O’zbekstan respublikasi joqari ha’m orta arnawli biLİm miNİstrliGİ berdaq atindag’i qaraqalpaq ma’mleketlik universiteti 5320400- «Ximiyalıq texnologiya»

O’ZBEKSTAN RESPUBLİKASI JOQARI HA’M ORTA ARNAWLI BİLİM MİNİSTRLİGİ
BERDAq ATINDAG’I QARAqALPAq MA’MLEKETLİK UNİVERSİTETİ
5320400- «Ximiyalıq texnologiya» ta’lim bag’darı
Kalsinatsiya soda islep shigariw ushin jilina 100 min tonna sherbeni tindiriw esabi, ham sherebeni tazalaw bòlimin proyektinin sizilmasitemadag’ı
kurs joybari jumısı

Qabıllaǵan B.Madenov _________ ____________

(f.i.o) (qolı) (sa’nesi)

Komissiya baslıǵı B. Xojametova ___________ ___________

(f.i.o) (qolı) (sa’nesi)
Komissiya aǵzaları

M. Ayımbetov ___________ ___________

(f.i.o) (qolı) (sa’nesi)
M. Adilxanova ___________ ___________

(f.i.o) (qolı) (sa’nesi)

Kurs joybarı jumısın ___baqaǵa tapsırdı
Kurs joybarı orınlawshı Qurbiyazov D. ___________ ___________

(f.i.o) (qolı) (sa’nesi)

NO’KİS -2021 JIL

mazmuni

1	Kirisiw………………………………………
2	İslep shıg’arıw protsessinin’ teoriyalıq tiykarları…………………………………..
3	Shiyki zat ha’m tayar o’nimnin’ fizikalıq xiimiyalıq qa’siyetleri…………………………..
4	Texnologiyalıq sxemalardı salıstırıw h’a’m tan’law……………………………………………
5	Tan’lang’an texnologiyalıq sxemanın’ bayanı . ..
6	Materiallıq balans . ………………………….
7
8	Tiykarg’ı apparat esabı……………………….
9	Tiykarg’ı texnologiyalıq u’skenelerdin’ spetsifikatsiyası .………………………………
10	İslep shıg’arıwdı analitikalıq qadag’alaw
11	Ekanomikalıq bo’lim…………………………
12	Avtomatlastırıw………………………………..
13	Puxaralıq qorg’anıw h’a’m qorshag’an ortalıqtı qorg’aw……………………………………………
14	Juwmaqlaw……………………. . .…………………..
15	Paydalanılg’an a’debiyatlar…………………….

Kirisiw
2017-2021-jıllarda O’zbekistan Respublikasın rawajlandırıwdın’ bes bag’darı boyınsha ”Ha’reketler strategiyası” nın’ “Siyasiy tarawdı rawajlandırıwdın’ tiykarg’i bag’darları “babında “Ta’lim ha’m pa’n tarawın rawajlandırıw” maqsetinde u’zliksiz ta’lim sistemasın ja’nede jedellestiriw, ta’jiriybeli kadrlar tayarlaw siyasatın rawajlandırıw ha’mde ta’limnin’ materiallıq-texnikalıq bazasin bekkemlewdegi shara ilajlar belgilep berildi. Bul boyınsha Prezidentimiz Shavkat Mirziyaev mamlekeatimiz aldında turg’an en’ a’hmiyetli wazıypalar qatarinda joqari oqıw orınları sistemasın ja’nede rawajlandırıw bag’darlamasın qabıl etip, usı tarawda bar bolg’an problemalardı saplastıriw ha’m joqari ta’lim sistemasın jan’a sıpatlı basqıshqa kÓteriw ma’selelerine ayrıqsha itibar qarattı.

Ma’mleketimizde bar bolg’an mineral shiyki zatlardan o’nimli paydalaniw, shig’injilardi qayta islew, ekologik taza o’nimler jaratiw, tutiniw o’nimlerin tejemker texnologiyalar tiykarinda islep shig’ariw, a’sirese Qaraqalpaqstan Respublikasi teretoriyasinda i bar bolg’an 131 mln tonnan zapasqa iye bolg’an Barsa kelmes duz ka’ni Jamansay ha’k tas ka’nlerinin’ bar ekenligi usi regionda xaliq xojalig’inin’ tutiniw talaplarina juwap beretug’in kaltsinatsiya soda islep shig’ari ha’m rawajlandiriwg’a tiykar boldi.

Kaltsinatsiyalang’an soda No₂ SO₃ yaki natriy bikorbanat, molyar massasi 106 gramm, aq kristall formadag’i ku’kin, tig’izlig’i 2,53 gr/sm ³ suyiqlaniw temperaturasi-855 S, suwda jaqsi eriydi. Shashiliwshan’ tig’izlig’i 0,5-96 gr/sm ³ basqa duzlar yaki kislotalar kibi suwda gidrolizlenedi ha’m onin’ suwdag’i aralspasi joqari siltilikeke iye, suwli aralaspadi to’mendegi gidrat formada kristallarin payda qiladi.

Na₂ CO₃ H₂0 Na₂CO₃ 7H₂0, Na₂ CO₃ 10HO.

Soda suwdi jaqsi sin’diredi ha’m waqit o’tiwi menen monolitke aylanadi.

Kaltsinattsiyalang’an soda qa’dimge Misrda belgili bolg’an misrliqlar oni sodali ko’llerden ha’m quraminda siltili bar bolg’an o’simliklerden alg’an. Tiykarg’i ekspert qilatug’in ma’mleketler 18 a’sirge shekem du’nyag’ada Misr ha’m Ispaniyada.

Fransuz farmatsevti N Ledlan 1972 jil xlorli natriyden soda aliw usilin oylap tapqan, onin’ reaktsiya protsessii to’mendegishe.

Ha₂ SO₄+SaSO₃+2S-Ha₂ SO₃+Sas+2SO₂.

To’mendegi aralaspani aliw ushin oni suw menen qayta islenib, son’ aralaspani puw menen qayta islenib, onnan qatti fazani ajratip aling’an.

Reaktsiyada kerek bolatug’in tiykarg’i o’nim sulfat natriydi Leblan as duzi menen sulfat kislotani reaktsiyag’a kiristirip alg’an.

2NaCE+H₂SO4-Na₂SO₄+2NCE

Leblan usilin sanaatta ken’ qollaniw ushin u’lken mug’darda

Sulfat kislota kerek boladi. Sol waqittada sulfat kislotasinin’ niras usilinda alatug’in edi. Kaltsiya sulfatdan bolsa a’piwayi ku’kirt alatug’in edi.

Ammiakli usilda soda aliw 1881 jilda, frantsuz fizigi Prenel ta’repinen ammoniyalasqan natokail karbaniyzatsiyalaw usilinda natriy bikarbonat aliw pikiri payda boldi.

NaCl+N₂0+NH3+Co₂-NaHCO₃+NNuCl.

1865 jili Belgiyali texnolog Solali ken’ miqyasda ammiakli usilda soda aliw islep shig’ariwin jolg’a qoyg’an, protsessten suspenziyadan qatti fazani keptiriw joli arqali ajratilg’an.

2NaHCO₃-Na₂ CO₃+H₂O+CO₂.

Soda islep shig’ariwda u’lken mug’darda o’nim kerek boladi. Sonin’ ushin ko’pshilik soda sawallari duz ka’ni aldinda quriladi.

Rossiyada Berazmek qalasinda u’lken mug’darda silvinit ma’kani bar. Qayta islewde xlorli kaliyden as duzi alinadi.

Sterli qalasinda gerbishten izg’arli as duzi ma’kani bar Ukraynada Ligachans qalasinda ha’m Slaviansk qalasinda u’lken Artizyam-Slavansk alti as duzi ma’kani bar. Qa’dimgi ha’m Qara ten’iz janinda suvash u’zeninde as duzi ma’kani bar.