«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

Neftda erigan gaz miqdori 
 
Respublika konlaridagi neftlarning tarkibi va xossalari rang-barangdir. Ma’lum 
bir konda turli qatlamlardagi neftlar tarkibiga va fizik xususiyatlariga ko’ra bir-
biridan sezilarli darajada farqlanadi. Bosim ortishi bilan neftda erigan gaz massasi 
ortib boradi va bu jarayon Genri qonuniga bo’ysunadi, ya’ni
V
r
=

r

V
n 
, 
bunda V
r

neftda erigan gaz miqdori, 


gazning neftda eruvchanlik 
koeffisienti, r 

bosim, V
n

neft hajmi. Gazning eruvchanlik koeffisienti bir xil 
kattalikka ega bo’lmay, neft tarkibiga, bosimga, temperaturaga va boshqa omillarga 
bog’liq ravishda o’zgarib turadi. Neft tarkibidagi ayrim moddalar gazni turli yo’sinda 
eritadi, bu moddalarning molekulyar massasi ortgan sari gazni eritish qobiliyati ham 
ortib boradi. 
Neftda erigan gazning miqdori m
3
/m
3
yoki m
3
/t da o’lchanadi. Neft tarkibidagi 
gazning miqdori uni neftda erishi mumkin bo’lgan miqdoriga teng yoki undan kam 
bo’lishi mumkin. Bunday xususiyat qatlamdan olingan neft namunasini 
laboratoriyada tadqiq qilish yo’li bilan qatlamdagi bosimni asta-sekin kamaytirib 
borib aniqlanadi.
Qatlam nefti tarkibidagi erigan gazning miqdori 300-500 m
3
/m
3
va undan 
ko’proq bo’lishi mumkin, odatda buning o’lchami ko’pchilik neftlarda 30-100 m
3
/m
3 
ni tashkil etadi. Erigan gazning neftdagi miqdori 8-10 m
3
/m
3
dan ortmaydigan hollar 
ham kuzatiladi. 
Neftning siqiluvchanligi
deganda bosim ta’sirida uning o’z hajmini o’zgartirish 
xususiyati tushuniladi. Bunday tavsifni miqdoriy baholashda siqiluvchanlik 
koeffisientidan foydalaniladi. Tashqi bosim ortganda neftning hajmi dastlabki hajm 
va bosimning ortishiga proportsional o’zgaradi:

V=

V

p , 
bunda 

V 

suyuqlik hajmining o’zgarishi; 


siqilish koeffisienti; V 

suyuqlikning dastlabki hajmi; p 

bosimning ortishi; (

) belgisi r bosimning ortishiga 

V ning kamayishining mos kelishini ifodalaydi.
Qatlam neftining o’rtacha siqiluvchanligi deganda uning hajmining bosim 0,1 
MPa ga ko’paygandagi o’zgarish miqdori tushuniladi: 
р
V
V
Δ
Δ
β


, 
bunda 


siqilish koeffisienti; 

V

neft hajmining o’zgarishi; V

neftning 
dastlabki hajmi; 

p 

bosimning o’zgarishi. 
Neft siqiluvchanligi past bo’lib, 0,1 MPa bosimda 0,007-0,14% ga teng bo’ladi, 
ya’ni 

=(7

140)

10
-5

MPa
-1
. 
Siqiluvchanlik koeffisienti bosim birlik ulushiga o’zgarganda neft hajmining 
nisbatan ortganini tavsiflaydi. Uning qiymati ko’pgina qatlam neftlarida 
(1

5)

10
3
MPa
-1
atrofida bo’ladi. Neftning siqiluvchanligi kollektorlar siqiluvchanligi 

---

160 
bilan birgalikda, asosan uyumlarni ishlatishda, shuningdek, alohida uchastkalarda 
bosimning o’zgarishini aniqlashning boshlang’ich davrida yoki alohida quduqlar 
tubidagi bosimni o’lchashda inobatga olinadi. 
Neftning issiqlikdan kengayishi
uning 1
0
S ga isigandagi kengayish darajasini 
tavsiflaydi. Bu hodisa neftning issiqlikdan kengayish koeffisienti 

n
bilan aniqlanadi: 
Δt
V
ΔV
α
0
н


, 
bunda 

V 

temperatura 

t ga o’zgargandagi neft hajmining o’zgarishi, m
3
; V
0

neftning dastlabki hajmi, m
3
; 

n
ning o’lchov birligi 

1/
0
S.
Neftning issiqlikdan kengayish koeffisienti qiymati erigan gaz hajmi va bosimga 
unchalik bog’liq emas. Temperatura va molekulyar massasining ko’payishi bilan 
kengayish koeffisienti miqdori ham ortib boradi. Ko’pgina neftlarda termik 
kengayish koeffisienti (1

20)

10
-4 
1/
0
C atrofida bo’ladi.