O’zbekistonRespublikasiOliyvao’rtamaxsusta’limvazirligi MirzoUlug’beknomidagiO’zbekistonMilliyuniversiteti

Rasm19. Atom-absorbtsionspektrometr

Atom-absorbtsionanalizdaatomizatorlartekshiriladigannamunadagimoddanifaqatatomargazholatigao’tkazishikerak. Atom- emissionusuldaesaatomqo’zg’atilganholatgahamo’tkaziladi. Atom- absorbtsionanalizusulidaatomlashmanbasisifatidaalangahamishlatiladi. Alangaatomizatoriuchunqo’llaniladigangorelkaatom- emissionusulnikidanfarqliravishdacho’zilganshakllialangahosilqiladigantuzilishgaega. Buatomizatoryordamidaqattiqmoddalarnihamanalizqilishmumkin. Grafitningtezyonibketmasliginita’minlashuchunuargonatmosferasidajoylashtiriladi. Elektrotermikatomizatorlarningatomlashqobiliyativasezuvchanligiyuqori. Buesantoddaningatomizatordako’proqbodishivagrafitningqaytaruvchilikxossalaribilanbog’liq. Analizuchunolinadigannamunaningmiqdoriko’pbo’lishitalabetilmaydi.

Atom-absorbsionanalizdanurlanishmanbaisifatidachiziqlispektrlarchiqaradigang’ovakkalocllivaelektrodsiz, razjyadlampalariishlatiladi.

Metallmaslarnianiqlashdako’pinchaelektrodsizlampalardanfoydalaniladi. Elektrodmsatekshlniadiganmoddaningozmiqdorijoylashtirilganbo’lib, uatomarholatgaayiannrtlgandanso’ngmikroto’lqinlimaydonta’siridaqo’zg’ansadi.

Bulampalarningharbirifaqatbittaelementnianiqlashgamo’ljallangan. Bundanqotishmalardantayyorlangankatodlilampalar (aniqligiyuqoriemas) mustasno. Bukamchilikniyo’qotishuchunhozirgivaqtdakengto’lqinuzunligisohasigaegabo’lganksenonlampalarivalazerlardanfoydalanilmoqda.

Atom-absorbsionanalizgaxalaqitberuvchiomillarhamspektralvafizik-kimyoviyomillargabo’linadi. Bularqatorigafonningchiqarishvayutishspektrlarinikiritishmumkin. Moddaniatomargazgaaylantirishvaqtidauningbirqismiqo’zg’atilganholatgao’tishivanurchiqarishimumkin.

Buatom - emissionusulgako’raselektivbo’lib, ko’pelementlianalizniamalgaoshirishanchamurakkab. Umiqdoriyanalizusulisifatidaanchaaniqvasezuvchanusuldir. Ko’pinchamiqdoriyaniqlashlaruchuntashqistandartvaqo’shimchalarusullariqo’llaniladi. Atom-absorbtsionanalizdaichkistandartusuliniqo’llabbo’lmaydi, buusulbirelementliusulbo’lib, birvaqtningo’zidaikkitaelementninganalitiksignallarinio’lchashimkoniyo’q. Atom-absorbtsiyausulidaishlatiladigananalitikjihozlarquyidagiasosiyqismlardaniboratbo’ladi: yorug’likmanbai, yutishyacheykasi, optikmoslama, qabul-ro’yxatmoslamasi.

Hozirgikundaturli-tumanabsorbtsiyaspektrofotometrlariishlabchiqarilmoqda, ularningayrimlariemissionalangalifotometriyadahamqo’llanilishimumkin. Atom-absorbtsiyausulidaishlatiladiganmonoxromatordaginurkirishtirqishinimoslashasosidaolinadigannatijalaraniqliginioshirishmumkin. Atom-absorbtsiyausulidaalangadagikimyoviyjarayonlarkuchlita’sirko’rsatadi. Namunatarkibidagianiqlanadiganelementbilanqiyindissotsiyalanadiganbirikmahosilqiluvchiharqandaymoddanurlanishniyokinursochilishinipasaytiradi. Masalan, fosfatlarkaltsiybilanshutipdagibirikmalarhosilqilishimumkin. Shuningdek, sulfatlarsilikatlarvaamominiyhamkaltsiyvaishqoriy yermetallarnianiqlashniqiynlashtiradi.

Aytibo’tilgang’ovlarninamunalargamaxsusreagentlarqo’shishyo’libilanbartarafetishmumkin. Masalan, kaltsiyvamagniynianiqlashdasulfatvafosfatlarningta’siritrilonBqo’shishyo’libilanyo’qotiladi.

Atom-absorbtsiyausulituproq-agrokimyoviytahlilimkoniyatlarinikengaytiradi.Agrokimyovatuproqshunoslikdaspektraltahlilkengqo’llaniladi, hozirchauningimkoniyatlaridanunumlifoydalanilayaptidebbo’lmaydi. Usulko’proqo’simlikvatuproqtarkibidagimikroelementlarnianiqlashdayuqo’llanilmoqda.[8]