«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

12.4-rasm. Qatlamning tuzilishi zona bo’yisha har 
xil bo’lganda uyumni ishlatishda maydonning 
qamrab olinishi.
Quduqlar: 1 – haydash qudug’i; 2 – 
shiqarish qudug’i; qatlamning yuqori o’tkazuvshan 
qismlari: 3 – qatlamni ishlatishda qamrab olingan 
qismi, 4 – qatlamni ishlatishda qamrab olinmagan 
qismi (A – to’silgan ushastkalar; B – linzalar; V – boshi 
berk zonalar); 5 – qatlamning kam o’tkazuvshan 
qismlari

---

291 
Qatlamning o’tkazuvchanligi kam bo’lgan uchastkalarini ishlatish uchun suv 
bostirish manbalari tashkil etiladi, zaruriyat bo’lganda esa haydashning yuqori 
bosimidan foydalaniladi. O’choqsimon suv bostirish uchun qaziladigan quduqlarning 
joylashadigan joyi uyumning yuqori va past o’tkazuvchan kollektorlar bilan band 
bo’lgan qismlari o’lchamlarining o’zaro nisbatiga bog’liq holda tanlanadi. Yuqori 
mahsuldor kollektorlar yaxshi rivojlangan bo’lsa, o’choqsimon suv bostirish 
quduqlarini ularning atrofida, ya’ni mahsuldorligi kam bo’lgan kollektorlar 
chegarasiga yaqin joyda joylashtirish maqsadga muvofiq sanaladi. Agar uchastkada 
mahsuldorligi kam kollektorlar ko’p bo’lsa, suv bostirish o’choqlari bevosita ular 
tarqalgan zonalarda tashkil etilishi kerak. 
Suv haydash frontidan uzoqda joylashgan maydon uchastkalarini ishlatishni 
jadallashtirishning bir qancha yo’llari mavjud. Bulardan biri haydalayotgan suv 
bosimini oshirish orqali haydash va chiqarish zonalari oralig’idagi bosimning farqini 
ko’paytirishdan iborat. Ikkinchi yo’li chiqarib oluvchi quduqlar tubidagi bosimni 
kamaytirishdir. Tabiiy yoki sun’iy suv bosimli rejim sharoitida chiqarish quduqlari 
tubidagi bosimlar qiymati teng bo’lganda katta depressiya hosil bo’ladi, shu sababli 
tashqi qatorda joylashgan quduqlarning debiti ortiqroq bo’ladi. Navbatdagi qatorda 
joylashgan quduqlarda maydon markaziga tomon qatlamning dinamik bosimining 
kamayib borishi sababli depressiya va quduqlarning debiti kamayib boradi. Bu esa 
ishlatishga kiritilmay qolgan uchastkalarning paydo bo’lishiga olib keladi. Bunday 
uchastkalarni ishlatishga jalb etish uchun tashqi qatordagi quduqlardan flyuid olishni 
cheklash zarur. Bu o’z navbatida ichki qatorlardagi quduqlarda qatlam bosimining 
ortib ketishiga imkoniyat yaratadi. Ammo shuni nazarda tutish lozimki, tashqi 
qatordagi quduqlarda quduq tubi bosimini kamaytirish ob’ekt bo’yicha bir yilda 
olinadigan neft miqdorini kamaytirib yuboradi. Tashqi qatordagi quduqlarga suvning 
yaqinlashib kelishi davrida undan suyuqlik olishni cheklash lozim, bunda suvning 
siljish chegarasini tartibga solish va yo’lakay suvlarni chiqarishni kamaytirish 
mumkin bo’ladi. Ishlamayotgan ichki uchastkalarni ishga solishning uchunchi yo’li, 
ular atrofida qo’shimcha kesuvchi qatorlarni yoki suv bostirish o’choqlarini tashkil 
etishdan iborat. 
Ishlatilmayotgan uchastkalarni ishga solishning bunday usullari ko’p hollarda 
eng samarali hisoblanadi. Chunki bunday usul chiqarish quduqlarining hamma 
qatorlari tubida past bosimni saqlab turishga imkoniyat yaratadi. 
Qatlamlarning quduqlar oralig’idagi ishlamaydigan zonalarini ishga solishning 
samarali metodlaridan biri filtratsion oqimlarning yo’nalishini o’zgartirishdan iborat. 
Bunday o’zgartirishlar turli yo’llar bilan amalga oshiriladi: haydash quduqlar 
guruhiga suvni navbat bilan haydashni cheklab yoki to’xtatib qo’yib, yoinki 
yo’nalishi turlicha bo’lgan uyumni kesib o’tuvchi qatorlar yordamida maqsadga 
erishiladi. Agar qo’llanilayotgan ishlatish sistemasini takomillashtirishga qaratilgan 
tadbirlar qatlamda sodir bo’layotgan jarayonlarni boshqarish uchun etarli bo’lmasa, 
ishlatish sistemasini tubdan o’zgartirish zarur bo’ladi. Bunday o’zgartirishlar 
quyidagi tadbirlarni alohida yoki aniq qo’shib bajarishni nazarda tutishi mumkin: 
- quduqlar to’rini har tomonlama zichlashtirish; 
- ko’p qatlamli ob’ektni qalinligi kichikroq ob’ektlarga ajratish; 
- suv bostirish turini almashtirish; 

---

292 
- suvni haydash bosimini ancha ko’paytirish va b.