O‗zbekistonrespublikasi oliyvao‗rtamaxsusta‘limvazirligi

Protsessorlar avlodi 
IBM  PC  platformasining  uzoq  yillar  davomida  rivojlanishida 
protsessorlarning  bir  necha  o‗nlab  avlodi  almashdi,  lekin  ularning 
hammasi hozircha sakkiz avlodga joylashmoqda. Ma‘lumot uchun o‗tgan 
avlodlarning qisqacha obzori. 
1.  Birinchi  avlod  –  IBM  PC  kompyuterlarida  ishlagan  Intel  8086 
protsessorlaridir. Bugungi kunda bu kompyuterlar haqida gapirishga hojat 
yo‗q. 
2.  IBM  PS  AT  286  kompyuterlari  ikkinchi  avlod  Intel  80286 
protsessorlarida  yig‗ilar  edi.  80-yillar  oxirida  bunday  kompyuterning 
narxi  ikkita  «Volga»  avtomobili  narxiga  teng  kelar  edi,  lekin  bugun  bu 
kompyuter  sovg‗aga  olishga  ham  arzimaydi.  Dasturaviy  ta‘minotni 

---

124 
 
tanlashga bo‗lgan ovoragarchilik (ularni topish kundan-kunga qiyin bo‗lib 
bormoqda) erishgan natijalarni oqlamaydi. 
3.  Uchinchi  avlod  protsessorlari  Intel  80386  da  yig‗ilgan  IBM  PC 
AT  386  kompyuterlarida  bugunchalik  ishlasa  bo‗ladi.  Ular  «elektron 
yozuvchi  mashina»  sifatida  xizmat  qilishi  mumkin  va  Internetda  chiday 
oladigan  darajada  ishlashni  ta‘minlash  qobiliyatiga  ega.  Lekin  umumiy 
printsip  mavjud:  model  qanchalik  eskirgan  bo‗lsa,  unga  zarur  bo‗lgan 
dasturlarni  topish  shunchalik  qiyin,  ularni  sozlash  shunchalik  qiyin  va 
buning uchun shunchalik ko‗p bilim va tajriba zarur bo‗ladi. Shu sababli, 
bunday eski kompyuterni sotib olishga tejalgan mablag‗, ovoragarchilikka 
arzimaydi. 
4.  To‗rtinchi  avlod  protsessorlari  Intel  80486  da  yig‗ilgan  IBM  PC 
AT  486  kompyuterlarida  dasturlarning  zamonaviy  to‗plami  bilan  bugun 
ishlasa  bo‗ladi,  lekin  bu  dasturlar  versiyalari  ikki-uch  avlodga  eskirgan. 
Bu  holda  ham  o‗tmishga  o‗tib  ketgan  narsalarni  o‗rganishga  vaqt 
sarflanadi, lekin bu foydadan holi emas. Olingan tajriba yangi dasturlarni 
va yangi kompyuterlarni o‗zlashtirishda asqotadi. 
5. Beshinchi avlod protsessorlari (Intel Pentium 60 va Intel Pentium 
66)da  birinchi  Pentium  kompyuterlari  yig‗ilgan.  Texnikaviy  nuqtai 
nazardan  bu  kompyuterlar  ko‗p  yangi  narsalar  berishgan  bo‗lsa  ham, 
iste‘molchi  nuqtai  nazaridan  to‗rtinchi  avlod  protsessorlari  haqida 
aytilgan gap bularga ham taalluqli. 
6. Oltinchi avlod protsessorlariga Intel Pentium 75, 90, 100 va 133 
asosidagi  modellar  kiradi.  Bugungi  kunda  ular  eskirib  bo‗ldi,  lekin  ofis 
dasturlarida  ishchi  hujjatlarni  ishlab  chiqishga  mo‗ljallangan  tizimlarda 
ishlashni davom ettirmoqdalar. Ular  kompyuter  o‗yinlariga ham  yaraydi, 

---

125 
 
lekin  hammasiga  emas.  Oltinchi  avlod  protsessorlari  bazasida  yig‗ilgan 
kompyuterlarni  yettinchi  avlod  protsessorlariga  o‗tkazib,  operativ  xotira 
hajmini  orttirib,  bikr  disk,  videokarta,  tovush  kartasi,  CD-ROM 
diskovodlarini almashtirib, asta-sekin modernizatsiya qilish mumkin.  
 
7.  Bugungi  kunda  ishlayotgan  protsessorlarimiz  yettinchi  avlodga 
taalluqli.  Bu  avlodni  hozirgi  paytda  eskirgan  Intel  Pentium  MMX,  Intel 
Pentium  II,  Intel  Pentium  III,  Intel  Pentium  IV  va  Intel  Pentium  Pro 
protsessorlari ochib berdi. 
 
Mikrosxemalarning  eng  katta  kompaniyasi  Willamette  yadrosida 
128  Kbayt  ikkinchi  daraja  keshli  ikkita  yangi  Intel  1,7  GGts  Celeron 
protsessorini  ishlab  chiqdi.  Yangi  protsessorlar  qimmat  bo‗lmagan 
personal kompyuterlarida foydalanish uchun mo‗ljallangan. 
 
Takt  chastotasi  1,7  GGts  bo‗lgan  Intel  Celeron  protsessori  0,18-
mikronli  texnologiya  bo‗yicha  ishlab  chiqiladi  va  400  MGts  chastotada 
ishlaydigan  shinani  ta‘minlab  turadi  (5.1-rasm).  Intel  Celeron  markaziy 
protsessorlari  MS-DOS,  Windows  3.1,  Windows  for  Workgroups  3.11, 
Windows 98, Windows 95, OS/2, UnixWare, SCO UNIX, Windows NT, 
Windows  2000,  OPENSTEP  va  Sun  Solaris  operatsion  tizimlarida 
ishlaydigan  dasturali  ta‘minot  bilan  butunicha  bir-biriga  to‗g‗ri  keladi 
(chiqishadi). 
 
 

---

126 
 
4.1-rasm. Takt chastotasi 1,7 GGts bo‗lgan Intel Celeron protsessori 
 
 
Ushbu 
qo‗llanma 
yozilayotgan 
paytda 
sakkizinchi 
avlod 
protsessorlari  –  Intel  Itanium  va  Intel  Itanium  2  hamda  AMD  Opteron 
paydo bo‗ldi. Bu – IBM PC uchun birinchi 64-razryadli protsessorlardir.  
 
Intel  kompaniyasi  Intel  Itanium  2  protsessorining  unumdorligi 
haqida  ma‘lumotlarni  publikatsiya  qildi.  High-end  serverlari  va 
superkompyuterlar uchun mo‗ljallangan bu protsessorning unumdorligi  – 
Itanium protsessori unumdorligidan ikki marta yuqoridir. 
 
Yuqori  ko‗rsatkichlarga  mikroarxitekturadagi  yangiliklar  va  chip 
takt  chastotasi  oshirilishi  hisobiga  erishildi.  Itanium  2  protsessori 
kristallda 3 Mbayt uchinchi darajali keshga ega, yangi protsessorning takt 
chastotasi 1 GGts. 
 
Bitta  Itanium  2  protsessori  va  E8870  chipseti  bilan  jihozlangan 
tizimlar  Stream  testida  (xotiraning  o‗tkazuvchanlik  qobiliyati)  yuqori 
natijalar  –  taxminan  3,7  Gbayt/s  –  ko‗rsatishi  lozim,  bu  –  Itanium 
protsessorli tizim ko‗rsatkichlaridan 2,5 marta yuqoridir. 
 
Kompaniya  vakillari  Itanium  ning  keyingi  avlodlari  –  Madison  va 
Deerfield  2003  yil  o‗rtalarida,  Montecito  esa  –  2004  yilda  chiqishini 
ma‘lum qilishdi. 
 
2003  yil  22  aprelida  AMD  kompaniyasi  Opteron  server 
protsessorlarining yangi seriyasini taqdim qildi (8.2-rasm).  

---

127 
 
 
4.2-rasm. AMD Opteron 
 
Yangichiplarx86-64 
instruktsiyalarito‗plamidanfoydalanishadivayangi 
64-
razryadliinstruktsiyalargamaxsusoptimallashtirilgandasturalimahsulotlarbi
lanhamdax86 
komandalarto‗plamibazasidagiprotsessorlikompyuterlaruchunmavjud  32-
razryadliilovalarbazasibilanishlashqobiliyatigaega. 
 
AMD fikricha 32-razryadli dasturlarni to‗laqonli qo‗llab-quvvatlash 
Intel  ga  nisbatan  bozor  afzalligini  ta‘minlashi  kerak.  Intel  64-razryadli 
Itanium protsessorlarini chiqarmoqda; ular hozirgi paytda keng tarqalgan 
dasturlar bilan yaxshi chiqishmaydi. 
Yangi  protsessorlar  oldingilariga  nisbatan  katta  unumdorlikka  ega. 
Bir protsessorli konfiguratsiyalar uchun Opteron 146 protsessorining eng 
katta  unumdorligi  –  sekundda  7168  mln.  nazariy  operatsiyalar 
(MTOPS)dir,  144-modelda  esa  6451  mln.  MTOPS.  Ikki  protsessorli 
konfiguratsiyalarda  Opteron  246  dagi  kompyuter  unumdorligi  13667 
MTOPS,  244-modelda  esa  –  12300  MTOPS.  To‗rtta  Opteron  846 
protsessordagi  server  sekundda  26667  mln.  nazariy  operatsiyalarni 
bajaradi, o‗xshash Opteron 844 dagi mashinada esa – 24000 MTOPS. 

---

128