Өзбекстан республикасы жоқары ҳӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги бердақ атындағЫ Қарақалпақ МӘмлекетлик университети

Расалардын пайда болыуы
Адамлардын келип шыгыуы елеге шекем машкала келип шыгыуы бойынша тартыслар бар.
Биосферанын рауажланыуы 3-5 млн. жыл алдын пайда болган. Ҳеш ким билмейди сол уакытлары не болганын. Айрым илимпазлар адамлар ауладынын пайда болганын усы дауир менен байланыстырады.
Кейинги уакытлары эволюция теориясы биринен кейин бири урылып атыр. Адамнын маймылдан пайда болды деген болжаулар кейин ала отиуши звено яки гибрид адам менен маймыл ортасындагы, генетикалык байланыс неандерталлылар менен кромоньонлар менен бирлеспейди. Кромоньонлылар туурыдан-тууры хазир адамлардын ата-бабалары деп айтсак болады. Себеби ашык-жарык шашы тури, кози, узын баслы адамларды, маймылдан дореген деп айтыуга болмайды.
Кромоньонлардын пайда болыуы неандертальлылар менен байланыслы болмаганын, бунда хазирги уакытта жумбак. Ҳазирги заман адам 40 мын жыл алдын пайда болган, бирак кандай эволюция гипотезадан орын алады.
Кроманьонлыларды -бизлердин ата-бабаларымыз деп тек ак-расалар айта алады.
Бул козге тусетугын факт полинизм машкаласына алып келеди.
Расалардын келип шыгыуы бойынша бир канша гипотезалар бар. Ф Вайденрайх гипотезасына мууапык торт расалар орайы бар Европа яки алдынгы Азия хам , Африкада сахара туслиги, шыгыс Азия, туслик –шыгыс Азия, улкен Зонд атаулары.
Европа яки алдынгы Азияда раса пайда болыу орайлары болып, булар Европа хам алдынгы Азия неандерталлыларынан европеоидлер келип шыккан.Африкада болса Африка неандерталлыларынан негроидлар, Шыгыс Азияда болса синантроплардан монголоидлар, алТуслик Шыгыс Азия хам улкен Зонд атауаларында питекантроплар хам яван неандерталлардан австралоидлар пайда болган деген пикирлерди айтады.
Ондай болатугын болса неандерталлылар ким, олар калай жок болган.
Неандерталлылар Европанын барлык жеринде ушрамайды, Скандинавия арка Россиядан баска, олардын суйеклери Англияда, Германияда, Францияда, Италия, Югославия ушрайды. Неандерталлылар суйеклери Орта хам туслик Шыгыс Азияда, Туслик Сибирьде, Қытайда, Крымда, Палестинде, Африкада Ява атауында ушраган. Бул тур кайсы жерден келген, неге ол тареплерге барып калган деген сауалга еле анык жууаплар жок.Биринши Неандертал 1856 жылы Дюссельдорф атырапынан табылган. Табылган суйектин жасы 50 мын жылды курайды.Ҳазирги заман адамы менен Неандерталдын генин салыстырганда айырмашылык жуда улкен екенлиги булар тууыскан емес екенлигин корсетеди Неандерталлылардын бойынын узынлыгы 175 см хаялларынын бойы 10 см-ге кыска ерлеринин ауырлыгы 90 кг жакын болган.
Бир путин Неандерталлылар денеси табылмады, сонын ушын онын рени кандай екенлиги белгисиз, мектеп окыулыкларында Неандерталлылар ак ренде корсетилген, бирак бул ешкандай далилленбеген. Неандерталлыларга суйик дузилислери бойынша бираз ухсас орайлык хам туслик Африка хам Ява атауындагы хазирги заман расалары Неандерталлылар ауладлары деп аталмакта, булар негроид, австралоид, дравидлар. Еегерде сол мектеп окыулыкларындагы суурет карага боялса жокарыда корсетилген расаларга ухсас картина келип шыгады.Бул жерде тек гана сырткы кориниси гана емес ал суйек тузилиси х.т.б. морфологиялык белгилери уксаганлыгы себебли жердин туслигиндеги жасаушылырды неандерталлылардын аулады дейиледи.
Неандерталлылар кроманьлардай адамлар болган, олар хайуанлардан радикал турде ажралган. Неандерталлылар мустьер (шел хам ашел) маденияты болып олардын тастан хам суйектен исленген курал асбап анжамлары болган.Олар оттан пайдаланган, олген адамларын жерлеген. Аншылык магиясы (сыйкыршылыгы) амелде колланган. !пиуайы суйеклерден исленетугын тагыншаклар пайда бола баслаган.
Неандерталлылар менен кроманьонлылар арасында хар дайым урыслар болып турган.Буны екиулеринин жасайтугын жерлериндеги суйек табылмаларынан корсе болады.
Булар арасындагы урыслардан кроманьонлылар неандерталлыларды Европадан сыгып шыгарады. Демек кроманьонлылар неандерталлылардан келип шыкпаган. Олардын араласпасы тек гана породаны жаксылаган болар еди.
Баска соз бенен айтканда бирак «жокары» адамлардын «томенги»-неантерталлылар менен болган байланыслардан метислер пайда болган деген пикирлерде бар.
Неандерталлылардын таркалыуы
Европа- Германия, Франциядагы Ла-Шапель-о-Сен, Крымдагы Кийик-Коба,
Кавказ- Краснодар улкесиндеги Мезмай унгири.
Орта Азия- (Тешик-Таш) хам Алтай.
Жакын шыгыс- Палестиндеги Кармель, Иракском Курдистанындагы шанидар
Кроманьонец
Кромоньонларды копшилик «хазирги Адам»деп атайды. Франциянын Кро-маньон унгиринен табылган суйек болганлыктан усы унгир аты менен аталган. Кроманьонлар европеодлердин ата-бабалары екенлигин ертеректе немец антропологы Александр Экер 1860 жыллары туслик Германияда табылган суйеклер хазирги заман немецлеринин суйеклерине ухсаганлыгын аныклаган. Таза «арка типтеги» Кроманьонлар суйеклери Скандинавия хам арка Германиядан табылган швед антропологи Андерс Ретциус табылмаларыда буны тастыклады. Коплеген сериялы табылмалар жуумагында хазирги «арка тип» озинин структурасы Европанын палеолит дауиринин Кроманьон типине киреди. Кроманьонлылар балент бойы болып (186см.), улкен баслы болып мийинин улкенлиги 1600 ден 1900 см^e курайды. Кроманьонлылар толык турде хазирги европеодлар менен бирдейлигин аныклады.
Ойген Фишердин «Раса хам адамзаттын расаларынын пайда болыуы» жумысында норд-расалары кроманьонлардан келип шыккан деген болжауларды айтады.
«хазирги адамнын» жасын илимпазлар хар кыйлы жасты береди 50 мын жастан 200 мын жылга шекем жасты береди.
Расагенез факторлары
Алексеевтын малыуматларына караганда раса пайда болыу торт этапка болинеди. Биринши этапта раса пайда болыу орайлары яки раса паганасы –батыс болып (европеоидлар, негроидлар хам австралоидлар) хам шыгыс (азиатлар, монголоидлар хам американоидлар).хронологиялык жактан томенги хам орта палеолита (200 000 жыл бурын), хазирги заман пайда болыуына тууры келеди.Жана дуньяга кошиу хам жана адамга отиу дауири.
Екинши этапында екинши раса пайда болыудын орайы хам екинши тийкаргы пагананын екинши тармагы пайда болды. хронологиялык бул этап жокаргы палеолит хам мезолиттти оз ишине алады. (15000-20000), ушинши этапынды локаль турде раса пайда болыу этапы. (10000-15000)
Тортинши этапында раса пайда болыудын тереннен расаларга ажралыуы, бул хазирги заман расаларынын калиплесиуи.Бул дауир бронза хам ерте темир дауири.
Расалар не менен ажралады. Дуньянын хар кыйлы жеринде белгисиз себеблер менен хар кыйлы расалар пайда болган. Раса бул хакыйкат. Булар арасындагы атадан балага отетугын айырмашылыкты уйренетугын илим «расадиагностикалык маркерлер» деп аталады. Ал адамнын коплеген биологиялык параметрлерин раса-этникалык диагностика койыушы илим биометрия, адамнын тери нагышлары хаккындагы илим дерматолифики, ген айырмашылыгын уйрениуши илим генетика, булардын барлыгы расалардын физологиялык морфологиялык айырмашылыкларын уйренип барады.
Дерматоглифика – бул адамнын тери нагысларын уйренетугын илим.Бул сондай озине малыуматларды озине топлайды, дельта индекс, ягный бул индекс Камминс деп аталады алакандагы уш радиус, гипотенар нагысы, хт.б. айырмашылыклары есабка алынады. Расалардын алаканларынын нагысларын тексергенде, тери рельефи бойынша бир биринен ажралган.Расалардын ишинде этнослардын айырмасы анык коринеди. тарийхый хам биологиялык рауажаланыу процессинде этник барьер ен кушли фактор болып есапланады.
Ҳәр бир ири расалар озине тан кайталанбайтугын дерматоглиф белгилерине ийе.Сондай кылып белгилер комбинация анализи соны корсетеди,
Адамзаттын расалык насилинде негроидлар ен аййемги, европеоидлар болса оннан кейинги насиллери болып есапланады. Бунын тийкаргы себеби хар кыйлы система организми ҳәр кыйлы тезликте эволюция жолын озгериб турыушы конкрет жагдайда басып откен.Сонын ушын расалардын пайда болыу жасы бирдей болыуы мумкин емес.
Тийкаргы адамзаттын раса насили, кайталанбайтугын, биологиялык адамзат туринин оз алдына болими болып калиплескен.
Расадиагностикалык маркерди аныклауда биохимиялык усыл улкен ахмийетке ийе. Бул усылда адамларды молекуляр баскышда раса-этникалык айырмашылыклары уйрениледи.
В.А.Спицыннын «Биохимический полиморфизм человека» М., 1985 мийнетинде «коплеген изертлеулердин жуумагында сол малим болды, катан генетикалык контроль астындагы белоклардын альтернативлик формалары, жер шары халыкларынын арасында бир тегис болинбеген», деп жазады. Спицын пикиринше расалардын канында Трансферрин системасындагы генлер жийилиги (частота) артады. Сонын натийжесинде этник группалардын бираз айырмашылыгы коринеди. АҚШ да канлар банкинде канлардын этник сдандартлары исленип шыгылган хам пайдаланады.
Москвада откерилген изертлеу программасында трансферрин системасы (GgI) тийкарында коп санлы миллетлердин ишинде рус этносы баска этнослардан ажралып турган. Еврейлерде группа специальный показатель (GgI) жокары руссларга караганда.Қанлардын сыворотка тийкарында этникалык айырмашылык, генетикалык озешелиги менен белгили болды
Спыцин системасы бойынша ген жийелиги жайласыуы, адамзат расасы биохимиялык дарежеде бир- биринен 30-40F ажралып турады.
Жанеде хар бир расадагы кулактагы кулыкты (ушной серы) биохимиялык усыл менен тексерилгенде 4-6 корсеткишке ийе болып, бул колай хам анык коринип, ажралып турган расоводиагностикалык маркер ретинде пайдаланса болады.
Сонын ушын В.А.Спицын халыклардын бир биринен ажралыу дарежесин ген Дифференциация коэффициент тууры келиуши жуумагын есаплау менен болады деп есаплайды. Сонын менен бирге халыклар арасындага расалык айырмашылык генетикалык аралык (Д) тусиниги киритиледи.Математикалык формула тийкарында расалардын хам подрасалардын генетикалык-биологиялык иерархиялары шыгарылады. Одан кейин дунья тарийхый процессинде халыклардын хам расалардын генетикалык ажралыу уакты хаккында тусиник бериледи.
Генетикалык узаклык анализ методында хам филогенетикалык теректин дузилисин, теректен тийисли шакалардын ажралып шыгыу уактын, популяцияга болиниу дарежесин, генетикалык –антропологиялык классификация маселесин шешиуге жардем береди.
Буннан баска ахмийетли маселердин бири ол яки бул группа адамларынын сол территорияда узак уакыт дауамында болыуы, хамде этнорасалык бирликтин пайда болыу динамикасын аныклау болып есапланады.Буган байланыслы иммуноглобулин системасын дунья бойлап таркалыу факторына характеристиканы изертлеу, жокарыдагы факторды аныклауга жардем береди.
Генетикалык системанын озгешелиги соннан ибарат, хар бир ири раса озине тан характерли ген комплексине ийе.
Бундай методикалык изертлеулер хар кыйлы айрым осекли-ерси ойлауларга «тупкиликли, жергиликли халык ямаса тупкиликли жергиликли емес халык», «коп миллетли маденият» деген коз караска шек койылады. Доретиуши халык хам доретиуши халык деген формулада кайтадан коилип шыгылыуы керек.
В. А. Спицыннын халык аралык статистикалык – аналитикалык тәжрийбеси тийкаргы адамзат расасы ушын иммуноглобулин система ушын анық ген маркери жийелиги формуласы дүзеди
европеоидлар – Gm 3,5: 13, 14
монголоидлар – Gm 1,3: 5, 13
негроидлар – Gm 1,5 : 13, 14, 17
Бул санларга карап отырып бир-бирине байланыслы болмаган избе-изликти коремиз. Бул санларга карап европада европеоидлар – Gm 3, 5, 13, 14 улкен жийеликте континент аркасында гузетилген. Сондай кылып таза Европанын арка болиминде европеоидлер таза расалар болып норд расалар ареалына тууры келеди. Бул деген соз расалык тазалык бул миф емес реаллык екен.
Тери пигментациясынын генетикалык тийкары раса айырырушылык фунцияга ийе. В.А.Спицын буган байланыслы жазады. «кара терили расаларда калын катламдагы меланин (тери пигменти), калын катламдагы териге ультрафиолет нурларын отиуден саклайды. Бул компенсатор механизминин барлыгы, тропикалык зонада жасаушы адамларда май безлеринин коп болинип шыгыуын корсетеди.
В.А.Спицын баслы жуумагы «Gm» факторынын таркалыуы менен климат-географиялык факторларынын арасындагы байланыс жок. Бул деген соз расалык белгилер адаптив характерге ийе емес, орталык улыума тасирин жасамайды. Коз рени, шаш, тери х.т.б бул белгили коршалган орталыкка адамлардын бейимлесиуи емес, табият инам еткен расалар айырмашылыгы ол генетикалык безек,табийий принциптен келип шыккан «хар кимдики озиники»
Кейинги жуумак 4000 жыл афро-америка негрлеринин климат озгергени менен агарган жагдайларын кормедик, голландиядан ТАР кошип барган аклардын карайганын кормедик. Орташа жыллык температура хам куяшлы кунлердин саны экватордан узакласкан сайын бирдей озгерип барады полюслерге карай, биракта кара танлилер копшилик жагдайда Африкада жасайды, хамме жерде емес, егер негрлердин я Орайлык Америка я туслик Америка, я Азиянын Еропадан кошип барган жок. ОларТуслик Африкага келген десек ол уакытта сол бирдей климат поясында негроидларды таба алмаймыз. Сонын ушын биротола куяш нурларынан куйип карайып калган деген илимге карсы гипотезадан бас кешемиз деген еди.Авдеев хам Севастянов
В.А.Спицин жане айтып отеди хар бир ири раса озине тан характерли бир ген комплексине ийе.