Oʼzbekistonda maʼnaviyatni ilmiy oʼrganish va rivojlantirish bosqichlari. Milliy maʼnaviyat rivojlanish kontseptsiyasi

3-masala bayoni. O’zbek Xalqi 130 yilcha mustamlakachilik istibdodi ostida
yashadi. Bu davr mobaynida uning milliy-ma’naviy merosi paymol etildi, tarixi
soxtalashtirildi, ilmiy, madaniy binobarin ma’naviy merosga niglistik karash xukm surib
cheklab kuyildi. Xalqimizning ongi sal bo’lmasa ijtimoiy adolatsizlik, ma’naviyatsizlik,
nopoklik va yovo’zlikka karshilik kursatolmay yuvvosh yashayverishga kunikib
kolayozgan edi. O’zok yillar mobaynida mustamlaka iskanjasida kun kechirgan
91
Xalqimiz o’z tarixiy-ma’naviy merosidan tulakonli, erkin-emin foydalanish
imkoniyatidan maxrum bo’lib keldi.
Mustaqillikka erishishimizdan avval: kim Imom al-Buxoriy, Xuja Axmad
Yassaviy, Imom at-Termiziy, Najmiddin Kubro, Abu Mansur Matrudiy, al-Marginoniy,
Gazzoliy, Nakshband kabi allomalarimizning nomini tilga olar, ular koldirgan boy
ma’naviy merosni urganish imkoniyatiga ega edi?;
Kim Kur’oni Karimni, Xadislarni, dinu-islomni erkin ukiy va urgana olardi?;
Kim Amir Temur, Mirzo Ulugbek, Bobur Mirzo singari ma’naviy
madaniyatimizning yo’ldo’zlari bo’lgan buyuk zotlar nomini erkin-emin tilga olar edi?;
Kim Abdulla Kodiriy, Chulpon, Usmon Nosir, Fitrat, Bexbudiy kabi
ma’rifatparvar, millatparvar bo’lgan ulug zotlarni eslay olardi?;
Bu kabi savollarning son-sanogi yuk. Mana shularning o’zi ham milliy
ma’naviyatimizning nakadar toptalganligini ta’kidlovchi misollardir.
Fakat mustaqillikni qulga olishimiz sharofati tufayligina ma’naviy merosimizni,
kuxna va navkiron tariximizni urganish, jaxon sivilizasiyasidagi munosib urnimizni
tiklash va demokratik jamiyat qurishdek baxtga musharraf bo’ldik.
Bunday imkoniyatlarni qulga kiritishimizda Xalqimizning sevimli farzandi, ulkan
davlat va siyosat arbobi, yetuk olim, vatanparvar va millatparvar inson Islom
Karimovning yetakchilik va raxbarlik roli asosiy rol uynadi.
Mustaqillikni qulga kiritganimizdan keyingi yillar ichida iqtisodiy, ijtimoiysiyosiy va ma’naviy soxalarda katta muvaffakiyatlar qulga kiritildi. Mamlakatimizda
siyosiy barqarorlik vujudga keltirildi, bozor munosabatlariga utib bormokdamiz, milliy
ma’naviy poklanish va tiklanishimizning murakkab vazifalarini vazminlik bilan amalga
oshirmokdamiz.
Prezidentimizning milliy ma’naviy tiklanishimiz borasida qilgan xizmatlari
xakida fikr yuritganda, ularning konseptual g’oyalarni ishlab chikish bilan bir katorda
ana shularni amalga oshirish borasida kilayotgan katta xizmatlari xakida alohida
ta’kidlash lozim bo’ladi. Jumladan, 1994 yildayok respublikamizda «Ma’naviyat va
ma’rifat» jamoatchilik markazini to’zish tugrisida farmon chikarganlari, ularning
faoliyatini takomillashtirish xakida gamxurlik kursatayotganliklarini aytish joiz.
Mustaqillik yillarida ma’naviy merosimiz raxnamolari nomlari tiklandi, ular tavallud
topgan kunlar nishonlanmokda, asarlari chop etildi va etilmokda. Chunonchi,
Baxouddin Nakshband tavalludining 675 yilligi; Najmiddin Kubro tavalludining
850 yilligi keng nishonlandi. 1998 yilda Imom al-Buxoriy xazratlarining 1225 yilliklari,
Axmad al-Fargoniyning 1200 yilligi nishonlanishida bosh-kosh bo’lganliklarini
ta’kidlash lozim.
Mustaqillik yillari Kur’oni Karim o’zbek tiliga tarjima kilinib kup nusxada chop
etildi. Imom al-Buxoriyning turt jildlik xadislarini chop etish tugallandi. Xoja Axmad
Yassaviyning «Xikmatlar» tuplami chop etildi. Kuplab Kur’oni Karim sharxlariga oid
kitoblar ham chop etilganligini va ulardan Xalqimiz baxramand bo’layotganligining
guvoxi bo’lib turibmiz.
Mustaqillik yillari Iydi Ramazon va Kurbon Xayit kunlari diniy
qadriyatlarimizning bayrami sifatida nishonlanmokda. Navro’z umumXalq bayrami
sifatida Xalqimiz xayotidan mustaxkam urin oldi. Xar yili 3000 dan ortik
vatandoshlarimiz muborak xaj safarlarini ado etmokdalar. Mustaqillik yillari kuplab
masjid va madrasalar ta’mirlandi.
92
Amir Temur, Mirzo Ulugbek, Bobur Mirzolarning nomi qayta tiklandi. Amir
Temur tavalludining 660 yilligi, Mirzo Ulugbekning esa 600 yilligi keng nishonlandi va
shu munosabat bilan yurtimizda bekiyos ma’naviy-ma’rifiy ishlar amalga oshirildi.
Mustaqillik tufayli milliy istiqlolimiz kurashchilari Abdulla Kodiriy, Chulpon, Fitrat,
Usmon Nosir, Bexbudiy va boshkalarning nomi tiklandi, asarlari chop etildi, ular tavallud
topgan kunlar umummilliy bayram sifatida nishonlandi.
Katagon yillarida millatimiz mustaqilligini ta’minlash yo’lida kurbon bo’lgan
Xalqimizning ana shu sevikli farzandlarining muborak nomlarini abadiylashtirish
maqsadida Vatanimiz poytaxti Toshkent shaxrida Shaxidlar xiyoboni barpo etildi.
O’zok tariximiz, boy madaniyatimiz, serkirra ma’naviyatimizdan guvoxlik
beruvchi Xiva va Buxoro shaxarlarining 2500 yillik tuylari 1997 yilda katta tantanalar
bilan nishonlandi.
Vazirlar maxkamasining karoriga binoan Xalqimizning milliy kaxramoni buyuk
vatanparvar Jaloliddin Manguberdi tavalludining 800 yilligi, Xalqimizning buyuk
merosi xisoblangan «Alpomish» dostonining 1000 yilligi, milliy-ma’naviyatimiz
rivojiga ulkan xissa kushgan buyuk davlat arbobi, fan xomiysi Muhammad Rizo
Erniyozbek ugli Ogaxiyning 190 yilliklari 1999 yilda keng nishonlandi.
Bu yil esa iloxiyot ilmining dargasi Abu Mansur al-Moturidiyning muborak
yubileyi, kelgusi yil yana bir ulkan merosimiz xisoblangan «Avesto»ning 2700 yilligini
nishonlashga kizgin tayyorgarliklar ketmokda.
O’zbek tilining davlat tili darajasiga aylanishi borasida bir kator ijodiy ishlar
amalga oshirildi. Jumladan, davlat idoralarida ish yuritish, shaxarlarda kuchalar va
joylarni nomlashda tarixiy xakikat tiklanmokda. Ma’naviy merosimiz sanalgan kuplab
asarlar o’zbek tiliga tarjima etilmokda. Xullas, mustaqillik yillari biz uchun o’zbek
tilining Xalq va davlat xayotidagi asosiy ahamiyati va urnini tiklash borasida sezilarli
ishlar amalga oshirildi. Shu tarika millatning kadr-kimmati, mustaqil davlatimizning
kadr-kimmati mustaxkamlandi, maktablar va oliy ukuv yurtlarida o’zbek tilini
rusiyzabon yoshlarning urganishi uchun ham katta imkoniyatlar yaratib berilmokda.
Mustaqillik yillari ma’naviyatimizning muxim elementi xisoblangan ta’lim va
tarbiya tizimiga milliy rux bagishlashda bir kator ishlar amalga oshirildi. Ayniksa,
Prezidentimiz tashabbusi va bevosita raxbarligi ostida «Ta’lim tugrisida konun»,
«Kadrlar tayyorlashning milliy dasturi» va «Soglom avlod dastur»ining kabo’l kilinishi
milliy ma’naviyatimizning yuksalishida, mamlakatimizning kelajakda rivojlangan
mamlakatlar katoridan munosib urin egallashi, millatimizning obru-e’tiborining oshib
borishida muxim ahamiyatga ega bo’ldi.
Bugungi kunda mamlakatimizning eng iktidorli 2000 dan ortik yoshlari
rivojlangan xorijiy mamlakatlarning oliy ukuv yurtlarida ta’lim olmokdalar. «Maxalla»,
«Kamolot», «Soglom avlod uchun», «Nuroniy», «Ulugbek», «Umid», «Ustoz» kabi
jamgarmalar ham Prezidentimiz tashabbusi bilan vujudga keldi. Ular bugungi kunda
ta’lim, tarbiya va milliy ma’naviyatimizni rivojlantirish ishlariga katta yordam
bermokda. Eng muximi bugungi kunda mustaqilligimiz ta’minlandi, millatimiz kadrini,
gururini, or-nomusini, milliy-ma’naviy merosimizni tiklash borasidagi xarakatimiz
Prezidentimiz raxnamoligida xakikatga aylandi.
Bu xakikat. Bundan xech kim, xatto muxoliflarimiz ham ko’z yumolmaydi. Bu
muvaffakiyatlarimiz O’tmishda fakat orzu edi, xolos. Kilingan ishlar, ma’naviy
93
merosimizni o’zlashtirish, milliy o’zligimizni anglash va boshka kuplab ma’naviy
xayotimizda sodir etilgan o’zgarishlar mustaqilligimizning mevasi xisoblanadi.
Shuning bilan bir katorda milliy-ma’naviy tiklanish borasida qulami jixatidan
juda katta vazifalar turibdi. Biz millatimiz tarixi va merosini chuqur urganishimiz lozim
bo’ladi. Zero, Prezidentimiz Islom Karimov ta’kidlaganidek, «Biz Xalqni nomi bilan
emas, balki madaniyati, ma’naviyati orkali bilamiz, tarixining tag-tomirigacha nazar
tashlaymiz».
Yukorida keltirilgan yutuklarni qulga kiritishimizni Xalqimiz adolatli ravishda
Prezidentimiz nomi bilan boglaydi.
Milliy-ma’naviy tiklanishimiz borasida Prezidentimiz tomonidan amalga
oshirilgan muxim nazariy va amaliy ahamiyatga ega bo’lgan ishlar katoriga yana
quyidagilarni kushish lozim bo’ladi:
a) milliy-ma’naviy tiklanishimizning ilmiy-nazariy konsepsiyasini ishlab
chikkanligi va istikbolda ma’naviy taraqqiyotimizning XXI asrdagi vazifalarini belgilab
berganligi;
b) milliy-ma’naviy tiklanishning mamlakatimizning totalitarizmdan demokratik
jamiyatga utish sharoitidagi o’ziga xos xususiyatlarini ilmiy asoslab berganligi va uning
fakat milliy, ijtimoiy-ma’naviy tafakkurimizda emas, shuning bilan birga
umumijtimoiy-falsafiy tafakkur taraqqiyotida yangi yunalish boshlab berganligini ham
ta’kidlash lozim bo’ladi.
Islom Karimov tomonidan amalga oshirilgan barcha ishlar Xalqimizning kaddini
kutarmokda, o’zligini anglashga va mamlakatimizning rivojlanishiga xizmat kilmokda,
millatimiz abadiyligini mustaxkamlamokda.
Mazkur mavzuda ma’ro’za uqilganda yukorida keltirilgan xar bir g’oyaning moxhyati
va mazmunini tushuntirishda muallim masalani xar tomonlama kengaytirgan xolda
talabalarga yetkazishga e’tiborini karatishi lozim bo’ladi. Eng muximi, talabalar uqilgan
ma’ro’zadan kelib chikkan xolda, kutarilgan masalalarni kengrok, chuqurrok urganib, amaliy
mashgulotlarda, referat yozishda mustaqil fikr yuritish hamda chuqur o’zlashtirishlari lozim.