Ozbekistonning

1 I.A. Karimov. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashti­
rish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi. - Toshkent: « 0 ‘zbekis-
ton», 2010.
58

---

г mas, balki keng m a’nodagi milliy tiklanish va ijtimoiy taraqqi- 
yi и modelidir. Shu sababdan u iqtisodiyot bilan bir qatorda davlat 
(|Urilishi, ijtimoiy soha va m a’naviyatni, jam iyat hayotining bar- 
• hii sohalarini qam rab oladi.
«O'zbek modeli» tushunchasi, avvalo, 0 ‘zbekistonning m usta- 
t|il milliy taraqqiyoti qanday bo‘lishi lozim ligini asoslaydigan, 
uni muayyan m aqsadlarga yo‘naltiradigan eng um um iy nazariy 
xulosalar va mo‘ljallar bilan davlatning belgilangan maqsadlarga 
crishishga qaratilgan am aliy siyosatining m ushtarakligini angla- 
tndi (davlat siyosati deganda hokim iyatning h ar uchala bo‘g‘ini 
laoliyati nazarda tutilm oqda).
Demak, ushbu taraqqiyot modeli o‘zining nazariy va amaliy ji- 
liallariga ega. U ning nazariy jihati m am lakatning yuzaga chiqqan 
salohiyat va imkoniyatlari, ishlab chiqaruvchi kuchlari rivoji, in- 
liatuzilmasi, yurtim izning tabiiy boyliklari, demografik vaziya-
li, aholining ongi, bilim i, kasbiy salohiyati kabi om illarni hisob- 
ga olgan holda rivojlanish konsepsiyasini, oddiy til bilan aytganda, 
bizning o‘zimizga xos va o ‘zimizga mos yo‘lim izni asoslaydi. U 
bir necha nisbatan mustaqil yo‘nalishlardan iborat: iqtisodiy si- 
vosat tamoyillari va makroiqtisodiy nazariya; davlat qurilishi va 
jamiyatni demokratiyalash tamoyillari; mulkdorlar sinfini shakl­
lantirish va ijtimoiy stratifikatsiyani (jam iyatning ijtimoiy, tabaqa- 
viy tuzilmasi) takom illashtirish tamoyillari; milliy g‘oya, milliy 
mafkura konsepsiyasi va m a’naviy-madaniy rivojlanish masalalari; 
tashqi siyosiy, iqtisodiy va m adaniy aloqalar tamoyillari va hokazo.
M odelning am aliy tom oni ham bir necha yo‘nalishlarga ega:
• islohotlarning huquqiy bazasini yaratish va m ustahkam lash- 
ga qaratilgan siyosat;
• davlatning nazariy xulosalarni, m o‘ljallarni amalga oshirish 
yuzasidan tashkilotchilik ishlari va aniq ijro m exanizm ini o ‘zida 
aks ettirgan farm onlar, qarorlar, maqsadli dasturlarni (shu ju m - 
ladan, investitsiya dasturlarini) qabul qilishi;
• amaldagi investitsiya siyosati, soliq siyosati, m oliya-kre- 
dit siyosati, iqtisodiy-tarkibiy siyosat, fond bozorini, qim m at-
59

---

li qog'ozlar bozorini shakllantirish va rivojlantirish, iste’mol bo- 
zoriga ta’sir ko‘rsatish va hokazo;
• 
farmonlar va hukumat qarorlari mohiyatini odamlarga 
to‘g‘ri yetkazish, ularni birlashtirish, ularda eski tuzum inersiya- 
sini yengishga qodir irodani shakllantirish borasida targ‘ibot-tash- 
viqot va tarbiyaviy ishlarni yo‘lga qo‘yish.
Xo‘sh, « 0 ‘zbek modeli»ning asosiy ustuvor xususiyatlari nima- 
lardan iborat? 0 ‘zbekiston mustaqillikka erishgach, nafaqat iqti­
sodiy taraqqiyot masalalarini, balki milliy davlatchilik asoslarini, 
milliy qadriyatlarini, xalqning o‘zligi va g‘ururini qayta tiklashi, 
rivojlantirishi, jamiyatning ijtimoiy-sinfiy tuzilmasini tubdan 
yangilashi va mustaqillik g‘oyalarini amalga oshirish uchun mut- 
laqo yangicha fikrlab, yangicha ish yuritadigan kadrlarni tarbi­
yalash kabi masalalarni ham hal etishi lozim edi.
Germaniya, Shvetsiya, Yaponiya, Janubiy Koreya, Fransi- 
ya, Xitoy kabi mamlakatlarning taraqqiyot modellari ko‘proq iq­
tisodiy modellar edi. Ular siyosiy, ijtimoiy va madaniy hayotni 
tubdan yangilashni nazarda tutgan emas. Ushbu mamlakatlar­
ning birortasida, iqtisodiy islohotlar davrida, milliy davlatchilik- 
ni, madaniy merosni va ona tilini tiklash singari masalalar ham 
dolzarb bo‘lmagan (faqat Janubiy Koreyada davlat qurilishi mu­
him ahamiyat kasb etgan).
Shunday qilib, « 0 ‘zbek modeli» iqtisodiy munosabatlarni isloh 
qilish bilan birga, davlat qurilishi, jamiyatni demokratiyalashti- 
rish, mulkdorlar sinfini va xususan, o‘rta sinfni shakllantirish, ij­
timoiy-sinfiy tuzilm ani takomillashtirish va kadrlar tayyorlash, 
madaniy meros va m a’naviyat bilan bog‘liq bir qator keng qam- 
rovli hayot sohalarini qamrab oladi. Bu uning o‘ziga xos ustuvor 
xususiyatlaridan 
biridir.
Istiqlolning dastlabki yillarida islohotlar strategiyasi ishlab chi- 
qildi. Bunda taraqqiy topgan mamlakatlarning bozor munosa- 
batlariga o‘tish tajribasi, mamlakatimiz boshdan kechirgan tar­
ixiy sinovlar va ularning saboqlari, xalqimizning turmush va 
tafakkur tarzi asos qilib olindi. Shu tariqa jamiyatni isloh etish-
60

---

Ming chuqur ilmiy asoslangan quyidagi besh tamoyili vujudga 
к 
e 
1 
d 
i 
:
I t l i Inchi tamoyil — iqtisodiyotning siyosatdan ustunligi. Iqtisodiy 
iNlohotlar hech qachon siyosat ortida qolmasligi kerak, u biror 
Hlttfkuraga bo‘ysundirilishi m um kin emas. Ichki va tashqi iqti- 
Mtdiy 
munosabatlar 
mafkuradan 
xoli 
bo‘lishi 
lozim. 
I Iqiisodiyotning siyosatdan ustunligi va mafkuradan xoliligi 
•( )'/.bck modeli»ning tamoyili sifatida nafaqat mamlakatda amal- 
gn oshirilayotgan iqtisodiy siyosatning mazmun-mohiyatini aks 
clliradi, balki yurtimiz iqtisodiy hayotining yangiliklarga, ilg‘or 
IHJribalar va oqilona tashabbuslarga ochiqligini ham ko‘rsatadi. 
Iqlisodiyotni mafkuradan xoli etish iqtisodiy munosabatlarni 
lo'g'ri tushunish va ishlab chiqarishni oqilona tashkil qilishning 
omilidir. U obyektiv iqtisodiy qonunlarni tan olishga, mulkchilik 
si in к liar iga, taqsimotga nisbatan subyektiv munosabatdan qutu- 
lishga ma’naviy shart-sharoit yaratadi. Islom Karimov ta’kidla- 
gani kabi: «Mafkuraviy aqidalarni bartaraf etish xo‘jalik yuritish- 
n mg turli ijtimoiy shakllariga nisbatan xayrixoh ijtimoiy fikrning, 
bo/.or munosabatlariga mos bo‘lgan psixologiyaning va shunga 
xos iqtisodiy tafakkurning idrok etilishiga ko‘maklashadi». 
Mazkur tamoyil iqtisodiy rivojlanishda ma’naviyatning ahamiya­
ti nechog‘liq muhim ekanini, uning nozik qirralarini ochib bera- 
d 
i
Ikkinchi tamoyil — Davlat — bosh islohotchi. U islohotlarning 
ustuvor yo'nalishlarini belgilab berishi, yangilanish va o‘zgarish- 
lar siyosatini ishlab chiqishi va uni izchillik bilan amalga oshiri- 
shi 
lozim.
Mustabid tuzum asoratlaridan xalos bo‘lish jarayonida o‘zini o‘zi 
tartibga soladigan yetuk rivojlangan iqtisodiy mexanizm birdani- 
ga vujudga kelib qolmaydi. Shu bois ma’muriy-buyruqbozlikka, 
markazlashgan iqtisodiyotga asoslangan tuzum qoldiqlarini bos- 
qichma-bosqich bartaraf etish, bu yo‘ldagi turli ziddiyat va qar- 
shiliklarni yengib o‘tish, yangi munosabatlarni qaror toptirish 
uchun o‘tish davri kerak. Ziddiyatlarga boy bo‘lgan o‘tish davri
61

---

sharoitida iqtisodiyotni, islohotlarni o‘z xoliga tashlab qo‘yib 
bo‘lmaydi. « 0 ‘tish davrida davlat xalq xo‘jaligining, ayniqsa, un­
ing asosini, tizim ini belgilaydigan tarmoqlarning faoliyatini 
qo‘llab-quvvatlashi, narx-navolarni tartibga solib turishi, shun- 
ingdek bevosita yordam berishda imtiyozlar yaratishi, bevosita 
yordam ko‘rsatish yo‘li bilan ana shu tarmoqlarga madad berishi 
lozim»1.
Bu so‘zlar davlatning bosh islohotchi sifatidagi vazifasi nim adan 
iborat ekanini asoslab beradi va ayni paytda turli ijtimoiy guru- 
hlarning, nodavlat va jam oatchilik tashkilotlarining, alohida 
shaxslarning islohotchilik tashabbuslari va faoliyatlari chek- 
lanmasligini, aksincha davlat ularga yordam berishini bildiradi.
Uchinchi tamoyil — jamiyat hayotini ng barcha sohalarida qonun 
ustuvorligi. Demokratik yo‘l bilan qabul qilingan Konstitutiya va 
qonunlarni hech istisnosiz hamma hurmat qilishi va ularga 
og'ishmay rioya etishi lozim.
Birinchidan, mazkur tamoyil turli mulk shakllarining teng 
huquqiy asosda rivojlanishini ta’minlaydi. Mulkchilik shakllari va 
xo'jalik yurituvchi subyektlar o‘rtasidagi munosabatlar, raqobat 
qat‘iy huquqiy me’yorlar yordamida tartibga solinadi. Iqtisodiyot­
ni boshqarishda o‘zboshimchalik va subyektivizmga, turli iqti­
sodiy zo‘ravonliklarga yo‘l qoymaslik uchun zarur huquqiy 
shart-sharoit vujudga keladi. Ikkinchidan, demokratiya rivojlana- 
di, aholining siyosiy madaniyati va faolligi oshadi. Fikrlar xil- 
ma-xilligi va qarashlar rang-barangligi rivoji, mafkuraviy plyura- 
lizm qaror topishi uchun huquqiy kafolat paydo bo‘ladi. Inson 
huquqlari ta’minlanadi. Noqonuniy imtiyozlarga yoki aksincha, 
kamsitilishlarga chek qo‘yiladi. Uchinchidan, alohida shaxsning, 
barcha ijtimoiy guruh va qatlamlarning manfaatlari to‘liqroq 
hisobga olinadi va ularning yaratuvchilik imkoniyatlari, ijodiy sa- 
lohiyati samaraliroq ro‘yobga chiqadi. Jamoat tashkilotlarining