«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

11.3. ISHLATISH SISTEMASI VARIANTINI TANLASHNING 
GEOLOGIK SHAROITLARI 
Ishlatish sistemasi variantini tanlashda uyumdan bir tonna neft chiqarib olishga 
sarf bo’ladigan xarajatlarni kamaytirib, neftni yer qa’ridan qisqa vaqt mobaynida 
butunlay chiqarib olish zarurligiga e’tibor beriladi. 
Bunda neft uyumining tabiiy sharoiti asosiy rol o’ynaydi. Uyumlarning tiplari, 
morfologiyasi va o’lchami turlicha bo’lganligi sababli, ulardan neftni chiqarib olish 
to’g’risida juz’iy tavsiyanomalar berish maqsadga muvofiq emas.
Umuman platforma tipidagi strukturalar odatda o’lchamining kattaligi, 
jinslarning qiyalanib yotishi, tagidan ostki suvlar bilan chegaralangan keng suv-neftli 
zonalarning mavjudligi bilan tavsiflanadi.
Ko’pgina hollarda uyumning suv-neftli zonasining maydoni toza neftli zonaning 
maydoniga teng yoki undan katta bo’lishi ham mumkin. Odatda bunday neft 
uyumlarida tarang suv bosimli rejim kuzatiladi; qatlamlarning tarkibi har xilligi bilan 

---

279 
ajralib turadi. Shunga ko’ra bunday konlarning ishlatish sistemasini tanlashda 
qatlamga suv bostirish sharoitlari inobatga olinadi(q. 10-bob). 
Ma’lumki, geosinklinal oblastlaridagi strukturalar kichik va o’rtacha 
o’lchamdaligi va strukturalarning aniq ifodalangan shakllarining namoyon bo’lishi 
bilan tavsiflanadi va ularda odatda juda kichik suv-neft zonali qatlam uyumlari 
uchraydi. Bunday uyumlar suv bosimli rejimda va ayrim hollarda erigan gaz rejimi 
va gaz qalpog’i rejimida bo’ladi. Mahsuldor qatlamlar yuqori kollektorlik 
xususiyatlariga ega bo’lgan kvartsli qumtosh va qumlardan tarkib topgan. Qayd 
etilgan sharoitlar ishlatish sistemasining turli variantlarini tanlashni taqozo etadi.
Ishlatish sistemasini tanlashda quduqlarning joylashish qatoriga, ya’ni haydash 
quduqlarining joylashgan qatorlari oralig’idagi ishlatish quduqlari qatori soniga 
e’tibor berish kerak. Ma’lumki, dastavval ko’p qatorli sistemalar 

ishlatish 
quduqlarining etti-to’qqiz qatori qo’llanilgan. Tajribadan ma’lum bo’lishicha, 
gidroo’tkazuvchanlik 0,06

10
-12
m
3
/(mPa

s) dan kam va qatlamlar uziq-uziq 
bo’lganda uyumni ishlatish boshlanishida maydoniy yoki bir qatorli sistemani 
ishlatish maqsadga muvofiqdir. Gidroo’tkazuvchanlik yuqori bo’lganda esa uch va 
to’rt qatorli sistemalardan foydalanilganda yuqori texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlarga 
erishish mumkin. Ko’p qatorli sistemada neft beraolishlikning yuqori ko’rsatkichi 
faqat bir xil tarkibli qatlamlardan olinadi.
Quduqlar to’rining zichligi ko’pincha neftning qovushqoqligiga bog’liq holda 
tanlanadi. CHunonchi, neftning qovushqoqligi unchalik yuqori bo’lmaganda (5-8 
mPa

s dan kam) jinslarning kollektorlik xususiyatlarining har xillik darajasiga va 
uyumning mahsuldorligiga qarab quduq to’rining zichligini har bir quduqqa 0,24 dan 
0,36-0,48 km
2
maydon to’g’ri keladigan qilib loyihalash mumkin. Neft 
qovushqoqligi 10-12 mPa

s dan ortiqroq bo’lsa, quduq to’rining zichligi 0,16 
km
2
/quduq va bundan kamroq (0,08 km
2
/ quduqqacha) bo’ladi. Quduqlarning zich 
to’rini boshqa sharoitlarda ham ishlatish mumkin (qum namoyon bo’lganda, gaz va 
ostki suvlar yorib kirganda). Bunday paytda quduqdan suyuqlikni chiqarib olish 
ma’lum darajada chegaralanadi. 
Chegara ortida suv bostirishni qo’llash quduqlar to’ri zichligini 0,15-0,20 va 
hatto 0,30 km
2
/quduqqacha kamaytirish imkoniyatini berdi. Neft uyumi maydonining 
kattaligi uyumni ishlatish sistemasi variantini tanlashda muhim rol o’ynaydi. 
Umuman maydonining o’lchami turlicha bo’lgan neft qatlamlariga suv haydab 
ishlatish sistemasini tanlashda quyidagi variantlarni (mahsuldor qatlamlarning 
geologik tuzilishini, ularning har xil tarkibliligini, kollektorlar va qatlam 
suyuqliklarining fizik xususiyatlarini hisobga olib) qo’llash mumkin: 
1) kichik o’lchamli uyumlar uchun burmaning har bir qanotida quduqlarning 
to’rttadan ortiq bo’lmagan batareyalari loyihalanadi 

chegara ortiga suv bostirish;
2) o’lchami o’rtacha bo’lgan uyumlar uchun, burmaning har bir qanotida 
to’rttadan ettitagacha quduqlar batareyalari loyihalanadi 

chegara ortiga va chegara 
ichi markaziga suv bostirish; 
3) yirik uyumlar uchun, burmaning har bir qanotida ettitadan ortiq quduqlar 
batareyasi loyihalanadi 

chegara ortiga va chegara ichkarisiga turli variantlarda suv 
bostirish; 

---

280 
4) juda yirik uyumlar va suv-neftli zonasining maydoni katta bo’lgan uyumlar 
uchun 

neftlilikning ichki chegarasi bo’ylab suv-neftli zonani mustaqil bo’laklarga 
bo’lib ishlatish maqsadida haydash quduqlari bilan kesish orqali bu zonaga suv 
bostirish (shuningdek, chegara ortiga suv haydash quduqlarini burg’ilash 
loyihalashtiriladi); neft uyumining faqat neftli qismi uchun 

turli variantlarda 
chegara ichiga suv bostiriladi. Quduqlar butunlay suvlanganicha ishlatiladi. 
Shuningdek, quduqlarni ishlatish qisman suvlangan zonadan neftni to’liq chiqarib 
olguncha davom ettiriladi. 
Uyumni ishlatish sistemasining eng qulay variantini tanlash yuqorida qayd 
etilgan 
geologik 
ko’rsatkichlar 
va 
omillarning 
qanchalik 
mukammal 
o’rganilganligiga bog’liq. Yangi neft uyumini ishlatish variantini tanlashda, unga 
o’xshagan qatlamga sun’iy ta’sir etib uzoq vaqt davomida ishlatilayotgan 
ob’ektlardan olingan ma’lumotlarni tahlil qilish muhim hisoblanadi.