O'zbekistonda sement sanqati

              

        3. Suvli va suvsiz kalsiy sulfat modifikatsiyasi 

 

Harorat  va  qizish  sharoitlariga  bog`liq  holda  suvli  kalsiy  sulfatning  turli 

modifikatsiyalarini  hosil  qilish  mumkin,  ular  kristallarning  zichligi,  shakli  va 

oichamlari,  gidratatsiya  issiqligi,  issiqlik  sig'imi,  optik  xossalari  va  boshqa 

---

 

15 

xususiyatlari bilan bir-biridan farq qiladi. 

Kalsiy  sulfat  modifikatsiyasini,  ulaming  barqaror  mavjudlik  sharoitlarini, 

birining  ikkinchisiga aylanishini  tekshirishga  bir qancha  tadqiqotlar bag'ishlangan 

(Le  Shatelye,  Vant  Goff,  A.A.  Baykov,  D.S.  Belyankin,  P.P.  Budnikov,  Kelli, 

Suttard, Anderson, Flerks va boshqalar). Biroq hozirga qadar uning suvli va suvsiz 

modifikatsiyalari  soni,  ularning  tuzilishlari  hamda  flzik-kimyoviy  xossalari 

xususida  yagona  fikr  yo'q.  D.S.Belyankin  va  L.G.Berg  tadqiqotlari  bo'yicha, 

shuningdek,  Kelli,  Suttard,  Anderson  ma`lumotlari  asosida  kalsiy  sulfatning 

quyidagi modifikatsiyalari ma`lum: 

1. ikki molekula suvli kalsiy sulfat (gips) CaSO

4

 • 2H

2

O. 

2.  a  -  yarim  molekulali  suvli  kalsiy  sulfat  (a  -  yarim  gidrat)  a  -  CaSO

4

  • 

0,5H

2

O,    B - CaSO

4

 • 0,5H

2

O. 

3. B - yarim molekula suvli kalsiy sulfat (B - yarim gidrat). 

4. a - suvsizlantirilgan yarim gidrat a - CaSO

4

. 

5. B - suvsizlantirilgan yarim gidrat B - CaSO

4

. 

6. a - eruvchan angidrid a - CaSO

4

. 

7. B - eruvchan angidrid B - CaSO

4

. 

8. Erimaydigan angidrid (odatda angidrit deb ataladigan) CaS0

4

. 

Gips  suvsizlantirilganda  dastlab  yarim  gidratga  aylanadi  so'ngra  qizish 

jarayonida  suvsiz  modifikatsiyalarga  -  angidridlarga  aylanadi.  a-  va  B- 

modifikatsiyalarining  hosil  boiishi  issiqlik  ta'sirida  ishlov  berish  sharoitlariga 

bog`liq. 

B-  yarim  gidrat  deb  ataluvchi  modifikatsiya  digidratatsiya  jarayonida 

suvning  bug'  holida  chiqish  sharoitida  hosil  boiib,  natijada  bu  modifikatsiya 

zarralari ichki yuzasi ancha rivojlangan tarkibiy tuzilish hosil qiladi. 

B - yarim gidratdan farqli ravishda a - yarim gidrat gipsga suvda yoki tuz va 

kislotaning  suvdagi  eritmalarida  issiqlik  ta'sirida  ishlov  berilayotganda  hosil 

bo`ladi.  Bunda  suv  suyuq  tomchi  holatida  ajralib,  a-  yarim  gidratning  zich 

kristallari  hosil  boiishi  uchun  sharoit  tug'iladi.  Natijada  B-  yarim  gidrat 

zarrachalarining  solishtirma  sathi  a-  yarim  gidratnikiga  nisbatan  ancha  (2,5-5 

marta) yuqori bo`ladi. 

Zarrachalar  ichki  sathining  xilma-xilligi  yordamida  B  va  a  yarim 

gidratlarning sindirish va zichlik ko'rsatkichlaridagi farqni izohlash mumkin. 

a yarim gidrat suvda qorilganda B- yarim gidratga nisbatan kam suv sarflab 

qo'zg'aluvchanligi  keraklicha  boigan  xamir  olish  mumkin.  Demak,  gipsning  a  - 

yarim  gidratli  modifikatsiyasidan  qotgan  gips  B-  yarim  gidratliga  nisbatan  ancha 

zich  va  mustahkam  bo`ladi.  Agar  a  va  B-  yarim  gidratlar  teng  hajmdagi  suvda 

qorilsa, hosil bo`ladigan gipstoshning mustahkamligi ham o'zaro teng bo`ladi. 

Suvda qorilganda a - yarim gidrat B- yarim gidratga nisbatan birmuncha sust 

tishlashadi, bunda B - yarim gidrat zarrachalarining chinakam sathi yuqori darajada 

rivojlanganligi tufayli gidratatsiya tezligi ortadi 

  

 

 

 

---

 

16 

                Mavzu:   Fosfogipsning fizik - kimyoviy xossalari,