O’zbekstan respublikasi joqari ha’m orta arnawli biLİm miNİstrliGİ

 

---

67 
§3. DEMOKRATİYALIQ REFORMALARDI 
LİBERALLASTIRIWDIN’ STRATEGİYALIQ A’HMİYETİ 
Belgili bolg’anınday, h’a’r qanday da’rejedegi reforma bar ta’rtip, shart-
sharayatlardan quralg’an ten’-salmaqlılıqtın’ o’zgeriwine alıp keledi. Pu’tkil 
ja’miyettin’ reforma qılınıwı, yag’nıy onın’ eski- durıs emes tiykarg’a qurılg’an, 
keleshegi joq sistemadan pu’tkilley jan’a- sotsiallıq bazar qatnasıqlarına 
tiykarlang’an, demokratiyalıq h’a’m h’uqıqıy ja’miyetke o’tiwi bolsa ju’da’ 
quramalı protsess bolıp esaplanadı. Usıg’an bola, ja’miyet ag’zaları ta’repinen usı 
reformalardın’ mazmun-ma’nisin tu’sinip jetiw, olarda aktiv qatnasıw ushın 
olardın’ sanalı oylawı h’a’m o’zgeriwi lazım. Bul bolsa reforma protsesslerinin’ 
a’stelik penen basqıshpa-basqısh a’melge asırılıwın talap etedi. Rawajlanıwdın’ 
joqarı basqıshlarına erisiw ushın reformalardın’ ma’lim to’mengi da’rejesi 
na’wbettegi joqarı, quramalı da’rejesi ushın arnawlı sharayattı tayarlawı lazım.
Prezidentimiz 
İslam Karimov ta’repinen islep shıg’ılg’an sotsial-
ekonomikalıq rawajlanıwımızdın’ o’zine sa’ykes modelindegi za’ru’r printsip- 
bazar ekonomikasına basqıshpa-baskısh h’a’m izshil ta’rizde o’tiw, yag’nıy 
reformalardı revolyutsiyalıq sekiriwlersiz a’melge asırıw za’ru’rli a’h’miyetke iye 
boldı. «Usı printsiptin’ real o’mirdegi strategiyalıq a’h’miyetin, onı a’meliyatta 
qollawda birinshiden, o’tiw da’wiri problemaların sheshiwde ma’mleketimizdin’ 
imkaniyatı h’a’m xalqımızdın’ o’zine sa’ykes qa’siyetlerin esapqa alg’an h’alda, 
olardı jan’a ju’zege kelgen shart-sharayatlarg’a «beyimlestirip barıw» arqalı 
reformalardı izbe-izlik penen a’melge asırıw; ekinshiden, o’tiw da’wirinde 
ma’mleket h’a’m basqarıw sistemasın ma’mlekette a’melge asırılıp atırg’an 
reformalar, xalkımızdın’ du’nyag’a ko’z-qarası h’a’m sotsiallıq turmısta payda 
bolıp atırg’an o’zgerislerge sa’ykes ta’rizde onı demokratiyalıq tiykarda 
qa’liplestiriw; u’shinshiden, basqa bir qatar ma’mleketler o’z basınan keshirgen 
ishki sotsiallıq qarama-qarsılıqlardın’ ku’sheyip ketiwinin’ aldın alıw; 
to’rtinshiden, ma’mlekette bar bolg’an problemalar kompleksi ishinen birinshi 

---

68 
gezekte sheshiliwi za’ru’r bolg’an tiykarların belgilep alıw, olardı sheshiw ushın 
barlıq ku’shlerdi bag’darlaw imkaniyatların berdi».
50
Jan’a XXI a’sirdin’ baslarına kelip, Prezidentimiz İslam Karimov 
ma’mleketimizdegi 
reformalardı 
teren’lestiriwdin’ 
u’stin 
printsipleri- 
ma’mlekettin’ siyasiy, ekonomikalıq turmısın, ma’mleket h’a’m ja’miyet qurılısın 
ja’nede erkinlestiriw, ja’miyettin’ ruwxıylıg’ın ja’nede jetilistiriw, joqarı qa’nigeli 
kadrlardı tayarlaw, xalıqtın’ turmıs da’rejesinin’ izbe-izlikte h’a’m turaqlı o’siwi, 
ekonomikada quramlı o’zgerislerdi ta’miynlew, ja’miyettegi turaqlılıq, tınıshlıq, 
milletler h’a’m puqaralardın’ tatıwlıg’ın, ata-babalarımız h’a’m ma’mleketimizdin’ 
territoriyalıq birligin ta’miynlewdi belgilep berdi. Ha’r bir strategiya boyınsha anıq 
wazıypalar belgilenip, izshil ta’rizde turmısqa engizildi. 
Da’slepki basqısh- 1991-2000 jıllar ma’mleketimiz h’a’m xalqımız turmısında 
u’lken iz qaldırg’an o’tiw da’wiri tiykarg’ı ma’nisinde tariyxıy a’h’miyetke iye 
ekenligi ko’rsetildi. Bul basqıshta o’tiw da’wiri h’a’m milliy ma’mleketshilik 
tiykarların qa’liplestiriw menen baylanıslı to’mendegi aktual h’a’m za’ru’r 
wazıypalar belgilenip a’melge asırıldı: 
-eski 
sovet 
sistemasınan waz keship, ma’mleketimizde sotsiallıq 
bag’darlang’an bazar ekonomikasına tiykarlang’an ashıq demokratiyalıq 
ma’mleketti jaratıw h’a’m puqaralıq ja’miyetti qa’liplestiriw; 
-siyasiy h’a’m ekonomikalıq rawajlanıw, ma’mleket h’a’m ja’miyet qurıw 
strategiyasın jaratıwda xalkımızdın’ tariyxıy jaqtan qa’liplesken milliy h’a’m 
ma’deniy o’zine sa’ykes qa’siyetlerin esapqa alg’an, ma’mleketimizdin’ bar 
ta’biyiy-ekonomikalıq, mineral shiyki zat h’a’m insanıylıq potentsialın qalıs h’a’m 
teren’ bah’alag’an h’alda, ja’h’a’n xojalıq baylanısları sistemasında o’zine 
mu’na’sip orın iyelew maqsetine erisiw; 
-Tiykarg’ı h’u’jjet- O’zbekistan Respublikası Konstitutsiyasın islep shıg’ıwı 
h’a’m qabıl qılıw;
50
Отамуратов С. Ҳозирги босқичда жамиятни демократлаштириш ва модернизация қилишнинг долзарб 
вазифалари / «Ўзбекистонда жамиятни модернизация қилишнинг долзарб муаммолари» Республика илмий-
назарий конференцияси материаллари.2005 йил 19-20 май.ТКТИ.-Т., 2005,9-бет. 

---

69 
-ma’mleket h’a’m ekonomikanı basqarıwdın’ g’a’rezli oraylasqan sistemasına 
nuqta qoyıw, g’a’rezsiz O’zbekistannın’ jan’a siyasiy h’a’m ma’mleket du’zilisi 
tiykarların, da’slep nızamshılıq sistemasın qa’liplestiriw, orayda h’a’m orınlarda 
wa’killikli h’a’kimiyat organlarının’ birdemlik sistemasın sho’lkemlestiriw; 
-tu’pkilikli adminstrativlik reformalardı a’melge asırıw, a’sirese: oraylasqan 
rejelestiriw h’a’m bo’listiriw sistemasının’ tayanıshları bolg’an Ma’mleket plan 
komiteti, Ma’mleket ta’miynlew komiteti, Ma’mleket bah’a komiteti, Ma’mleket 
agrosanaat komiteti h’a’m ko’plegen tarmaq ministrliklerin tamamlaw, jergilikli 
h’a’kimiyat organların qayta sho’lkemlestiriw- oblast, rayon h’a’m qalalarda 
h’a’kimlik institutın engiziw. Jergilikli o’zin-o’zi basqarıw organı sisteması- 
ma’h’a’lle institutın rawajlandırıw h’a’m bekkemlew; 
-sudlardı jazalawshı h’a’m tek g’ana ma’mleket ma’plerin qorg’awshı 
organnan nızam u’stinligi h’a’m insan h’uqıqları qorg’awın ta’miynlewshi 
organg’a aylandırıwg’a qaratılg’an sud h’a’kimiyatı sistemasın qa’liplestiriw; 
-qısqa mu’ddetlerde ma’mleketimiz suvereniteti h’a’m aymaqlıq birdemligi, 
konstitutsiyalıq 
sistemanı 
isenimli 
qorg’aytug’ın, 
ja’ma’a’t 
ta’rtibin 
ta’miynleytug’ın, xalıq-aralıq terrorshılıq, ekstremizm h’a’m narkoagressiya 
sıyaqlı ku’sheyip baratırg’an qa’wip-qa’terlerge qarsı gu’resetug’ın milliy 
qa’wipsizlik organları sistemasın qa’liplestiriw; 
-ma’mleketimizde janılg’ı-energetika h’a’m g’a’lle g’a’rezsizligine erisiwden 
ibarat strategiyalıq wazıypanı sheshiw; 
-bazar ekonomikası talaplarına juwap beretug’ın finans h’a’m bank sistemasın 
qa’liplestiriw, milliy valyutanı aylanısqa kiritiw; 
-ku’shli sotsiallıq siyasat ju’ritiw h’a’m xalıqtı qorg’awdın’ na’tiyjeli 
mexanizmin islep shıg’ıw h’a’m tabıslı a’melge asırıw; 
-ma’mleketimizdin’ qorg’anıw qa’biletin bekkemlew, onın’ turaqlılıg’ı h’a’m 
qa’wipsizligin ta’miynlew maqsetinde Qurallı Ku’shlerdi qa’liplestiriw; 

---

70 
-sırtqı siyasat h’a’m diplomatiyalıq xızmetti qa’liplestiriw»
51
Belgilengen 
wazıypalardın’ izshil h’a’m na’tiyjeli a’melge asırılıwı na’tiyjesinde o’tiw da’wiri 
h’a’m milliy ma’mleketshilik tiykarların qa’liplestiriw boyınsha bir qatar salmaqlı 
h’a’m a’h’miyetli na’tiyjeler qolg’a kiritildi. 
Eski 
administrativlik-buyrıqpazlıq 
sistemasınan waz keship, bazar 
ekonomikasına o’tiw jolındag’ı is-ilajlardın’ a’h’miyetine bah’a berip, 
Prezidentimiz to’mendegilerdi atap o’tken edi: «Ekonomikalıq rawajlanıw 
h’aqqında so’ylegende, oraydan rejelestiriw h’a’m bo’listiriw sisteması na’tiyjeli 
miynet, sıpatlı h’a’m konkurentsiyalı o’nim islep shıg’arıw, isbilermenlik jolına 
tiykarg’ı tosıq bolıp kelgenligin atap o’tiw lazım. Sol sebepli o’zinin’ jaraqsız, 
kereksiz ekenligin ko’rsetken bul sistemanın’ barlıq illetlerinen pu’tkilley waz 
keshkenimiz a’sirese printsipial a’h’miyetke iye boldı».
52
Ekinshi basqısh 2001 jıldan keyingi da’wirdi o’z ishine alıp, ol Prezidentimiz 
ta’repinen aktiv demokratiyalıq jan’alanıwlar h’a’m ma’mleketti modernizatsiya 
qılıw da’wiri dep ataldı. Usı da’wirde to’mendegi tiykarg’ı ta’replerge dıqqat 
qaratılıp, ko’plep za’ru’r wazıypalar a’melge asırıldı: 
-o’tiw da’wiri h’a’m milliy ma’mleketshiligimizdi qa’liplestiriw sharayatında 
obektiv za’ru’rlik bolg’an ku’shli ma’mleketten-ku’shli puqaralıq ja’miyetine izbe-
izlik h’a’m basqıshpa-baskısh o’tiwge erisiw; 
-ma’mleketimizdin’ 
nızam shıg’arıwshı joqarı organı- O’zbekistan 
Respublikası Oliy Majlisi eki palatalı parlamentke aylandırılıwı; 
-ma’mleket h’a’kimiyatı oraylıq organlarının’ bir qatar wa’killikli h’a’m 
wazıypaları, ekonomikalıq h’a’m sotsiallıq ma’selelerdi sheshiw, byudjet 
sho’lkemlerin, kommunal xojalıq h’a’m abadanlastırıw islerin finanslastırıw, 
adamlardı jumıs penen ta’miynlew h’a’m xalıq ma’plerin qorg’aw boyınsha 
51
И.Каримов. Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини 
ривожлантириш концепцияси: Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва 
Сенатининг қўшма мажлисидаги маъруза.2010 йил 12 ноябрь.-Тошкент: «Ўзбекистон», 2010, 113-бет. 
52
Қараңыз: Ўзбекистоннинг 16 йиллик мустақил тараққиѐт йўли.Президент Ислом Каримовнинг Ўзбекистон 
Республикаси Олий Мажлиси, Вазирлар Маҳкамаси ва Президент Девонининг Ўзбекистон 
мустақиллигининг 16 йиллигига бағишланган қўшма мажлисидаги маърузаси // Халқ сўзи, 2007 йил 31 
август 

---

71 
wa’killiklerin jergilikli h’a’kimiyat, puqaralardın’ o’zin-o’zi basqarıw organları, 
ma’h’a’llelerge basqıshpa-basqısh o’tkiziliwi; 
-sud-h’uqıq sistemasın h’uqıqıy ma’mleketti qa’liplestiriwdin’ za’ru’rli 
quramlı bo’limi sıpatında teren’ reforma qılıw h’a’m erkinlestiriw boyınsha jan’a 
kontseptsiyası turmısqa engizildi. 
Birinshi ret 2004-jılda saylang’an eki palatalı parlamentimizdin’ jumısı 
turmısımızdın’ a’h’miyetli bir da’wirine-elimizde teren’ o’zgerisler, siyasiy h’a’m 
sotsiallıq-ekonomikalıq turmıstın’ barlıq ta’replerin izbe-iz reformalaw ja’ne 
liberallastırıw, ja’miyetimizdi demokratiyalıq jan’alaw h’a’m modernizatsiyalaw 
protsessleri jedel pa’tler menen rawajlanıp atırg’an bir da’wirge tuwra kelgeni 
ma’lim. 
O’zbekistannın’ aldında turg’an usı a’h’miyetli wazıypalardın’ barlıg’ın 
sheshiwde parlamenttin’ burıng’ı quramı elimizde alıp barılıp atırg’an ja’miyetlik-
siyasiy, sotsiallıq-ekonomikalıq reformalardı teren’lestiriw isinde u’lken 
a’h’miyetke iye bolg’an 250 den aslam nızamdı qabıl etip, a’h’miyetli u’les qostı. 
Bu’gin usı bag’darda a’melge asırılg’an islerdin’ juwmag’ın shıg’arar 
ekenbiz, parlamenttin’ professional uyımı sıpatında turaqlı jumıs alıp baratug’ın, 
nızamlardı islep shıg’atug’ın h’a’m qabıl etetug’ın to’mengi palatası ja’ne 
aymaqlıq wa’killik uyımı sıpatında regionlarımızdın’ ma’plerin tolıq 
sa’wlelendiretug’ın joqarı palata bolg’an Senattı qa’liplestiriw boyınsha tiykarg’ı 
wazıypalar, ulıwma alg’anda, tabıslı sheshilgenin aytıw mu’mkin. 
Qabıl etilip atırg’an nızam h’u’jjetlerinin’ sapası h’a’m tiykarlang’anlıg’ı 
tu’p-tiykarınan jaqsılandı. Ulıwma ma’mleketlik h’a’m regionallıq ma’pler 
arasındag’ı muwapıqlılıq ja’ne u’ylesiklilik tag’ı da na’tiyjeli ta’miyinlenbekte. 
Siyasiy partiyalardın’ elimizdin’ joqarı nızamshılıq uyımı, orınlardag’ı 
h’a’kimiyattın’ wa’killikli uyımları jumısındag’ı roli h’a’m ta’siri sezilerli 
da’rejede arttı. 
Nızamshılıq palatasında birinshi ma’rte parlamenttegi ko’pshilik-
İsbilermenler h’a’reketi-O’zbekistan Liberal-demokratiyalıq partiyası, «Milliy 
tiklanish» demokratiyalıq partiyası h’a’m sonday-aq, «Adolat» sotsial-

---

72 
demokratiyalıq partiyası fraktsiyaların birlestirgen Demokratiyalıq blok
qa’liplesti. Usının’ menen bir waqıtta O’zbekistan xalıq demokratiyalıq fraktsiyası 
tımsalında parlamenttegi oppozitsiya du’zildi. 
«Oliy Majlistin’ nızam do’retiwshiligi jumısında elimizde ekonomikalıq 
salada a’melge asırılıp atırg’an strukturalıq o’zgerislerdi, qolay investitsiyalıq 
ortalıqtı qa’liplestiriw, o’ndiristi modernizatsiyalaw h’a’m texnikalıq qayta 
u’skenelew, bank-finans sistemasın rawajlandırıwdı normativlik-h’uqıqıy jaqtan 
ta’miyinlew ma’seleleri ayrıqsha orın iyeledi».
53
Bul da’wirde menshik mu’lkti h’uqıqıy jaqtan qorg’awdı ku’sheytiw, 
elimizde h’a’r ta’repleme ku’shli bolg’an mu’lk iyeleri klasın qa’liplestiriw, 
fermerlik h’a’reketin bekkemlew, ekonomikanı bunnan bılay da liberallastırıwdı 
ta’miyinlew, isbilermenlik, ba’rinen burın kishi biznestin’ jumısın rawajlandırıw 
ushın qolay sharayatlar jaratıw, ken’ tarmaqlı bazar infrastrukturasın du’ziwdi 
na’zerde tutatug’ın nızam h’u’jjetlerinin’ bir tutas kompleksi qabıl etildi. 
Xalıqtın’ da’ramatların h’a’m onın’ abadanlıg’ın u’zliksiz arttırıp barıw, ken’ 
ko’lemdegi sotsiallıq bag’darlamalardı tabıslı a’melge asırıw ma’seleleri 
parlamenttin’ dıqqat orayında boldı. 
Ekonomikalıq reformalardı nızamshılıq jaqtan ta’miyinlewge qaratılg’an 
bunday h’a’m basqa da bir qatar ilajlar 2009-2012-jıllarg’a mo’lsherlengen, jer 
ju’zilik finanslıq-ekonomikalıq dag’darıstın’ unamsız aqıbetlerin ilajı bolg’anınsha 
kemeytiwge qaratılg’an Dag’darısqa qarsı ilajlar bag’darlamasın na’tiyjeli a’melge 
asırıwdı h’uqıqıy ta’miyinlew, du’nyadag’ı sanawlı ma’mleketler qatarında 
O’zbekstang’a ekonomikanın’ turaqlı o’siw pa’tlerin saqlap qalıw ja’ne xalıqtın’ 
real da’ramatların arttırıw imkanın berdi. 
Bul juwmaqlardı tastıyıqlaytug’ın tsifrlar h’aqqında so’z etetug’ın bolsaq, 
awır kelgen 2009-jılda elimizdin’ jalpı ishki o’nimi 8,1 protsentke o’skeni, sanaat 
salası 9 protsentke, ekonomikamızg’a tartılg’an investitsiyalardın’ ko’lemi 26 
protsentke, sonın’ ishinde, sırtqı investitsiyalardın’ 68 protsentke asqanı, sırtqı 
53
Қараңыз: И. Каримов. Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик 
жамиятини ривожлантириш концепцияси. 2010 й. 12-ноябрь. 4-бет

---

73 
sawdanın’ unamlı saldosı 2,3 milliard dollardan aslamdı qurag’anı, ortasha aylıq 
da’rejesinin’ o’siwi 40 protsentke, xalıqtın’ da’ramatları bolsa 26,5 protsentke 
ko’beygenin atap ko’rsetiw tiyis. Mine usı mısallardın’ o’zi de biz erisken 
ko’plegen tabıslardın’ ayqın da’lili bola aladı, desek, a’yne h’aqıyqattı aytqan 
bolamız. 
Mına na’rseni atap ko’rsetiw kerek, parlamentimiz sud-h’uqıq sistemasın 
teren’ reformalaw h’a’m liberallastırıw, sud h’a’kimiyatının’ a’meldegi 
biyg’a’rezligin ta’miyinlew boyınsha elimizde alıp barılıp atırg’an ken’ ko’lemli 
islerge de salmaqlı u’les qostı. O’tken bes jıl dawamında qabıl etilgen 58 nızamg’a 
muwapıq, sud-h’uqıq sistemasındag’ı reformalar tag’ı da teren’lestirildi. 
Usı da’wirde jınayıy jaza sistemasın liberallastırıw, a’melde sud 
h’a’kimiyatının’ biyg’a’rezligin ta’miyinlew protsesslerine u’lken itibar berildi. 
Advokatura institutı reforma etildi. Sud qararların orınlaw sisteması, prokuratura 
jumısı 
jetilistirildi, 
pu’tkil 
sud-h’uqıq 
sistemasın 
basqıshpa-basqısh 
demokratiyalastırıwg’a qaratılg’an basqa da bir qatar ilajlar a’meliyatqa engizildi. 
«Elimizde 2008-jıl 1-yanvardan baslap o’lim jazasın biykar etiw h’aqqında, 
sonday-aq, puqaralardı qamaqqa alıwg’a sanktsiya beriw h’uqıqın prokuraturadan 
sudlarg’a o’tkeriw h’aqqında 2007-jılda qabıl etilgen O’zbekstan Respublikası 
nızamları pu’tkil du’nyada u’lken qızıg’ıwshılıq h’a’m itibar payda etti. Bul 
ilajlardın’ engiziliwi menen O’zbekstanda du’nyadag’ı en’ insanpa’rwar, liberal 
jınayıy jaza sistemalarınan biri jaratıldı».
54
Demokratiyalıq reformalardın’ a’h’miyetli quram bo’legi bolg’an puqaralıq 
ja’miyet institutların bekkemlew h’a’m rawajlandırıw, biyg’a’rez g’alaba xabar 
quralların rawajlandırıw boyınsha da ko’p isler a’melge asırıldı. 
Son’g’ı jıllarda g’alaba xabar quralların bunnan bılay da demokratiyalastırıw 
h’a’m liberallastırıw, alıp barılıp atırg’an ja’miyetlik-siyasiy h’a’m sotsiallıq-
ekonomikalıq reformalardın’ ashıq-aydınlıg’ın h’a’m ja’riyalılıg’ın ta’miyinlewde 
olardın’ belsendiligin arttırıw, media ken’islikke aldın’g’ı ma’limleme-
54
Қараңыз: И. Каримов. Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик 
жамиятини ривожлантириш концепцияси. 2010 й. 12-ноябрь. 6-бет 

---

74 
kommunikatsiya texnologiyaların tikkeley engiziwge qaratılg’an derlik 10 nızam
h’u’jjeti qabıl etildi. 
2008-jıldın’ iyul ayında O’zbekstan Respublikası Oliy Majlisi h’a’r eki 
palatası ken’eslerinin’ «Ma’mleketlik emes kommertsiyalıq emes sho’lkemlerdi, 
puqaralıq ja’miyettin’ basqa da institutların qollap-quwatlawdı ku’sheytiw ilajları 
h’aqqında»g’ı qospa qararı qabıl etildi. 
Bul h’u’jjet ma’mleketlik emes kommertsiyalıq emes sho’lkemlerdin’, 
puqaralıq ja’miyeti institutlarının’ biyg’a’rez rawajlanıwın basqıshpa-basqısh 
ta’miyinlew, elimizdi demokratiyalıq jan’alaw protsessinde olardın’ rolin h’a’m 
a’h’miyetin ku’sheytiw jolında tag’ı bir a’h’miyetli qa’dem boldı. 
Usı qospa qararg’a muwapıq ma’mleketlik emes kommertsiyalıq emes 
sho’lkemler h’a’m puqaralıq ja’miyettin’ basqa da institutlarının’ jumısın 
qarjılandırıw da’reklerin qa’liplestiriwdin’ g’a’rezsiz, demokratiyalıq printsiplerge 
tiykarlang’an sisteması jaratıldı. 
Mazmun-ma’nisine 
bola, 
sotsiallıq-ekonomikalıq, 
ja’miyetlik-siyasiy 
reformalardı, biz tan’lag’an ma’mleket h’a’m ja’miyet qurılısı modelin engiziw 
protsessinde puqaralardın’ eldi basqarıwdag’ı rolin arttırıp barıwdı tiykarg’ı 
orıng’a qoyatug’ın «Ku’shli ma’mleketten-ku’shli puqaralıq ja’miyetke qaray» 
bag’darlamasın a’melge asırıw boyınsha islerdi bunnan bılay da ku’sheytiw
ma’selesin bu’gin turmıstın’ o’zi ku’n ta’rtibine barg’an sayın qatan’ tu’rde 
qoymaqta. 
Bul a’melde puqaralıq ja’miyeti institutlarının’ pu’tkil sistemasın 
rawajlandırıwdı, onın’ eldi, h’a’kimshilik-aymaqlıq strukturalardı basqarıw 
protsessine u’ylesikli tu’rde integratsiyalanıwın an’latadı. Bu’gingi ku’nde 
orınlarda puqaralardın’ en’ a’h’miyetli mashqalaların o’z waqtında ja’ne tabıslı 
sheshiw, olardın’ ma’plerin qorg’awda ma’h’a’lle sistemasının’ ta’siri h’a’m 
a’h’miyetinin’ qanshelli artıp atırg’anın h’a’mmemiz jaqsı bilemiz. 
Ma’h’a’llenin’ 
xalqımızdın’, a’sirese, jaslarımızdın’ ruwxıy-a’dep-
ikramlılıq ta’rbiyası menen baylanıslı ma’selelerdi sheshiw, sotsiallıq salanın’ 

---

75 
na’tiyjeli jumıs ju’rgiziwin ta’miyinlew, orınlarda ja’miyetlik ta’rtipti h’a’m
qa’wipsizlikti saqlaw boyınsha u’lesi barg’an sayın artıp barmaqta. 
Usı mu’na’sibet penen ma’h’a’lle jumısının’ h’uqıqıy bazasın jetilistiriw, 
onın’ na’tiyjeli jumıs ju’rgiziw mexanizmleri h’a’m wa’killiklerin ken’eytiw 
bunnan bılay da bizin’ a’h’miyetli wazıypamız bolıp qaladı. 
«Ma’h’a’lleni xalıqtı anıq bag’darlang’an tiykarda sotsiallıq qollap-
quwatlaw, jeke isbilermenlikti h’a’m shan’araqlıq biznesti rawajlandırıw orayına 
aylandırıw jolında baslag’an unamlı islerimizdi izbe-iz dawam ettiriwimiz h’a’m 
jan’a basqıshqa ko’teriwimiz tiyis».
55
Basqarıw uyımlarının’ jumısı u’stinen ja’miyetlik qadag’alawdı ornatıwda 
ma’h’a’llenin’ 
wazıypaların 
ken’eytip 
barıw, 
ma’mlekettin’ 
sotsiallıq 
bag’darlamalarının’ turmısqa engiziliwi boyınsha orınlarda a’melge asırılıp 
atırg’an islerden ja’miyetshilikti ken’ xabardar etiw maqsetinde ma’mleketlik 
uyımlardın’ puqaralardın’ o’zin-o’zi basqarıw uyımları menen bekkem birge 
islesiwin ta’miyinlew bunnan bılay da turaqlı dıqqat orayımızda bolıwı kerek. 
Ma’h’a’llenin’ puqaralardın’ en’ a’h’miyetli mashqalaların sheshiw, 
olardın’ ja’miyetlik belsendiligin ta’miyinlewdegi ornı h’a’m a’h’miyetinin’ artıp 
atırg’anın inabatqa alg’an h’alda, aqsaqallar h’a’m olardın’ ma’sla’h’a’tshisi etip 
en’ mu’na’sip talabanlardın’ saylanıwın ta’miyinleytug’ın puqaralar jıyını 
baslıqları (aqsaqallar) h’a’m olardın’ ma’sla’h’a’tshilerin saylaw sistemasın 
bunnan bılay da jetilistiriw talap etilmekte.