Өзбекстан республикасы жоқары ҳӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги бердақ атындағЫ Қарақалпақ МӘмлекетлик университети

Морфологиялык белгилери. Тийкаргы морфологиялык белгилерден, шаш формасы, шаш катламынын характери хам осиу дарежеси бете (сакал мурт) хам денеде, тери рени, коз кыйыгы, жокаргы кас формасы, мурын хам Ерин, дене узынлыгы яки рост хам ен ахмийетли расалык белги бул пигментация.

Морфологиялык белгилер	Европеоид расасы	Монголид расасы	Негроид расасы
Тери рени	Ак, кызгыш рен	караперен,саргылтым сары коныр	Шоколад-коныр,кара,кара-когимтир
Шаш рени	Ашык хам тойгын саргыш шаш толкынсиман жумсак	Тууры, катты, кара-шаш	калын-буйра кара-шаш
коз рени	кой коз, кой коз-кок, кок, жасыл	Кози кысык, кабаклары исик	кара-кой коз
Мурын хам Ерин формасы	Жинишке хам кушли дунки мурын, жука ерин	Жазык кен мурын, орташа ерин	Жуда жалпак мурын, калын ерин
Шаш капламы	Орташа хам кушли шашалар денеде хам бетте	Шашлар кем, мурт хам сакал Кеш шыгады, кем	Шашлар кем
Бет формасы	Алдынга шыкпаган бет формасы орташа шыкпаган ийек	Жалпак бет,жак суйеклери кен, ийеги алдынга шыкпаган	Бети сопак, жаклары онша шыкпаган, ийеги орташа
Бой балентлиги (рост)	Орташа хам балент	Орташа хам кишкене	Балент хам жуда балент

Расаларды болиниуи хам географиялык таркалыуы.
Адамлардын пайда болыуы. Бириншиден-жерде антропогенез орайлары болган соннан тек екеуи гана белгили.
Й) Кромоньонлылар европоидларды туурыдан-тууры ата-бабалары асиресе норд рассасында ашык коринеди.
Ц) Неантертальлылар озинин басламасын негроидлар менен австроиодлар алган, монголоидлар бир тегис хам хар турлилигинен келип шыгыуы анык емес.
Америкалы индеецлердин копшилик белгилери монголоидлерге ухсас, хазирше буларды монголидларга жатады деп есапланады.
Булардын арасындагы айырмашылыклар Америка хам Азияда жасаушы кауимлердин араласыуынан келип шыккан деген пикирлер бар, булар оз-алдына раса болып калиплеспеген.
Екинши-Геологиялык, климатлык хам т. б. табийий факторлар сонын менен бирге миграция таласты хам расалар арасындагы катнаслар (баслы-урыс) булардын барлыгы расалардын этносларга болиниуине тасирин жасады.
Бул биологиялык айырмашлылык бир раса догерегинде, допустим варианты, этногенез пайда болыудын тийкары болып булар этнодиогностикалык хызметин аткарады. Кейин ала бул этно ажратыушылар биологиялык озинин табияттын тиллердин хам сыйыныушылыктан ажралыуында барлык минтолитеттин тийгизеди. Тил хам сыйыныушылык, тескери мийдин рауажланыуына тасирин жасады ҳәм этникалык барлык руухыйлык искерлиги халыклардын хам кабилалардын этникалык канегелесиуине тасирин жасады. үлкен расага тийисли екенлигинен саклай турып, этнослар астенлик пенен узакласа баслады. хам этнослар ара тукнашувлар бола баслады. үлкен расалар хам тарийхый субъект болып максетке мууапык беккемлене баслап пудай Кромольонлар менен неаидертальлылардын арасында мын жыллык уллы урыслар болып турды. Бул халык Европадан Тусликке карап раса хам этносларды кууып шыгады.
Бириншиден Африканын Туслигине карап Атлас тауларына карап негроидларды кууып салды.
Екиншиден кроманьонлар лавинасы аркадан экваторга карап жайылып этносларга ажралып барды. Булар группа кызыгыушылыгын баскарып бул бир этнос машкаласы болып калды. Урыс, кошиу, империянын курылыуы хам бузылыуы глобал проектлер бул айрым бир этнос иси болып, расага тийисли емес еди.
Тортинши расалык тарийхына хам хазирги, келешегине карамастан барлык раса этнослары тарийхта озлеринше харекет еткен.
Бесинши –Барлык расалар этнослары бир-бири менен катнаста болган, бул катнас хар кыйлы болган. Айрым уакытлары этнослар жер бетинен биротала жок болып кеткен олардын атыда естеликте калмаган алтайдагы, Памир, Узак Шыгыстагы, Сибирьдеги хаттеки Қытайда археологиялык кызыл маллар саны корсетеди бул жерлерде крамоньонлылар жасаган, бирак каякка кеткен, калай жок болганы белгисиз.
-Айрым этнослар, басып алыушылар тарепинен, бир колдан екинши колга отип журе берген.
-Айрымлары ассимилиция болып кеткен .
Ҳазирги пегмейлер хам курдлар билмейтугын дарежеде ассимиляция болып, кеткен оларды европеиодлар кеткен деп айтыу кыйын. Этнослар аралык неке болмасада, биологиялык олар озгермеген болсада, озлеринин ауладларынан узакта журсе терен метал озгерислер жуз береди екен.
Дуньяда канша расалар бар.
Улыума расалардын пайда болыуы белгисиз. Биринши адамлар пайда болганнан баслап бир неше мартебе географиялык карталар озгерип атыр. Раса пайда болган Баслангыш уактында расалар жуда коп болыуы мумкин емес, себеби олар азык-аукат излеп хар жакка кетиуи мумкин, ол уакытта олар консолидация болыуы мумкин емес, ол уакытта тураклы биологиялык насилий белгилер болмас еди.
Басында расалар комплект оз-озине жетерли этник, барлык кауимдей болып, бир путин критикалык массага жеткен. Кейин ала болиниуди баслаудан алдын хам миграция болыу ушында олардын саны жуда улкен болмаган. Ен даслеп жерде канша кауим-раса болган, хазир олар канша. Қашан раса пайда болыу процесси тамам болган.
Егерде раса типлери хам плд типлери улкен расалардын калдыгы болып улкен расаларды айрым уакытлары бес расалардан ибарат есаплайды. Ак (европеоидлар) сары (монголидлер) кара (негроидлар), кызыл(американоидлар) хам аборигенлер (австролоидлер)
Коплеген маркерлердин дерматоглифли хам биохимиялык, тарепинен толык хам улкен жакынлык монголоидлар менен, америкалы индеецлер менен, сонын ушын улкен расаларды торт раса деп есаплайды.
Европеодлар, монголидлар негроидлар хам австралоидлар.
Бундай жагдай палеолит дауирине муражаат етиуди талап етеди.
Палеолит дауиринде кромоньонлылар (европеоидлар) неандерталлылар (негроидлар хам австролоидлар) хам синантроплардан бул еле ашык емес( манталиялык). Бирак илим принципально жууап бере алмайды. Расалардын пайда болыуын анык уакытын хам орнын айта алмайды.
Расалардын хазирги заман болиниуи.
Номе Сариепс туринде неше раса ажралып шыккан деген пикирлер бар. Классификалык антропология корсетеди 2-паганадан ибарат ягный Шыгыс хам байланыс-булар адамзат расасын тендей алты расага боледи. :ш расага болиниуи. деген бул гонерген позиция сырткы корниске уксамаган бир паганада хам ареаллардын улкен уксаслыгы хам бирдейлиги корсетиледи. :лкен совет энсклопедия созлигинде 30 га жакын расалар бар.
Раса-антропологиялык тиллер уш улкен расага биригеди. Копшилик илимий емес адебиятларда «раса» термени улкен расаларга колланады. Расанын озине подраса деп аталады. Расалардын ози киши расаларга болинеди субрасаларга.
Й) Батыс-паганага (оре) Европеоидлар
Табийий ареал европеодлардын Европадан Уралга шекем Арка Африка, Туслик-батыс Азия хам Ҳиндистан.
Норд расасы-орта жер тенизи, фальс, альп, Шыгыс-балтика динар х.т.б. подгруппалар
Негроидлар-Табийий ареал-Орайлык Батыс хам Шыгыс Африка характерли айырмашлыгы буйра шаш, кара тери кен-танау, калын ерин
Шыгыс-подгруппа Нилот типи, узынбойлы хам Батыс подгруппа (негр тини, домалак бас, орта бой, группа нигмейлер (негрилл тини)
Пигмеи-Пигмейлердин табийий ареалы Орайлык Африканын батыс-болими бой узынлыгы qrr-qt0 см улкен ер адамлар ушын териси ашык-коныр, шашлары буйра шаш кара, еринлери бираз жинишке, жанбасы ири, колы хам аягы жинишке бул физикалык типти, айрыкша раса етип ажратыуга болады. Капоиды-бушменлер-Капоиды (бушмалы, консал расасы. Табийий ареалы Туслик Африка. Кишкене бойлы, тауланган шашлар. Терилери сары-куншрт, тыгыз емес.
№асында айрыкша катламы бар, тусип турган шашлары саргылтын терини монголларга ухсап кетеди.Калондларда озгеше Вокал-дауыска ийе. Екинши пагана расаларына
Монголоидлар- Азия расасы-ел даслеп Шыгыс Европага жайласкан хазирги монголия терроториясында. Сырткы корниси шол зонасына бейимлесиуши турди билдиреди. Кози кыйык, киприклери калын, шашлары тууры хам кара раса жас раса саналады жасы йц мын жыл.
Америндлар-индейцы.-(Америка расасы) Егер адамлардын Америкага кошип келиуин есапка алсак w0 мын жылдан аслам. Бул раса болса одан алдын жасаган раса болып сонын ушын амириндларды монголлардын шакасы(урнагы) десек кателесемиз.
Буларда еки улкен группага болинеди арка группа (узын, улкен мурын менен эпикантус жок). *ам Туслик группа кишкене бойлы монгомендларга ухсас.
Австролоидлар-Австролоидлар ен ески расалардын улкен ареалды ийелеген *индстан, Тасмания Гавай, Уцрил(жер шарынын ярымы).
Баркулла айдан шыгарылган хам мигрантлар менен араласып барган бул озине номинезия, меланезия, австралия веддиод, аймакларды оз ишине алады. *аден тыскары хар кыйлы ареаллар. Жергиликли австралиялыклар-улкен мурын, сакал, узын толкын симон шаш, кунге куйген жузи, калын кас, беккем жак суйеги.
Меланезиялар-болса (папуаслар) спирал турдеги шаш, Африка негрлери менен генетикалык жакынлыгы бар.
Веддоидлар-ен даслеп *индстаннан кошип келген австриолидлар


Расалык-айырмашылыклары
№андай расалар жаксы аййемги акыллы х.т.б. деп дауам берилсе, бул туурыма адетте хар бир раса арасында хам акыллы, хам акмаклар табылады.
Ҳар бир расадагы адамлар жокары мадениятка ерисе алады.
Биракта есаплауларга караганда орташа, улкен мий жокары ш№ (интелектуаллык ) орта-Европалылар хам Шыгыс монголоидлар группасы.
Олар ен коп антросферага тасирин жасайды. Ҳар бир раса озлеринин жасап турган орталыгына жуда жаксы бийимлескен. Мысалы. Эскимослар-артикалык шоллерге ал нипотлар саванада
Биракта цивилизация рауажланган дауирде хамме калеген орталыгында жасай алады. Метислер
Аралас расалар-хазирги заман адамларына тан касийет. Антропология пани жер шарынын q/t халкы метислер деп есаплайды.
Ким олар метислер
Ким биледи бизлер хаммемиз кандайда бир метиз шыгарамыз.
«Метис» сози француз созинен аударылган болып-аралас, араласпа манисин билдиреди. Екинши маниси европалылар менен индеецлердин араласпасы.
Мулатлар-негр менен европалылар №оспасы
Самбо-негр менен хам америка индееци менен араласпасы.
Ҳазирги уакытта адамзаттын бир турге жататугынын хеш ким бийкар ете алмайды. Тек социаллык кублыслар арасында, популяциядагы астенлик пенен харекетлердин тийкарында биологиялык хам эволюцион процесслер жатыр. Бир соз бенен айтканда адам космоска будан r0 мын жыл бурын унгирден шыккан геномы менен адам бугин космоска ушып атыр.
Биракта жалгыз бир турге ийемги сол турдин ишки турине хар кыйлылыгына ийе.