Өзбекстан республикасы жоқары ҳӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги бердақ атындағЫ Қарақалпақ МӘмлекетлик университети

Цивилизация термини латынша созден алынган болып civilis пукаралык, жамийетлик деген манини билдиреди. Бул термин биринши мартебе Америка этнограф хам тарийхшысы Л.Г.Морганнын (1818-1881) «Әййемги жамийет» китабында колланып «жабайылар» «варварлар» созине карама-карсы соз ретинде пайдаланылган.



Ҳазирги заман энсклопедияларында цивилизация бул - «кандайда бир тарийхый-жамийетлик формациянын материаллык маденияттын хам жамийетлик рауажланыудын дарежеси» деп көрсетеди. Бул терминге ҳәр кыйлы автор хар кыйлы жандасады. Мысалы, Г.Чайльд (1892-1957) цивилизация түсинигин конкрет белгилер менен байланыстырады.
Олар томендегилер
1.Азык-аукаттын артыкшалыгы, косымша онимнин алыныуы
2.Мийнеттин болиниуи, онерменшиликтин болиниуи
3.Алмасыу, сырткы сауда, товар ислеп шыгарыу
4.коммуникация, жол катнасыкларынын рауажланыуы
5. Бес мынга жетиуши калалардын пайда болыуы
6. монументаль курлысты
7.Есап хам хат
8. алдыннан айтатугын илимлер –астрономия хам геометрия
9.амелий емес коркем онер
10. элиталардын ажралыуы, жамийеттин класслык структурасы
Айрым уакытта цивилизация ушлик болып ажралады «кала-жазыу-монументаль архитектура».
Ерте цивилизациянын калиплесиуи халыктын тез пат пенен осиуине байланыслы болды. Өзлестирилген районларда табиятка техноген тасирдин кушейиуи жуз берип бунын натийжесинде коршалган орталыкта кери озгерислер жуз берди, хожалыкка колайсыз тасир корсетип натийжеде экологиялык машкалалар келип шыкты. Сондай етип инсан антропоген характердеги экологиялык машкалаларга тез-тез ушрап турды. Бул хар кыйлы регионда хар кыйлы цивилизация типлери озине тан машкалалар менен соклыгысып турды.
3-лекция. Инсан экологиясы. Инсанның тәбиятта тутқан орны ҳаққында билимлердиң қәлиплесиўи ҳәм раўажланыўы
Барлык тири организмлер тиришилик орталыгы менен тыгыз байланыслы. Бирак хайуанлардын тиришилиги табийий процесслер менен байланыслы болып, узак уакытлар дауамында олар бейимлесип барады, егер табиятта озгерислер жуз берсе тез кырылып кетеди орнына жана турлер пайда бола баслайды.
Тек адамлар гана озлеринин коллектив турде мийнет етиуине байланыслы, озлеринен карым катнас ушын тилди пайда етип, мийнет куралларын ислеўди, аукат табыўды, уй-жайларды ислеуди уйренип, отты жылаулап, табият ынжыклыкларына карсы турып гана калмай, табиятты хам табият кублысларын озлерине хызмет етиулерине мажбурледи. Инсан табият пенен байланыс барысында хар кыйлы доретиушилик ислерин алып барыу менен бирге аяусыз турде женимпазга айланды, бул женислер оз гезегинде катан женилиуге, сатсизликке айланды.