Rhombomys opimus
L., 1823
|
Peschanka bol`shaya
|
Katta
peschanka
|
U`lken
peschanka
|
Muridae - Mıshi - Sichqonlar - Tıshqanlar
|
27.
|
Hesokia indica Cray., 1830
|
Plastinchatozubaya krısa
|
Plastinka tishli sichqon
|
Jalpaq tisli tıshqan
|
28.
|
Mus musculus L., 1758
|
Mısh` domovaya
|
Uy sichqoni
|
U`y tıshqanı
|
J U W M A Q
1. Qaraqalpaqstan Respublikasının` territoriyasında tarqalg`an jer u`sti omırtqalıların, sonın` ishinde kemiriwshiler otryadına kiretug`ın tu`rler boyınsha ko`p jıllar dawamında alıp barılg`an ilimiy izertlewler na`tiyjesinde toplag`an ta`jiriybeler tiykarında jazılg`an kemiriwshilerdin` birinshi anıqlag`ıshı esaplanadı.
2. «Anıqlag`ısh gilti» Qaraqalpaqstannın` tiri ta`biyatın u`yreniwge qızıqqan jas naturalistler, oqıwshılar, oqıtıwshılar ha`m talaba-jaslar, jas ekolog do`gerek ag`zaları ushın ju`da` za`ru`r metodikalıq qollanba xızmetin atqarıwı mu`mkin.
3. «Anıqlag`ısh gilti» atlı qollanbada ha`r bir kemiriwshinin` ren`li su`wreti, tarqalıwı, ko`p ekenligi, jasaw ornı (forması) payda-zıyanı haqqında qısqasha ekologiyalıq mag`lıwmat berilgen.
4. Aymag`ımızda jasawshı, u`lken-kishi ha`r bir puqara paydalı ha`m zıyanlı kemiriwshiler tu`rinin` forması menen tanısıwı, olardı biliw arqalı zıyanlılarına qarsı gu`resiw, paydalıların ko`beytiw, saqlaw, qorg`aw tu`sinigine iye boladı.
5. Ha`r bir haywanat du`n`yasın su`yiwshi puqara, meyli ol zoolog, botanik, ekolog, injener, matematik, tilshi, tariyxshı, jazıwshı, shayır, agronom ha’m t.b. ka`sip iyeleri bolıwına qaramastan, ha`zirgi ekologiyalıq apatshılıq, dag`darıs jag`dayında u`lkemizdin` ta`biyiy altın g`a`ziynesinin` biri bolg`an haywanat du`n`yası haqqında biliwi za’ru’r. Olardı keleshek a`wladqa ılayıqlı miyras etip qaldırıwda jan ashırlıq bildiriwi ha’m ko`zdin` qarashıg`ınday etip saqlawı ushın bul Qaraqalpaqstannın` kemiriwshilerinin` anıqlag`an gilti ku`ndelikli, a`meliy iste o`z ornın tabadı ha`m ka`sipleslerimizdin` stol u`sti mag`lıwmat beriwshisi xızmetin atqaradı.
6. İlimge qa`dem qoyg`an jas magistrant, aspirantlar, diplom jumısın jazıwda, jas zoolog-ekolog do`gerek ag`zalarının` jumısların alıp barıwda, sho`lkemlestiriwde, o`z betinshe jumıs islewde «kemiriwshilerdin` anıqlag`ısh gilti» ayrıqsha a`meliy a`hmiyetke iye.
PAYDALANILG`AN A`DEBİYaTLAR:
-
Башенина Н.В., Груздев В.В., Дукельская И.М., Шилов И.А. Грызуны-вредители садов и огородов. – М., 1954.
-
Бобринский Н.А., Кузнецов Б.А., Кузякин А.П. Определитель млекопитающих СССР. – М.: Издательство, «Советская наука», 1944.
-
Бобринский Н.А., Кузнецов Б.А., Кузякин А.П. Определитель млекапитающих СССР. – М.: «Просвещение», 1965.
-
Виноградов Б.С., Громов И.М. Определитель грызунов по фауне СССР Издательство, ЗИН АН СССР. – М-Л.: «Грызуны» 1952.
-
Виноградов Б.С., И.М. Громов «Краткий определитель грызунов фауны СССР» М-Л. АНСССР. 1956.
-
Виноградов Б.С., Громов И.М. Краткий определитель грызунов, 2-ое дополненное и исправленное издание. – Ленинград: «Наука Ленинградское отделение», 1984.
-
Виноградов Б.С., Громов И.М. Грызуны фауны СССР. – М-Л.: АНСССР, 1952.
-
Громов И.М. Млекопитающие фауны СССР. Под. редакцией И.И. Соколова Отряд. Грызуны. – М-Л. АНСССР, 1963.
-
Колосов А.М. Грызуны-вредители сельского хозяйства. – М., 1960.
-
Ралль Ю.М. Методика полевого изучения грызунов и борьба с ними» Изд. Ростовского книжен. – Ростово-на-Дону, 1949.
-
Солдаткин И.С., Асенов Г.А., Руденчик Ю.В. Численность, размножение и смертность домовых мышей оазиса Низовьев Аму-Дарьи-Грызуны и борьба с ними, вып; 6, – Саратов, 1959.
-
Солдаткин И.С. Краткий очерк экологии пластинчатозубой крысы и меры борьбы с ними в дельте Аму-Дарьи - Грызуны и борьба с ними, вып, – Саратов, 1955.
MAZMUNI
Kirisiw ………………………………………………………………………….
|
3
|
Qaraqalpaqstanda tarqalg`an kemiriwshilerdin` anıqlag`ısh gilti ……………...
|
5
|
Qaraqalpaqstannın` qosayaqların anıqlaw gilti ………………………………..
|
9
|
Qaraqalpaqstannın` peschanka, balpaq ha`m tıshqan ta`rizlilerinin` anıqlag`ısh gilti ……………………………………………………………………………..
|
14
|
Peschankalar ha`m qosayaqtın` tis du`zilisi boyınsha anıqlaw…………………
|
20
|
Balpaqlardın` artqı ayaq taban ha`m quyrıq du`zilisi boyınsha anıqlaw ………
|
21
|
Qosayaqlardın` artqı ayaq tirseklerinin` du`zilisi boyınsha anıqlaw …………..
|
22
|
Qosayaqlardın` quyrıg`ının` du`zilisi boyınsha anıqlaw……………………….
|
23
|
Qosayaqlardın` quyrıg`ının` du`zilisi boyınsha anıqlaw ………………………
|
24
|
Qaraqalpaqstandag`ı su`t emiziwshilerdin` dizimi …………………………….
|
26
|
Juwmaq …………………………………………………………………………
|
28
|
A`debiyatlar …………………………………….………………………….
|
39
|
Du`ziwshiler: G.A. Asenov, A.J. Turekeeva, G.O. Utenova
QARAQALPAQSTANDA TARQALG`AN
KEMİRİWShİLERDİN` ANIQLAG`ISh GİLTİ
(metodikalıq qollanba)
Metodikalıq qollanba A`jiniyaz atındag`ı No`kis ma`mleketlik pedagogikalıq institutının’ İlimiy-metodikalıq Ken`esi qararı (4-yanvar 2011-jılg`ı №6) menen baspadan shıg`arıwg`a usınılg’an.
Tex.redaktor U.Balımova
Korrektor K.Kadirniyazova
Operator N.Nısanbaev
A`jiniyaz atındag`ı NMPI redaktsiya-baspa bo`limi
A`jiniyaz atındag`ı NMPI kishi baspaxanasında basılg`an. 2011-j.
Buyırtpa №. --- Nusqası 50 dana. Formatı 60x84. Ko’lemi 2 b.t.
742005, No`kis qalası, A.Dosnazarov ko`shesi-104. Reestr № --
Do'stlaringiz bilan baham: |
