O’zbekstan respublikasi informatsiyaliq texnologiyalari ha’m kommunikatsiyani rawajlandiriw ministirligi muxammed al-xorezmiy atindag’i tashkent informatsiyaliq texnologiyalari universiteti no’kis filiali

5. Juwmaq
Kirisiw
Insan tuwılǵannаn óz táǵdirin ózi belgilew, erkinlik hám baxtga umtılıw huqıqına iye. Dóretiwshilik dáwirinde ol óz dóretiwshiligin, sawlıǵın qorǵaw, qawipsizlik hám tazalıq, átirap -ortalıqtı jaqsılaw hám taǵı basqalar ushın juwapker bolǵan háreketlerdi ámelge asıradı.Bular Ózbekstan Respublikası Konstitusiyası menen kepillik berilgen.

Insannıń ómiri kúndelik miynet hám dem alıw tártibi, insannıń jasaw tárizi bolıp tabıladı.Insan jaratılıw processinde ózi jaratılǵan ortalıq menen tıǵız baylanıslı bolıp tabıladı.Óytkeni sonda, ol hawa, azıq-túlik, suw, materiallıq resurslar hám dem alıw mútajliklerin átirap -ortalıqtan aladı.
Jaratılıw jayı - bul insan jáne onıń aǵayınlarınıń sawlıgına tikkeley yamasa tikkeley bolmaǵan tásir etiwshi kóplegen faktorlar (fizikalıq, ximiyalıq, biologiyalıq, informaciya, social) kompleksi bolıp tabıladı.Insan jáne onıń átirapındaǵı ortalıq bir-biri menen baylanısda bolıp, "insan jaratılıw shárti" bolǵan sistemanı jaratadı.
Bul sistema dúnya evolyutsion rawajlanıwı processinde ózgerdi.Insan rawajlanıwlasıp, dúnya ahli o'sti, jámiettiń social basqarıw princıpı, social basqarıw princıpı ózgerdi.Insaniyat insan aralasıwı sebepli óz jerlerin ózgertiwge májbúr boladı.
Insan tárepinen sunniylik jolında jaratılǵan kúndelik turmıs, sheki onim islep shıǵarıw ortalıǵı payda boldı.Óz-ózinen támiyinlengen tábiy ortalıq óz-ózinen rawajlanıwı múmkin.
Jaratılıwdıń dáslepki dáwirinde insan tek biosfera resurslarınan paydalanǵan hám ol menen óz-ara baylanısda bolǵan.Biosfera - bul Jerde turmıs tarqalǵan ortalıq, keyin atmosferanıń tómen qatlamı, gidrosfera hám litosferanıń joqarı qatlamı, texnogen tásirinler tásirine uchramaydigan ortalıq.
Evolyutsion rawajlanıwda insan óz párawanlıǵı, materiallıq mútajliklerin qandırıw, tábiyaattıń elementleri hám tásirinen qorǵawlanıw, kommunikativ qábiletlerdi rawajlandırıwǵa qaratılǵan háreketleri nátiyjesinde texnosfera ortalıǵın jarattı.
Texnosfera biosferanıń aldınǵı aymaǵı bolıp, házirgi waqıtta insannıń materiallıq jáne social-ekonomikalıq mútajliklerin qandırıwǵa qaratılǵan tikkeley yamasa tikkeley bolmaǵan aralasıwı nátiyjesinde ózgerip turadı.
Texnikalıq ónimler járdeminde jaratılǵan texnosfera, qala, awıl xojalıǵı kárxanaları, islep shıǵarıw hám kárxanalar menen tolıq ortalıq.Texnosfera sharayatlarına adamlardıń ekonomikalıq ob'ektler, transport, islep shıǵarıw ob'ektleri, qala hám awıllıq jaylarında bolıwı kiredi.Texnosfera óz-ózinen rawajlanbaydı, ol insan tárepinen jaratılǵan hám jaratılǵannan keyin páseńlewge dús keliwi múmkin.

1.