«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

 
5.4.12. Qiya struktura xaritalari 
 
Qiya struktura xaritalarini tuzishda qandaydir yuzani yoki strukturani bazis 
yuzada ifodalash uchun dengiz sathi o’rniga qiya yuza qabul qilinadi. Birinchi marta 
qiya struktura xaritasini 1911-1912 yillarda I.M. Gubkin Apsheron neft konidagi 
ba’zi bir neft uyumlari joylashgan erozion botiq uchun tuzgan.
Bu xaritasi orqali I.M. Gubkin neft uyumlarining tarqalishi to’g’risida to’g’ri 
yo’nalish bergan. 

---

99 
1939 yilda qiya struktura xaritalari Grozniy neftli rayonida tik qiyalangan 
qatlamlarni va bukilib yotgan burmalarni ifodalash uchun ishlatilgan. Amaliyotdan 
aynan shu tipdagi strukturalarni qiya struktura xaritalari yordamida ifodalash 
strukturalarning va neft uyumlarining haqiqiy o’lchamlarini buzib ko’rsatilishiga olib 
kelishi ma’lum bo’ldi. SHu sababli bunday xaritalardan foydalanish samarasiz 
hisoblanadi
5.35-rasm. Erozion botiqning qiyalanishini ifodalaydigan struktura xaritasi. 
Izogipslar, 
metrda: 1 – monoklinallar, 2 – erozion botiq tagi; 3 – erozion botiqning shuqurligini 
ifodalovshi izoshiziqlar, metrda 
5.35-rasmda erozion botiqlikni ifodalash uchun tutashish xaritasi yordamida qiya 
struktura xaritasini tuzishning avvalgiga nisbatan soddalashtirilgan grafik metodi 
ko’rsatilgan. Bu maqsadda I-I va II-II kesmada erozion botiqning geologik tuzilishi 
ko’rsatilgan, erozion botiqning monoklinal holatda qoplab yotgan tog’ jinslari 
punktir chiziq bilan ifodalangan, gorizontal chiziqlar tanlangan kesim bo’yicha 
erozion botiqni kesib o’tgan (bunda kesim 100 m ga teng). 
Gorizontal chiziqlarni monoklinal va erozion botiq bilan kesishgan nuqtalarini 
gorizontalga tushirib, raqamlar (va nuqtalar bilan) bilan monoklinalning mutlaq 
balandligi, harflar bilan (va kichkina krest belgi bilan) erozion botiqning tubining 
balandlik qiymati aks ettirilgan (5.35-rasm,a). YUqorida ko’rsatilgan ma’lumotlar 

---

100 
plandagi mos kesma chiziqlariga o’tkazadi (5.35-rasm,b). Keyinchalik monoklinal 
qatlam ustki qismining mutlaq balandliklari bo’yicha monoklinalning struktura 
xaritasi tuziladi. Erozion botiq tubining mutlaq balandliklari bo’yicha erozion botiq 
izogipslari o’tkaziladi. Natijada tutashish xaritasi kelib chiqib, ya’ni erozion botiq va 
monoklinalning izogips chiziqlarining kesishganini ko’ramiz.
5.35-rasmda ko’rsatilgan kesishish nuqtalaridagi erozion botiq va monoklinal 
oralig’idagi mutlaq balandliklar farqi erozion botiqning chuqurligini anglatadi. 
Kesishgan nuqtalar simmetrik joylashganligi sababli, ularni birlashtirib (5.35-rasm,v 
da ko’rsatilgandek), erozion botiqning 0, 100, 200, 200, 100, 0 m li chuqurlik 
izochiziqlariga ega bo’lamiz.
Struktura xaritasi odatdagi usulda tuzilganda, erozion botiqlikni aniqlash haddan 
tashqari qiyin bo’lar edi. Haqiqatan ham, I-I kesmada (5.35-rasm,a) 400 m li izogips 
uchta kesishgan nuqtani 

A, V, S beradi, shundan ma’lumki, A nuqta botiq 
chuqurligida, V nuqta botiqning yonbag’rida, S 

nuqta esa botiq tashqarisida yotadi. 
Agar struktura xaritasi odatdagidek tuzilganda hamma nuqtalar bir xil joylashgan 
bo’lib, rasmiy jihatdan ularni 400 m li gorizontal chiziq bilan birlashtirsa bo’ladi.