O’zbekistondagi asosiy zararkunanda hasharotlar va ularning tarqalishi

O’zbekistondagi asosiy zararkunanda hasharotlar va ularning tarqalishi

Bitlar (anoplura)- bular qanotsiz hasharotlar, odamlar va turli sut emizuvchilar terisida parazitlik bilan qon so’rib hayot kechiradi.

Burgalar ( aphaniptera) – issiqqonlilarning tashqi paraziti bo’lib, keng tarqalgan. Ba’zi bir tur burgalar vabo kasali infeksiyasini saqlovchi va yuqtiruvchi hisoblanadi.

Pashshalar (diptera) – qon so’rarlar kishilar va uy hayvonlarining kasalliklari – ichak kasali, bezgak, Sibir yazvasi, tulyaremiya va boshqalarni tarqatadi.

Chala o’zgarish bilan rivojlanadigan hasharotlar ketma-ket 3 ta: tuxum, lichinka va imago fazalarini o’taydi. Yetuk organizmlar bilan birga yashaydi va bir xil oziq bilan oziqlanadi.

Suvaraksimonlar ( blattoptera) – bularning tanasi har xil kattalikda, yassi, old yelkasi hajmli, boshi gipognatik, pastida yashirinib turadi. Mo’ylovlari uzun, ingichka.

Ninachilar ( odonatoptera) – qanotlari ikki juft, yirik, pardasimon. Qorinchasi cho’ziq, bosh qismi katta, harakatchan, 2 ta mukammal yirik ko’zi va 3 ta sodda ko’zchasi bor.

Hasharot individlarining soni va zichligi o’zgarishiga populyatsiya dinamikasi deyiladi.

Fitofag hasharotlar soni va zichligi ortishi bilan o’simliklarni yoppasiga zararlaydi, hosilini va mahsuldorligini kamaytiradi.

Qo’ng’izlar (coleoptera) – birinchi juft qanotlari qattiq qanot-qalqonga yoki elitlarga aylangan, tinch holatda orqa tomoniga yopishib turadi. Og’iz apparati-kemiruvchi, yil davomida 1 ta, qisman 2-3 ta bo’g’in beradi.

Tugmacha qo’ng’izlar – ular qisman yirtqich va o’simlikxo’r. Yirtqich turlari qishloq xo’jalik zararkunandalariga qarshi kurashda keng qo’llaniladi.

Chigirtka O’zbekistonda keng tarqalgan hasharotlardan biri hisoblanadi.

Hasharotlar tanasi 3 qismdan- bosh, tana va qorin qismlaridan tashkil topgan.

Yaltiroqlar – kichik qo’ngizlar bo’lib, erkin tutashgan boshli, mo’ylovli, qisqa tanasi bo’rtgan, yaltiroq bo’ladi.

Ilmiy tadqiqotlarning guvohlik berishicha hozirgi vaqtda hasharotlarning 1.5 mlndan ortiq turi mavjuddir.

Tadqiqotchilarning izlanishlari say- harakatlari natijasida yiliga 7-8 mingdan ortiq yangi turlar kashf qilinmoqda.

Chumolilar – formicoidea bosh oilasi. Ular polimorfli, turlarga boy hasharotlar bo’lib, 5 mingdan ortiq turlari keng tarqalgan. Mo’ylovlari tirsakli. Jamoa bo’lib yashaydi.

Hasharotlar bo’g’imoyoqlilar tipi, traxeyalilar kenja tipi, hasharotlar sinfiga mansub tirik mavjudotlardir.

Tabiatda hasharotlar populyatsiya holatda yashaydi va hamma turlari ekosistemaning ajralmas qismi bo’lib hisoblanadi.

Hasharotlar sinfining vakillarini morfologik ko’rinishiga ko’ra qanotlilar va qanotsizlar guruhiga ajratish mumkin.

Pardaqanotlilar (hymenoptera)- yirik turkumlardan biri bo’lib, 150 mingdan ortiq turi bor. Hayot kechirish va muhitga moslashuv bo’yicha ular juda xilma-xildir.

Teri qanotlilar sirtdan biroz buzoqboshiga o’xshaydi, lekin kichik hasharotlardir. Tanasi cho’zinchoq, egiluvchan, boshi prognatik tipda. Qanotsiz turlari ham bor.

Chumolilar inlarini yerga, daraxt po’kaklari va boshqa yerlarga qo’yadilar. Hayvon va o’simlik mahsuloti qoldiqlari bilan oziqlanadilar. Yirtqich turlari ham bor.

Hasharotlarning aktiv hayoti yilning turli xil mavsumiga to’g’ri kelishi mumkin, bu asosan qishlash davriga va bo’g’in sonlariga bog’liq.

Tabiatda hasharotlar alohida emas, balki hayvonlarning boshqa turlari, o’simlik va mikroorganizmlar bilan birga biologik kompleks – biosenoz holda yashaydi.

Hasharotlarning ovqat hazm qilish sistemasiga boshidagi og’iz teshigi bilan orqa qorin bo’g’imidagi anal teshigi oralig’idagi joylashgan ichaklar kiradi.

Bu zararkunanda hasharot O’zbekistonda ham tarqalgan

Diapauza – vaqtinchalik tinch holat bo’lib, hayotiy davrda noqulay sharoitda organizmning sog’-salomat yashab chiqishga imkoniyat beradi.

Arisimonlar – oldingi yelka yonboshlari orqa tomonidan qanot qopqog’igacha yetib boradi, tanasi tuksiz, bir nechta oilaga bo’linadi.

Zararkunandalarni populyatsiya dinamikasining qonuniyatini tushunish va uning nazariy masalalarini ishlab chiqish, zararkunandalarni ommaviy tarqalish ehtimoli ma’lumotlarini tuzishda katta amaliy ahamiyatga ega.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!