O'zbekistonda sement sanqati

 

                     

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   

---

 

24 

                      Mavzu: OHAK TEXNOLOGIYASI 

 

                                          Reja: 

    1. Havoda qotadigan ohak. 

    2. So'ndirilmagan kesak-ohak. 

              3. So`ndirilgan oxak. 

 

Havoda qotadigan ohak deb, tarkibida 8% gacha gil qo'shilmalar bo'lgan va 

erib  yopishib  qolmaydigan  qilib  bir  me'yorda  kuydirilgan  ohaktoshlarni  mayda 

tuyish  natijasida  hosil  bo`ladigan  havoda  qotuvchan  bog'lovchi  moddalarga 

aytiladi. 

Hali  tuyilmagan  kuydirish  mahsuloti  so'ndirilmagan  kesak  ohak  (qaynama) 

deb  ataladi.  U  shu  holicha  bog'lovchi  modda  hisoblanmaydi  va  uni  qorishma 

hamda  beton  tayyorlashda  ishlatib  bo'lmaydi.  Bog'lovchi  modda  boiishi  uchun 

kesak-ohak mayda tuyilishi zarur. 

Kesak-ohakni maydalashning ikki usuli qo'llaniladi: 

mexanik usul - zo'ldirli yoki boshqa tegirmonlarda tuyiladi; 

so'ndirish usuli - ohak bo'laklariga suv bilan ta'sir qilinadi; shunda ohak o'z-

o'zidan mayda zarrachalarga parchalanadi (dispergirlanadi). 

Kesak-ohak  qanday  usulda  maydalanganiga  qarab,  havoda  qotadigan  tovar 

ohakning quyidagi turlari bo'ladi: 

-  kesak-ohak  (qaynama)ni  mexanik  usulda  maydalab  tayyorlanadigan 

so'ndirilmagan  tuyilgan  ohak.  U  tarkiban  asosan  kalsiy  oksididan  tashkil  topgan 

bo'ladi; 

-  kesak-ohak  (qaynama)ni  ma'lum  miqdordagi  suv  bilan  (kukunsimon 

holatga  kelgunicha)  so'ndirib tayyorlanadigan  so'ndirilgan  gidrat  ohak  (pushonka-

kukun). Kimyoviy tarkibi jihatidan u kalsiy gidrati Ca(OH)

2

 dan iborat bo'ladi; 

-  kesak-ohak  (qaynama)ni  ortiqcha  suv  bilan  so'ndirish  natijasida  hosil 

bo'ladigan  mahsulot  -  ohak  xamiri;  ohak  xamiri  asosan  gidrat  oksidi  va  suvdan 

iborat bo'ladi. 

Kesak-ohakni so'ndirib yoki tuyib maydalash jarayoniga faol yoki gidravlik 

mineral  qo'shilmalar  (domna  va  yoqilg'i  shlaklari,  kul,  vulkan  kuli,  pemza,  tuf, 

kvars  qum,  semyanka,  trepel  va  gips  tosh)  qo'shish  mumkin.  Ohakka  qancha 

mineral qo'shilma qo'shish mumkinligi ohakning faolligi (%CaO + % MgO) bilan 

aniqlanadi. Ammo 12-jadvalda ko'rsatilgan miqdordan kam bo'lmasligi kerak. 

Ohak  ishlab  chiqarish  uchun  ohaktoshlardan  foydalaniladi.  Ohaktoshlarda 

kalsiy  karbonatdan  tashqari  ozmi-ko'pmi  magniy  karbonat  ham  bo'ladi. 

Kuydirilayotganda karbonat tuzlari qattiq CaO va MgO oksidlari hamda gazsimon 

mahsulot  -  CO

2

  ga  dissotsiatsiyalanadi.  Gazsimon  mahsulot  chiqarib  tashlanadi, 

qolgan qattiq oksidlar  esa  havoda  qotadigan  so'ndirilmagan  ohak  tarkibiga  kiradi. 

Havoda qotadigan ohak qancha magniy oksidi borligiga qarab oz magnezialli (5% 

gacha  magniy  oksidi  bor),  magnezialli  (5  dan  20%  gacha  magniy  oksidi  bor)  va 

dolomitli (20 dan 41% gacha magniy oksidi bor) ohaklarga bo'linadi. 

Ohakda  magniy  oksidi  va  gil-aralashmalar  bo'lishi  uning  xossalariga, 

jumladan,  so'nish  tezligiga1  katta  ta'sir  qiladi.  Havoda  qotadigan  ohak  so'nish 

---

 

25 

jarayonining davom etish muddatiga qarab ikkiga bo'linadi: tez so'nuvchan ohak 20 

daqiqa  ichida  so'nadi  va  asta  so'nuvchan  ohak  20  daqiqadan  ortiq  muddatda 

so'nadi. 

Qaynama-ohakni  so'ndirayotganda  ohak  xamiri  harorati  har  xil  bo'lishi 

mumkin.  Shuning  uchun  ham  havoda  qotadigan  ohak  ko'rsatkichiga  qarab  shartli 

ravishda  ikkiga  bo'linadi:  past  ekzotermik  ohak  (so'ndirilayotgan  vaqtdagi  eng 

yuqori  harorati  70°C  dan  past)  va  yuksak  ekzotermik  ohak  (so'ndirilayotgan 

vaqtdagi eng yuqori harorati 70°C dan ortiq).