O’zbekistonRespublikasiOliyvao’rtamaxsusta’limvazirligi MirzoUlug’beknomidagiO’zbekistonMilliyuniversiteti

Fotokolorimetrlar.Ishlatilishi, texnikma’lumotlar. KFK-2,KFK-3, FEK-56M, FEK-56 tipidagifotoelektrokolorimetrlar 315-630 nmoralig’idao’tkazishyokioptikzichliginio’lchashgavaeritmadagimoddakonsentratsiyasinifotometrikusullardaaniqlashgamo’ljallangan. Buasboblaremulsiyalar, suspenziyalarvakolloideritmalarningo’tuvchiyorug’liknitarqatishintensivligininisbiyo’lchashimkoninixamberadi.

Aytibo’tilganlarichidahozirgikundaKFK-2 vaKFK-3 kolorimetrlarikengqo’llaniladivabizKFK-2 pinttuzilishivaishlashprintsipigato’xtalamiz (21-rasm).

KFK-2 - eritmalartarkibidagimoddalarkonsentratsiyasinidarajalangangrafiklartuzishasosidaaniqlaydiganasbob. Shuningdekundaneritmalardagimuallaqzarrachalar, emulsiyalarvakolloideritmalardagio’tkazishkoeffitsientlarinianiqlashdahamfoydalanishmumkin.

- Kolorimetrningspektraldiapozoni- 315-980 nm;

- O’tkazishkoeffitsientinio’lchashchegarasi - 100... 5%;

-Yutishkoeffitsientinio’lchashchegarasi-0... 1,3;

-Asosiymutloqxatolik- yo 1%;

-Nurmanbai- kichikhajmligalogenchiroq;

- Kyuvetalarningishchiuzunligi- 50, 30, 20, 10, 5 mm.

FEK-tashqaridanissiqxonagaolibkirilsa, faqat 12 soatdankeyinqutidanolib, o’rnatishtavsiyaetiladi. Uzoqmuddatturibqolganasbobni 2-5 soatqizdirgandankeyinishlatishmumkin. FEKnihavoharoratining 10°..35°Сintervalidaishlatishmaqsadgamuvofiqdir.

315, 364, 400, 440, 490, 540 nmdebraqamlanganyorug’likfiltrlariniqo’lla6 «Sezgirlsh (Chuvstvitelnost)» dastagini «1», «2», «3» raqamlardanbirigaqo’yiladi (qorarangda),590, 670, 750, 870, 980 nmliyorug’likfiltrlari (qizilrangda) niqo’llabyuqoridagiishbajariladi. Kyuvetalarningishchiyuzalarihargalspirt-iforaralashmasibilanartiladi. Kyuvetalarnifaqatburchaklaridanushlabjoylashtirishmumkin. Suyuqlikkyuvetaningo’lchovchizig’igachaquyiladi. Yorug’likfiltrialmashtirilgandankeyin 5 daqiqao’tgach, o’lchashniboshlashmumkin. Yorug’likfiltrlarinio’zgartirishda «Sezgirlik (Чувствительность)» dastagi «1» gaqo’yilishi, «100 dag’al(грубо)» dastagiesachaptomongato’laburalganbo’lishilozim, qaysikiasbobnizo’riqishvabuzilishdansaqlaydi.

O’tkazishkoeffitsientinio’lchash. Yorug’likoqimiyo’ligaerituvchiyokinazorateritmasiqo’yilgankyuvetaqo’yiladi. Kyuvetabo’liminingqopqog’iyopilgach, «Sezgirlik (Чувствительность)», «100 dag’al» va «aniq» dastaklariyordamidakolorimetr 100 raqamigasozlanadi. Keyin 5-raqamlidastakyordamidayorug’likoqimiyo’ligao’rganiladiganeritmaqo’yiladi.

O’rganilayotganeritmao’tkazishkoeffitsientabo’yichao’tkazishshkalasi (T) bo’yicha- % larda, yokiyutishshkalasi (A) bo’yichashartlibirliklardahisobolinadi.

O’lchash 3-5 martatakrorlanadivaulardano’rtachaarifmetikqiymattopiladi.

Eritmadagimoddakonsentratsiyasinitopish. Buninguchunquyidagiishlarbajariladi:

a) yorug’likfiltrivab) kyuvetatanlanadi; v) darajalangankalibregrichizig’itayyorlanadi; g) o’rganilayotganeritmaningoptikzichligio’lchanadivaeritmadagimoddakonsentratsiyasitopiladi. Yorug’likfiltrlarinitanlashuchunС₁konsentratsiyalieritmakyuvetagaquyiladivamavjudbarchayorug’likfiltrlaridayutilishaniqlanadi. AynioperatsiyaС₂konsentratsiyalieritmabilanhambajariladi. Gorizontalo’qqato’lqinuzunliklarini, vertikalo’qqaesaulargamoekeladiganyutishkattaliklariniqo’yibgrafikchiziladi. GrafikyokihisoblashlarasosidaAtax(dA = A] - A2) topiladi, qaysikishueritmauchunmosbo’lganyorug’likfiltriniifodalaydi. Kyuvetalarodatdachamalabaniqlanadi. Agareritmaningrangito’qbo’lsa, ishchiuzunligikichikkyuvetalardan, ochbo’lsaishchiuzunligikattakyuvetalardanfoydalanadi. Turlikonsentratsiyalieritmalarbilanishlaganda, kyuvetao’rtachabo’yalgan (konsentratsiyali) eritmabilanto’ldiriladi. Olingannatijatahminan 0,3...0,5 atrofidabo’lsa, shukyuvetadanfoydalanishmumkin. Agarbushartbajarilmasa, boshqakyuvetanitanlashgato’g’rikeladi. Aynimoddauchundarajalanganegrichiziqnitayyorlashuchunma’lumkonsentratsiyalibirnechtaeritmalartayyorlanadi. BarchaeritmalarFEKdako’riladi, gorizontalo’qqama’lumkonsentratsiyalar, vertikal (tik) o’qqaesanurningyutilishkattaligi(A) qo’yiladivadarajalanganegrichiziqtuziladi. Buegrichiziqyordamidao’rganilayotganeritmalarningnoma’lumkonsentratsiyalarinianiqlashdafoydalanishmumkin.KFK -3 dayuqoridagiamallarnibajarishbinmunchasoddaroqolibboriladi.

Fotometr (fotoelektrokolorimetr) KFK-3tiniqeritmalarningoptikzichligivayorug’liko’tkazishkoeffitsientini, eritmalarkonsentratsiyasinio’lchashdaishlatiladi.