«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

 
 
 
 

---

227 
 
9.1. NEFT VA GAZ KONLARINI SANOAT MIQYOSIDA 
 RAZVEDKA QILISH ASOSLARI 
Neft va gaz konlarini, shuningdek, ayrim neft uyumlarini sanoat miqyosida 
razvedka qilish deganda, razvedka quduqlarining joylashtirish sistemasini belgilash, 
ularni kerakli miqdorda burg’ilash, uyumlarning mahsuldor maydonlarini belgilash 
va ularni chegaralash uchun burg’ilangan quduqlarda geologik, geofizik, 
gidrodinamik va boshqa tadqiqotlarni bajarish, neft va gaz zaxiralarini hisoblash, 
konni ishlatish loyihasini tuzish uchun qatlam va flyuidlarni geologik tuzilishini, 
fizik xossalarini o’rganish tushuniladi.
Mahsuldor qatlamlarni razvedka quduqlari bilan burg’ilab o’tish chog’ida ularni 
tester (qatlamni sinash asbobi) yordamida o’rganiladi va qatlam sharoitini saqlagan 
holda chuqurlikdan neft namunasi olinadi. 
Izlov va razvedka burg’ilashiga tayyorlangan yangi maydonda neft yoki gazning 
sanoat miqyosidagi dastlabki oqimi chiqqan vaqtdan boshlab, to konni ishga 
tushirishgacha ketgan vaqt konni sanoat miqyosida razvedka qilish davri hisoblanadi. 
Ko’p qatlamli konlarni razvedka qilish, odatda eng foydali hisoblangan «pastdan-
yuqori»ga sistemasi bo’yicha amalga oshiriladi. Bunday sistema bo’yicha razvedka 
qilish eng kam quduqlar bilan ochilgan mahsuldor gorizontlarni va umuman konlarni 
sanoat miqyosida baholash imkonini beradi. 
Kesimni neftgazliligini va tadqiqot olib borilayotgan maydonlardagi ayrim 
stratigrafik majmualarni tez o’rganish maqsadida kristall poydevor ustida joylashgan 
cho’kindi yotqiziqlarni razvedka quduqlari bilan ochish lozim. Agarda poydevor 
burg’ilash dastgohlari bilan etib bo’lmaydigan chuqurlikda joylashgan bo’lsa, u 
holda quduqlarni mahsuldor qatlamlarning ostki qismigacha burg’ilash tavsiya 
etiladi. 
Quduqlarni burg’ilashdan olingan natijalar bo’yicha katta qilinlikdagi mahsuldor 
qatlamlarning gazneftliligini, struktura rejalarining farqini o’rganish va, shuningdek, 
murakkab tuzilishli gorizontlarning kesimda mavjudligi asosida razvedka qavatlari 
ajratiladi, so’ngra ular mustaqil to’rlar asosida burg’ilangan quduqlar yordamida 
razvedka qilinadi.
Juda yirik konlar va ayrim yirik uyumlarni razvedka qilishda quduqlar ko’pincha 
kesma sistemasi bo’yicha joylashtiriladi. Quduqlarni bunday joylashtirish bir 
vaqtning o’zida konning strukturasi, neft uyumining chegaralari to’g’risida va uyum 
zaxiralarini hisoblash va konni ishlatish loyihasini tuzish uchun zarur bo’lgan 
ma’lumotlarni olish imkonini beradi. 
Quduqlarni joylashtirishda kesma sistemasini ishlatish chiziqsimon cho’zilgan 
strukturalardagi uyumlarni razvedka qilishda, shu jumladan qatlam parametrlarini 
(ayniqsa mahsuldor gorizontlarning qalinligini) burma o’qining cho’zilishiga 
ko’ndalang holatda o’zgarishi to’g’risida ma’lumot bo’lganda foydali hisoblanadi. 
Ayrim holatlarda quduqlarni bir tekisda joylashtirish sistemasining quduqlarni 
kesma sistemasi bo’yicha joylashtirishga nisbatan afzallik tomonlari bo’lishi 
mumkin. Bunday holat ayniqsa noto’g’ri shakldagi yirik strukturalarni sanoat 
miqyosida razvedka qilishda, mahsuldor gorizontlar qalinligining o’zgarishi burma 

---

228 
o’qi bo’ylab sodir bo’lganda va quduqlarning ko’ndalang kesmalari yo’nalishiga mos 
kelmagan taqdirda ko’zga yaqqol tashlanadi.
Gaz konlarini va ko’p qatlamli gaz konlarining ayrim uyumlarini razvedka 
qilishda, gazni bir qatlamdan ikkinchisiga o’tkazish amalga oshirilganda hamda gaz 
zaxirasini hisoblashda qatlam bosimini pasayish metodidan foydalanish yaxshi natija 
beradi. 
Mahsuldor gorizontlarni jadal sur’atda aniqlash zaruriyati tug’ilganda quduqlarni 
burg’ilash jarayonida qatlamlarni sinagich uskunalari bilan o’rganishni amaliyotga 
tadbiq qilish zarur. O’zbekiston Respublikasida neftni chiqarib olish va konni 
ishlatishga tayyorlash metodlari yil sayin rivojlanib bormoqda. CHunonchi Buxoro-
Xiva neft-gazli regionida yer qa’rining chuqur joylaridan neft va gazkondensat 
konlarini izlashda zamonaviy kompressor stantsiyalaridan foydalanilmoqda. Neft 
sanoati rivojlanishining hozirgi bosqichida bajariladigan izlanishlar va razvedka 
ishlarining muddatini qisqartirish va yangi neft hamda gaz konlarini kam xarajatlar 
bilan o’zlashtirish muhim hisoblanadi.
Sobiq Ittifoq va O’zbekiston Respublikasining bir qator regionlarida neftni 
chiqarib olish va konni ishlatishga tayyorlash bo’yicha bajarilgan ishlar tajribasidan 
ma’lum bo’lishicha, konni sanoat miqyosida o’zlashtirish va uni ishlatishga 
tayyorlash muddatini 1,5-2 marta qisqartirish mumkin ekan.
Konni sanoat miqyosida razvedka qilish tugagandan so’ng uyumni sanoat 
miqyosida ishlatish ishlarini ketma-ket bajarish sistemasidan foydalanish foydasiz 
ekanligi ma’lum bo’ldi. Bu sistema neft chiqarib olish sanoatining rivojlanishini 
pasaytirib yuboradi. Ushbu sistemaga muvofiq bajariladigan ishlar quyidagi sxema 
bo’yicha amalga oshiriladi: 
1) uyum o’lchami va shaklini aniqlash hamda zaxiralarni S
1
toifa bo’yicha 
baholash maqsadida bajariladigan dastlabki razvedka ishlari qariyb 2-3 yil davom 
etgan; 
2) uyumni chegaralash va zaxiralarni yuqoriroq A va V toifalarga o’tkazish 
maqsadida mukammal razvedka ishlari bajarilgan. Bunday ishlar konni o’lchami va 
geologik tuzilishining murakkabligiga qarab kamida 2-5 yil mobaynida bajarilgan; 
3) uyumning ayrim uchastkalarining geologik tuzilishini va uyumning 
parametrlarini aniqlash uchun ishlatish razvedka ishlari bajarilgan. Bunday ishlar neft 
va gaz uyumlarini ishga tushirish muddatini cho’zib yuborgan. 
Uyumlarni razvedka qilish va ishlatishning bunday qat’iy ketma-ketlik sistemasi 
ayni paytda, neft va gaz qazib chiqarishni ta’minlay olmaydi. SHu bilan birga 
uyumlarni razvedka qilish va ishlatish texnikasining hozirgi darajasi shuningdek, neft 
va gaz konlarining geologik tuzilishini ilmiy jihatdan o’rganganlik darajasi konni 
o’zlashtirish va uni sanoat miqyosida ishlatishga tayyorlashni mukammal texnologik 
sxemalarini qo’llash imkonini beradi. 
Chunonchi, oxirgi o’n yilliklar mobaynida ba’zi bir rayonlarda, shu jumladan 
Ukraina, G’arbiy Sibir va O’zbekistondagi ayrim neft va gaz konlarida yangi 
texnologik sxemalardan, ya’ni konni razvedka qilish va ishlatishning parallel va 
kombinatsiyalashgan 
sistemalaridan 
amalda 
foydalanildi. 
Bunday 
parallel 
sistemaning mohiyati shundan iboratki, neft va gazni sanoat miqyosida qazib 
chiqarish konni razvedka qilish va ishlatish uchun burg’ilash hamda razvedka va 

---

229 
ishlatish quduqlarini burg’ilash razvedkaning mufassal, goho dastlabki bosqichida 
olib boriladi. Bunday sharoitda burg’ilash uchun sarflanadigan vaqt ancha qisqaradi. 
Kombinatsiyalashgan sistemaning parallel sistemadan farqi shundaki, bunda 
konni razvedka qilishda faqat ishlatish quduqlaridan foydalaniladi. Bunday sharoitda 
ishlatish quduqlari ikki asosiy vazifani bajaradi, ya’ni ular orqali kon razvedka 
qilinadi va keyinroq ulardan konni ishlatishda foydalaniladi. Binobarin bunday 
quduqlar burg’ilash jarayonida razvedka quduqlari vazifasini ham bajaradi va ularda 
razvedka jarayoniga xos bo’lgan: kern olish, kon-geofizikasi, gidrogazodinamik va b. 
tadqiqotlar bajariladi. Burg’ilash jarayoni tugagandan so’ng bunday quduqlardan 
konni ishlatishda va neft va gaz olishda foydalaniladi. 
Neft va gaz uyumlarini sanoat miqyosida razvedka qilishning yangi sxemalarini 
ishlatishda konlarni o’zlashtirish muddati, unga sarf bo’ladigan xarajatlar keskin 
kamayadi. Shu bilan birga razvedka qilishning bunday sxemalari konning geologik 
tuzilishi xususiyatlarini inobatga olishi, yangi konlarni tez va samarali o’zlashtirishni 
amaliyotda sinab ko’rishni va konni yanada mukammal o’rganishni talab qiladi. 
Konni oxirigacha razvedka qilishda odatda ikki asosiy masala ko’ndalang 
bo’ladi: 1) mahsuldor bo’lish ehtimoli bor bo’lgan yangi uchastka va maydonlarni 
izlab topish; 2) kondagi neft-gaz zaxiralarini hisoblash uchun zarur ma’lumotlarni 
olish maqsadida va uyumni ishlatish bilan bog’liq masalalarni hal etish uchun 
avvaldan mavjud bo’lgan uyumlar parametrlarini aniqlash. 
Yangi aniqlangan maydon va uchastkalarni oxirigacha razvedka qilishda, 
qoidaga ko’ra, razvedka quduqlari eng yuqorida joylashgan deb taxmin qilinayotgan 
uyumlar uchun loyihalanadi. Uyumlar cho’ziqligiga ko’ndalang yo’nalishda 
razvedka ishlari bajarilganda va quduqlar uyum parametrlari ma’lum tomondan 
noma’lum tomon yo’nalishi bo’yicha ketma-ket qazilganda eng yaxshi natijaga 
erishish mumkin.
Konni oxirigacha razvedka qilish sistemasi va burg’ilanadigan razvedka 
quduqlarining o’rni taxmin qilinayotgan neft (yoki gaz) uyumining tipi va shakliga 
qarab aniqlanadi. Agar neft (gaz) uyumi buzilish yoki nomuvofiqlik yuzalari bilan 
bog’liq bo’lsa, bunday sharoitda razvedka quduqlari buzilish yoki nomuvofiqlik 
yo’nalishiga ko’ndalang qilib joylashtiriladi. Yangi aniqlangan maydon va 
uchastkalarni oxirigacha razvedka qilishda mahsuldor gorizontning fatsial 
o’zgaruvchanligini, shuningdek, uning litologik qiyiqlanishini inobatga olish kerak. 
Neft (yoki gaz) uyumining parametrlarini aniqlash uchun burg’ilanadigan 
quduqlarni loyihalashtirishda ishlatish quduqlari fondining bir qismidan foydalanish 
mumkinligini hamda yangi burg’ilanadigan uchastkalar burg’ilangan uyumga 
o’xshash ekanligini inobatga olish zarur. Ochilgan neft va gaz gorizontlarini to’liq 
baholash uchun uyumning geologik tuzilishi kon-geofizikasi tadqiqotlari hamda 
quduqlarda (qatlam sinagichlari yordamida) bajarilgan sinov natijalari mukammal 
o’rganib chiqiladi.
Yangi ochilgan mahsuldor gorizontlarni, ayniqsa razvedka qilinayotgan 
rayonlardagilarini sanoat miqyosidagi ahamiyatini qiyosiy baholash uchun quyidagi 
ko’rsatkichlardan foydalanish maqsadga muvofiq: 
1) quduqda bajarilgan tajriba ishlari asosida aniqlangan quduq debiti miqdori va 
uning barqarorligi; 

---

230 
2) kollektorning fizik-litologik tavsifi, qalinligi, g’ovakliligi va o’tkazuvchanligi; 
3) struktura o’lchami, uning geologik tuzilishining murakkabligi, neft (gaz) 
uyumining struktura bilan o’zaro bog’liqligi va uyumning shakli; 
4) gorizontning rejimi, qatlam bosimi va uning razvedka quduqlarini sinash 
jarayonida o’zgarishi to’g’risidagi umumiy ma’lumotlar, neftning gazga to’yinish 
bosimi, gaz omili, uning miqdorining quduqni sinash vaqtida o’zgarishi, quduqlarni 
o’zaro ta’siri to’g’risidagi ma’lumotlar; 
5) ushbu neftgazli oblastdagi mazkur gorizontning avval o’rganilgan boshqa 
mahsuldor gorizontlarga nisbatan stratigrafik joylashgan holati; 
6) gorizontning joylashgan chuqurligi, joyning relefi, temir yo’l magistrallari va 
asfalt yo’llarning yaqinligi va sh.o’.larga bog’liq bo’lgan iqtisodiy omillar. 
Qayd etilgan barcha ko’rsatkichlarni birgalikda hisobga olish razvedka 
quduqlarini sinashdan olingan ma’lumotlarni to’liq baholashga imkon beradi. 
Konning sanoat miqyosidagi ahamiyati to’g’risida xulosa izlov-razvedka burg’ilashi 
va geologik, geofizik, gidrodinamik tadqiqotlar majmui ma’lumotlari tahliliga 
asoslanadi.
Konni baholashda hozirgacha burg’ilab ochilmagan, chuqurroqda joylashgan 
neftli va gazli gorizontlarning bo’lishi mumkinligini nazarda tutish kerak. Ochilgan 
neft gorizontlarni baholashda esa neft konlari uchun neft va yo’lakay gazning 
tavsifini, tabiiy gaz konlari uchun esa tabiiy gazning qatlam sharoitidagi tavsifini, 
shuningdek, neft va gazning tovar sifatini hisobga olish lozim. 
Kon maydonlarida bajarilgan razvedka ishlari jarayonida jinslarning kesimini 
belgilash uchun tadqiqotlar olib borish, neftli va gazli gorizontlarni aniqlash, 
shuningdek, neft qatlamlarida neft va yo’lakay gazlar zaxirasini, gazli gorizontlarda 
esa gazning zaxirasini aniqlash uchun keng ko’lamda muhim tadqiqotlar o’tkaziladi. 
Razvedka ishlaridan olingan ma’lumotlar puxta ishlanib, sistemaga solinadi. 
Natijada konning geologik tuzilishi, mahsuldor qatlamlar va qatlam suyuqliklarining 
fizik va kollektorlik xususiyatlari aniqlanadi. 
Razvedka ishlarining piravordida ba’zi bir konlarda neft hoshiyasining 
mavjudligi belgilanadi. SHuning uchun razvedka quduqlarida, ayniqsa qatlamning 
chegara tashqarisi zonasiga tushgan quduqlarda qatlam bosimi miqdorini o’lchash va 
statik sathni belgilash uchun sinash ishlarini bajarish lozim. Bular asosida suvning 
regionda harakatlanishini va past bosimli zonalarda bo’lishi ehtimol qilingan neft 
hoshiyalarini topish mumkin. 
Nihoyat, razvedka quduqlarida uyumni tajribaviy ishlatish vaqtida gidrorazvedka 
(gidroeshitish) ishlarini amalga oshirish lozim. Bunday ishlar natijasida to’silgan neft 
uyumlari va mahsuldor qatlamlarning litologik tarkibini har xilligini aniqlash 
mumkin bo’ladi.