Ozbekistonning

1 
O'zbekiston 
Respublikasi 
Prezidenti 
Sh.Mirziyoyevning 
0 ‘zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 25 yilligiga bag‘ishlangan
tantanali marosimdagi ma’ruzasi. — O'zbekiston Respublikasi Prezidentining
virtual qabulxonasi, 
07.12.2017, http://www.president.uz/ uz/lists/view/1328
2/16
41

---

Bugungi kunda ijtim oiy hayotim izning ajralmas qismiga ay- 
langan institutsional-huquqiy qadriyatlar qatorida Oliy M aj- 
lisning inson huquqlari b o ‘yicha vakili O m budsm an instituti, in- 
son huquqlari bo ‘yicha 0 ‘zbekiston Respublikasi m illiy markazi, 
Amaldagi qonunchilik m onitoringi instituti va boshqalarni e’ti- 
ro f etish lozim. Ayni vaqtda, Respublikam izda huquqni m uhofaza 
etuvchi davlat organlari va inson huquqlari him oyasini o‘z faoli- 
yatining asosiy m ezoni deb hisoblovchi qator nodavlat tuzilm alar 
am al qilm oqda. Bu idora va tashkilotlar tizim i inson huquqlarini 
muhofaza etishning yagona m exanizm ini tashkil qiladi.
Joylarda m ahalliy vakillik davlat idoralari — Xalq deputatlari 
Kengashlari va hokim liklarning vujudga keltirilgani, shuningdek 
fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari, shu jum ladan, m a- 
hallalarning qayta shakllantirilgani aholi keng qatlam larini davlat 
va jam iyat ishlarini boshqarishga faol jalb etishga, siyosiy faollik 
va siyosiy m adaniyatni yuksaltirishga xizm at qiluvchi dem okratik 
qadriyat hisoblanadi.
M am lakatim iz ijtimoiy-siyosiy hayotida siyosiy hurfikrlilik, 
ko‘ppartiyaviylik m uhitining vujudga keltirilgani dem okratiya- 
ning m uhim tantanasidir. Hozirgi kunda 0 ‘zbekistonda to 'rtta si­
yosiy partiya: 0 ‘zbekiston Xalq dem okratik partiyasi, 0 ‘zbekiston 
Liberal dem okratik partiyasi, Adolat sotsial dem okratik partiya­
si, M illiy Tiklanish partiyasi faoliyat ko‘rsatm oqda. Siyosiy par- 
tiyalar o‘z saflarida m inglab fuqarolarni birlashtirib, ular uchun 
demokratiya m aktabi vazifasini o‘tam oqda. K onstitutsiyam izda 
ta ’kidlanganidek, 0 ‘zbekiston fuqarolari siyosiy partiyalarga va 
boshqa jam oat birlashm alariga uyushib, o ‘zlarining siyosiy ha- 
yotdagi o ‘rinlarini topadilar, muayyan m anfaat va ehtiyojlarini 
qondiradilar.
Bugungi kunda 0 ‘zbekistonning barcha fuqarolari m anfaat- 
lariga xizm at qiladigan m illiy g‘oya m am lakatim iz taraqqiyoti, 
uning rivoji va yanada gullab-yashnashi bilan uzviy bog‘lanadi. 
Bu har bir fuqaro, butun jam iyat faol harakat qilishini, Respub- 
lika mustaqilligi belgilab bergan maqsad va vazifalarni ro‘yobga
42

---

cli iqarish uchun bor kuch im koniyatlarni safarbar etishni taqozo 
qiladi.
Bu 
m am lakatni 
izchil 
rivojlantirish, jam iyat 
hayotini 
ilemokratlashtirish va m odernizatsiyalashni yanada chuqurlashti- 
rish, 0 ‘zbekistonning taraqqiy etgan davlatlar saflga olib chiqish- 
ца qaratilgan izchil islohotlarni davom ettirish davridir.
Bu davr m am lakatim iz tarixida o‘ziga xos va mos m uhim o‘rin 
cgallaydi. Shu bilan birga, aynan ana shu davr xalqim izning yangi 
tafakkuri va m ustaqillik falsafasi shakllanishi jarayonining m az­
m un-m ohiyatini belgilaydi. M a’lum ki, yangi jam iyat o‘z-o ‘zidan 
barpo bo‘lmaydi, balki bu m uayyan vaqt talab etadigan uzluksiz 
jarayondir. U ning muvaffaqiyati, birinchi galda, davlat va ja m i­
yat qurilishidagi o‘zgarishlar, fuqarolar ongi va fikrlash tarzining 
o'zgarish su r’ati, kishilar tafakkurida dem okratik qadriyatlar qan- 
chalik m ustahkam o‘rnashayotganiga bog‘liqdir.
Ushbu jarayonning tahlili shundan dalolat beradiki, birinchi 
navbatdagi islohotlar, o ‘tish davridagi o‘zgarishlar ham da milliy 
davlatchilik asoslarini shakllantirish bosqichida yangi mustaqil 
demokratik davlat poydevori yaratildi, davlat boshqaruvi tizim i, 
liokimiyatning qonun chiqaruvchi, ijroiya va sud bo‘g‘inlari tash- 
kil qilindi, milliy davlatchilik tiklanishining ishonchli huquqiy 
poydevori barpo etildi, ijtimoiy va fuqarolik institutlari shakl- 
lanishiga asos solindi, erkin bozor iqtisodiyoti yo‘liga o‘tildi. Tub 
m a’muriy islohotlar o‘tkazildi, viloyatlar, tum anlar va shaharlar- 
da hokim lik instituti joriy etildi, m ahalliy o‘zini o‘zi boshqarish 
tizim i - M ahalla institutini rivojlantirish va m ustahkam lashga 
katta e ’tibor qaratildi.
Qisqa m uddatlarda m am lakatda tinchlik, osoyishtalik va 
barqarorlikni ta ’m inlashga xizm at qiladigan xavfsizlikni ta ’m in- 
lashning yaxlit tizim i shakllantirildi va buning uchun m ustah­
kam huquqiy asos yaratgan boshqa hujjatlar turkum i qabul qilin­
di. Q ator fuqarolik va ijtimoiy institutlarni shakllantirish bilan 
bog‘liq m asalalar ham o‘z yechim ini topdi. Shaxs, oila huquqi 
va m anfaatlarini him oyalash, aholining huquqiy madaniyati
43

---

va huquqiy ongini o ‘stirish haqiqiy dem okratik huquqiy davlat, 
kuchli fuqarolik jam iyati qurishning nafaqat maqsadi, balki eng 
m uhim sharti etib belgilandi.
Shunday qilib, bu davrda fuqarolar huquq va erkinliklarining 
zaruriy kafolatlarini ta ’m inlovchi dem okratik tam oyillarni am al­
ga oshirish, hayotga tatbiq qilish bo‘yicha asosiy vazifalar hal 
qilindi. Jam iyat qurilishining ushbu davri davlatning faol islo- 
hotchilik rolini, asosiy vakolatlarniuning qo'lida jam lashni taqozo 
etdi. Fuqarolik jam iyati asoslarini shakllantirish jarayoni borayot- 
gan o‘tish davrida aholining turli qatlam lari m anfaatlarini ifoda- 
lovchisi bo ‘lgan erkin saylovlar, ko‘ppartiyaviylik tizim i va boshqa 
jam oat tashkilotlari singari dem okratik institutlarni shakllantirish 
m uhim aham iyat kasb etadi.
M am lakatni faol dem okratik yangilash va modernizatsiyalash, 
kuchli fuqarolik jam iyatiga izchil va bosqichm a-bosqich o‘tish 
davrida esa, birinchi navbatda, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqa- 
rish organlarining vakolatlarini kengaytirish, aholining turli qat- 
lam va guruhlari m anfaatlarini ifodalovchi, himoyalovchi siyosiy 
va ijtimoiy institutlarning rolini oshirishga alohida e’tibor qa- 
ratildi. M azkur jarayon davlat hokimiyati organlarini shakllan- 
tirishda, ularning faoliyati ustidan nazoratni amalga oshirishda 
fuqarolar ishtirokini kengaytirish m asalalarida ayniqsa m uhim
aham iyat kasb etadi.
A holining keng qatlam lari qo‘llab-quvvatlaydigan, xalq orasi- 
da chuqur ildizga ega bo‘lgan mustaqil, m ustahkam , barqaror, 
ixcham turli-tum an fuqarolik jam iyat institutlarini rivojlantirish 
ham 0 ‘zbekistonda rivojlangan bozor iqtisodiyoti bilan dem okra­
tik jam iyat qurishning eng m uhim tarkibiy qismiga aylanm oq- 
da. Xalqning a n ’analari va m adaniyatini aks ettiruvchi asrlar 
mobaynida shakllangan o ‘zini o‘zi boshqarish tajribasi zamonaviy 
dem okratik qadriyatlar bilan uyg‘unlashib bermoqda. Y urtim iz- 
da qadim dan mavjud bo‘lgan m ahalla singari o‘zini o‘zi bosh- 
qarishning noyob shakli kishilar, oilalar o ‘rtasida aloqalarning 
mustahkam ligi va ishonchliligi, jam iyat qurilishida ijtimoiy ado-
44

---

hili dem okratik tizim ning takom illashuviga xizm at qiladigan 
ninhlin omilga aylandi.
l/cliil yuqori o‘sish sur’atlari, y u rtim izd a barpo etilgan bank- 
M i o l t y a
tizim ining barqaror va ishonchli faoliyat yuritishi, iq- 
Uwuliyotda amalga oshirilayotgan yangilanish va o ‘zgarishlar, 
limuman, m am lakatim izni m odernizatsiya qilish yo‘lidagi dadil 
•liidnmlarimiz dunyo jam oatchiligi, shuningdek, Xalqaro valyuta 
iMmg'armasi, Jahon banki, Osiyo taraqqiyot banki singari nufuzli 
X illq a r o
moliya tashkilotlari tom onidan e ’tiro f etilm oqda.
Ilaqiqatan ham , mustaqil taraqqiyotim iz mobaynida 0 ‘zbe- 
kisionda yalpi ichki m ahsulotning o‘sishi 3,5 barobarni, aholi jon 
boshiga hisoblaganda esa 2,5 barobarni, aholining real darom ad- 
Inri 3,8 barobarni tashkil etgani e’tiborga sazovordir. Ayniqsa, ijti- 
inoiy-gumanitar sohada erishilgan m arralar — aholini ijtimoiy hi- 
moya qilish uchun yo‘naltirilgan davlat xarajatlarining 5 barobar 
ko'paygani, turm ush darajasining sezilarli ravishda yaxshilangani 
va buning natijasida onalar o‘lim i 2 barobardan ko‘proq, bolalar 
o’limi 3 barobar kamaygani, odam larning o‘rtacha um r ko‘rishi 67 
yoshdan 73 yoshga, jum ladan, ayollarning o‘rtacha um r ko‘rishi 75 
yoshga yetgani quvonarli natijalar sifatida baholashga arziydi.
2008—2016-yillarda, ya’ni dunyoning aksariyat m am lakat- 
larida iqtisodiy o‘sish su r’atlari sezilarli ravishda tushib ketgan, 
ishlab chiqarish pasaygan bir vaqtda 0 ‘zbekistonda yalpi ichki 
m ahsulotning o‘sish su r’atlari 2008-yilda 9 foizni, 2009-yilda 8,1 
loizni, 2010-yilda 8,5 foizni tashkil etgani, 2016-yilda esa 8 foiz 
darajasida bo‘lishi belgilab olingani ko‘pgina xalqaro tuzilm alar, 
okspert va m utaxassislarda katta qiziqish uyg'otm oqda.
Dunyoda, ayniqsa, rivojlangan m am lakatlarda davlatning 
lashqi qarzlari ko‘payib borayotgani jiddiy xavotir tug‘dirayotgan 
bir paytda 0 ‘zbekistonning tashqi qarzi yalpi ichki m ahsulotning
10 foizidan oshmay, davlat byudjeti esa so‘nggi besh yilda profisit 
bilan bajarib kelinm oqda.
Ulkan qiyinchiliklarga, ayniqsa mustaqil taraqqiyotim izning 
dastlabki yillarida yengib o‘tishga to ‘g‘ri kelgan m uam m olar, tah-
45

---

did va sinovlarga qaram asdan, 0 ‘zbekiston iqtisodiyoti o‘tgan 25 
yil m obaynida qariyb 4 barobar o‘sdi, yalpi ichki m ahsulot aholi 
jo n boshiga 3 barobar, o‘rtacha ish haqi 22 barobar oshdi.
D avlatning ijtimoiy himoya sohasi uchun sarflagan xarajat- 
lari, aholi jo n boshiga hisoblaganda, 5 m artad an ko‘proq osh­
di, h ar yili davlat byudjetining qariyb 60 foizi sog‘liqni saqlash, 
ta ’lim , kom m unal xo‘jalik va aholini ijtimoiy m uhofaza qilish bi­
lan bog‘liq boshqa sohalarni rivojlantirish uchun yo‘naltirilm oq- 
da.
M ustaqil rivojlanish yillarida — tarixan qisqa davrda yurtim iz 
yangi va ulkan m arralarni qo‘lga kiritdi, buning natijasida m am ­
lakatim izning qiyofasi butunlay o‘zgarib, jah o n hamjamiyatidagi 
o‘rni va nufuzi yuksalib borm oqda. Istiqlol yillarida mulkchilik- 
ning tuzilishida tub o ‘zgarishlar ro‘y berdi, ko‘p ukladli iqtisodi- 
yot am alda shakllanib, uning tarkibida xususiy m ulk ustuvor 
rivojlandi. K ichik biznes va xususiy tadbirkorlik m am lakatim iz 
iqtisodiyotida nafaqat hal qiluvchi o‘rin egalladi, ayni vaqtda bo- 
zorni zaru r tovar va xizm atlar bilan to'ldirish, odam larning daro- 
m adlari va farovonligi oshib borishining asosiy manbaiga, aholi 
bandligi o'sishining eng m uhim omiliga aylandi.
Bunday sharoitda, ushbu ishlarni davom ettirish bilan birga, 
keng miqyosdagi siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy islohot va o‘zgarish- 
larni am alda o ‘zini to‘la oqlagan modelga muvofiq ravishda d a­
vom ettirish davlat va jam iyatning barqarorligi va zaru r rivojlanish 
su r’atlarini ta ’m inlash, hayot sifatini oshirish, xalqaro maydonda 
o‘zim izga munosib o ‘rin egallash im konini beradi.
«Kuchli davlatdan kuchli fuqarolik jam iyati sari» g‘oyasining 
m azm un-m ohiyati shundan iboratki, jam iyatning ijtimoiy-si- 
yosiy, iqtisodiy qudrati m ustahkam lanib, uning siyosiy-huquqiy 
m adaniyat saviyasi yuksalib borgani sari m am lakatni isloh qi- 
lishning tanlab olingan shakli m antig'ining o ‘zi kelgusidagi 
dem okratik yangilanish va eng avvalo, boshqarishda fuqarolar­
ning rolini kuchaytirish borasidagi vazifalarni ilgari sura bosh- 
laydi. Bu, birinchi navbatda, fuqarolarning o ‘zini o ‘zi boshqarish
46

---

organlarining vakolatlarini kengaytirish, aholining turli qatlam
vii guruhlari m anfaatlarini ifodalovchi, himoyalovchi siyosiy va 
Ijtimoiy institutlarning rolini oshirishga doir m asalalariga tegish- 
lldir. M azkur jarayon davlat hokim iyati organlarini shakllan- 
Hrishda, ularning faoliyati ustidan nazoratni am alga oshirishda 
fliqarolar ishtirokini kengaytirish m asalalarida ayniqsa m uhim
nhamiyat kasb etadi.
Aholining keng qatlam lari qo‘llab-quvvatlaydigan, xalq orasi- 
da chuqur ildizga ega bo ‘lgan m ustaqil, m ustahkam , barqaror, 
iKcham turli-tum an fuqarolik jam iyat institutlarini rivojlantirish 
ham 0 ‘zbekistonda rivojlangan bozor iqtisodiyoti bilan dem okra- 
lik jamiyat qurishning eng m uhim tarkibiy qismiga aylanm oq- 
da. Xalqning an ’analari va m adaniyatini aks ettiruvchi asrlar 
mobaynida shakllangan o ‘zini o‘zi boshqarish tajribasi zamonaviy 
demokratik jarayonlarga ham o ‘z tusini berm oqda. Y urtim izda 
mahalla singari o‘zini o‘zi boshqarishning noyob shakli qadim - 
dan mavjud bo‘lgan va hanuzgacha saqlanib kelinm oqda. M a- 
halla kishilar, oilalar o'rtasida aloqalarning m ustahkam ligi va 
ishonchliligi, jam iyat qurilishida ijtimoiy adolatli tizim ning vu­
judga kelishi uchun m uhim om ilga aylandi.
Davlat va jam iyat qurilishi b o ‘yicha m am lakatim iz K onstitut- 
siyasida ko‘zda tutilgan vazifalarni am alga oshirishning eng m u­
him yakunlarini nazarda tutib, bugungi kunda davlat hokim iya­
ti va boshqaruv tizim ini izchil, bosqichm a-bosqich isloh qilish 
hokimiyatning qonunchilik, ijroiya va sud bo‘g‘inlari o'rtasida- 
gi mutanosib va barqaror tenglikni ta ’m inlam oqda, deb ta ’kidlash 
uchun barcha asoslar bor.
Xullas, 0 ‘zbekiston taraqqiyotining natijalari o‘tgan davr 
mobaynida yurtim iz tarixidagi yangilanish jarayonlarining m az- 
mun-m ohiyati, o‘ziga xos xususiyati va rivojlanish bosqichlari h a m ­
da erishilgan natijalar, ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy, m adaniy-m a’ri- 
fiy sohalarda amalga oshirilgan tub islohotlarning aham iyatini 
yaqqol ko‘rsatishga xizm at qilishi bilan ahamiyatlidir. Bu esa o‘z 
navbatida, 0 ‘zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish strate-
47

---

giyasining shu yillar davomidagi odim larini aniq bilib olish va 
to ‘la-to‘kis anglash im konini beradi.
A lohida ta ’kidlash joizki, sobiq ittifoq tanazzuli davrida va 
istiqlolning dastlabki yillarida m a’naviy sohada muayyan tush- 
k unlik kayfiyati mavjud boMdi. Turli m a’naviyat uchun m as’ul 
idoralar va bu sohadagi xizm atchilar yengil tijoratbop faoliyat- 
ga ruju qo‘ydi, ko‘plab nashriyot va tahririyatlar ham bozor- 
bop m ahsulotlarni ishlab chiqarishga zo‘r bera boshladi. Bular- 
ning barchasi m a’naviy hayot o‘zgarishlarini salbiy o‘zanga solib 
yuborilishi ko‘plab m a’naviy m ezonlarni siyqalashtirib yuborishi 
m um kin edi.
0 ‘sha davrda m a’naviyatning jam iyatdagi o‘rn i va aham iya­
ti biroz pasayib, ijtimoiy hayot markaziga bozor m unosabatlari, 
pul va boylikka intilish bilan bog‘liq mayllar kuchayib borayotgan 
edi. Bunday sharoitda jam iyat m a’naviy hayoti o'zgarishlar dina- 
m ikasida iqtisodiy ehtiyojlarning ta ’siri kuchayib, xalq tafakkuri- 
da bozor qonuniyatlari ustuvor aham iyat kasb eta boshladi.
Ayni paytda, alohida qayd etish kerakki, ijtimoiy him oyalan- 
gan bozor iqtisodiga o ‘tish istiqlolning dastlabki yillarida unga 
xos va mos m a’naviy tam oyillar endigina shakllanayotgan ja m i- 
yatning hayotiy zaruratiga aylandi. Bu boradagi ishlar ko‘lam i ni- 
hoyatda serqirra va ko‘p tarm oqli bo‘lib, «ma’naviy-m a’rifiy is­
lohotlar davlat siyosatining asosiy ustuvor yo‘nalishiga aylandi. 
...M a’naviyati yuksak m illat va davlatning kelajagi buyuk bo‘lishi 
m um kinligi om m a ongiga singdirildi»1. Bu o ‘z navbatida, murak- 
kab vazifalarni bajarish bilan bog‘liq turli jabhalarni m ujassam- 
lashtirish uchun tizim li ish olib borishni talab qilar edi.
0 ‘sha davrda m a’naviy hayot o'zgarishlarini birlashtiradigan 
va um um lashtiradigan ham da istiqlol boshlab bergan yangi za- 
m on talablariga mos ijtimoiy tuzilm aga ehtiyoj tug'ilgan edi. A na 
shu ehtiyoj davlat miqyosidagi ustuvor siyosatning am aliy tasdig‘i 
sifatida 1992-yilda m utlaqo yangi ijtimoiy institut — Respublika