Tilningrivojlanishivaqo‘llanilishi. Insontilikoinotdagiengmurakkabxattixarakatbo‘lib, bizbilgansayyoradaengmurakkabidir. Tilog‘zakivayozmaso‘zlarnitushunishvabizninggapirishyokiyozishvaqtidamuloqotyaratishqobiliyatimiznixamo‘zichigaoladi. Engkengtarqalgantillarorqalitilxosiluchunog‘izbor. Nutqmurakkabbilim, ijtimoiyvavokalarqondanishgatushadi, shujumladan, biologikjarayonlar, tomoqvaog‘iz, tilxarakatlaribilannafasnimuvofiqlashtirishnio‘zichigaoladi. Boshqatillaraloqaqo‘llarixarakatlaribilanifodaqilinadiganbo‘lsaularningbelgisitillarxisoblanadi. Engkengtarqalgantilbelgisixozirdayolg‘izAmerikaQo‘shmaSHtatlaridaortiya 500,000 odamlartomonidanishlatiladiganAQSHimo-ishoratili (IIT) xisoblanadi.
Tiltez-tezaxborotuzatishuchunishlatiladibo‘lsa-da ( "keyingichiroqdao‘nggaburilib, keyinto‘g‘rigayuring," AjadvalniByacheykagajoylang"), bufaqatuningengoddiyfunksiyadir. Tilxambizga, xulosaqilishmaqsadlarniqo‘yibva amalgaoshirishuchun, vamurakkabijtimoiymunosabatlarnitushunishvamuloqotqilishuchunmavjudbilimlarnikiritishgaimkonberadi. Tilo‘ylashqobiliyatiuchunfundamental, vauxolda, bizxechbirerdayaqinidroklibo‘lmaymiz.
Tiltovushlar, manojixatidantushunilishimumkin, vabizgayordamberadiganekologikomillar, unitushunishgako‘maklashadi. Bundaikkitovushqo‘llanadi, Ularo‘zichigafonema, morfema, semantik, sintaksisni, pragmatikvakontekstualmalumotlarnioladi.
Tilkomponentlari.Birtovushtildamazmunlifarqqiladivatovushengkichikbirlikxisoblanadi. "Bit" so‘ziuchxarfvaikkitovushdaniborat. Tillardafonemalar (tovushlar) qo‘lshaklvaxarakatitomonidanbelgilanadi, shujumladan, lab, tish, til, vokalarqondanvatomoq, shujumladan, pozitsiyavavokal-ichakxarakatlaribilanishlabchiqarilmoqda.
Borinsontomonidanamalgaoshirilishimumkinnoyobtovushdanyuzlabturibor, lekinengkengtarqalgantillarfaqatimkoniyatlarikichikimkoniyatlardanfoydalanadi. Ingliztiliboshqatillarkabi 45 tovushdaniboratbo‘lib, bundaboshqatillarkamida 15 tavaengko‘pi 60 tadanortiqbo‘ladi. Gavayitili 5 undoshlardaniborat, shujumladan, biro‘nlabtovushxaqidafaqato‘zichigaolganbo‘lsa, taxminan 5 unliva 7 undoshdaniboratbo‘ladi76.
CHaqaloqlarbarchatovushlarnitushunibtug‘ilgan, lekinularkattabo‘lsa, buninguchunularningqobiliyatiniyo‘qoladi; yoshi 10 oygaetganbolaningtovushnitanishqobiliyationatiliningkattalardinamikikabijudao‘xshashbo‘ladi. Tovushlardastlabkelibekvivalent (Verker&Tes, 2002) debmuomalaqilinadi.
TovushlartildaTovushningengkichikbirliklariesa, birtildamanoviyengkichikbirliknitashkiletadi, biryokiundanko‘ptovushbilanaloqadabo‘ladi. Engkengtarqalgantovushlarbirikmalarnitashkiletadi. Ba’zimorfemalarboshqaso‘zlarnio‘zgartirishuchunishlatiladiganoldvaqo‘shimchalarningboshtovushigaegabo‘ladi. Misoluchun, bo‘g‘inlikabi "qaytayozish" yoki "engbaxtli" yoki "bahavo" vositasisifatida "yananimauchun" vositalarnivao‘chadigan "test" "qaytarish" "tutmog‘imiz" "maksimal." semantikasinianglatadiganqoidalarmajmuiuchun, bizmorfemalardanmanoolishuchunfoydalanamiz. Misoluchun, birfelningoxirigacha "ed" qo‘shibo‘tganzamonnixosilqilamiz.
Izgaplarqurishimizorqalibirtilningqoidalarinito‘plamimatnsintaksisideyiladi. Xarbirtilbirxilsintaksisgaega. Ingliztilisintaksisixarjumlasibirotvasifatvaxarflartomonidano‘zgartirilishimumkinbo‘lganxarbiribirfelgaegabo‘lishikerak. Ba’zisintaksisdanso‘zlarpaydobo‘lgantartibdafoydalaniladi. Masalan, ingliztilidafarqqiladi "maniittishlaydi" "itodamnitishlaydi."
Tiliningijtimoiytomonipragmatiklikorqaliifodalangan, yokiqandayqilibbizboshqalarbilansamaralivategishlimuloqotqilimishizasosidayotadi. Pragmatiklikmisollardannavbatolishi, mavzu, xajmibo‘yichaqoladivaovozoxangini, tegishliko‘zaloqasinio‘zichigaoladi.
Nihoyat, so‘zsobitmanolargaega, lekinulartilidagiqaysinuqtainazardanbirvazifasifatidaularningtabirinio‘zgartirmaydi. Bizatrofdagikontekstualaxborot-malumotfoydalanishtilini - unitalqinqilishgayordamberadidebtushunamizvakontekstualaxborotmisollariorqalibizmavjudvaboshqaodamlarbor, debbilamiz, vabundaytabassumlar, pozitsiyavaishoralarsifatidaso‘zsizifodalarbilanbirgabubilimlarnio‘zichigaoladi. Odamlarkontekstualaxborotgaetiborlibo‘lmasa, yokiugazetasatrlariyokimatnlixabarlarbo‘lishimumkin, bundauba’zietishmayotgantushunmovchiliklarniosonlikbilanpaydoqilishimumkin.
Butadqiqotnatijalariningnimaniko‘rsatishidanqatiynazar, tanqidiydavroxiridatilio‘rganishnito‘xtatishuchunisbotyo‘qedi. Aksincha, natijalarikkinchitilnimuvaffaqiyatbilano‘rganishdarajasigaegajavobberuvchilarningumridavomidamuttasilkamayibketganliginiko‘rsatdi. Tilnio‘rganishyoshio‘tgansari, qariydideganfakttufayliyoshibilanplastikasikamayishibor, aslida. Ehtimolbuyangiasabulanishlarinirivojlantirishqobiliyatidebolinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |