|
Mualliflar: Ayupov R. X., Boltaboeva G.R.
miqyosidagi bevosita horijiy investitsiyalar oqimida rivojlanayotgan mamlakatlarning ulushi doimiy ravishda o’sib borayotgani bilan, katta miqdordagi tabiiy resurslarga ega bo’lgan mamlakatlar uchun texnologiyalar transferida bevosita horijiy investitsiyalarning roli uncha katta emas. Shuni ham alohida aytish kerakki, agarda iqitsodiyotga qilinayotgan bevosita horijiy investitsiyalarning asosiy oqimi tabiiy resurslar olishga va ularni qayta ishlashga yo’naltirilgan bo’lsa, ularning mamlakat innovatsion potentsialini oshirishga bo’lgan ta’siri unchalik katta bo’lmaydi.
Halqaro hamkorlikda litsenziyalashtirish, qo’shma korxonalar tuzish, zamonaviy texnologiyalarini imitatsiya qilish yoki nushalash va insoniy kapitalning mobilliligi iqtisodiyotga innovatsion texnologiyalar jalb qilishning al’ternativ kanallari bo’lib hisoblanishi mumkin. Litsenziyalashtirish - innovatsiyalarni, ma’lum bir huquqlarni yoki “nay-xay” lar va qonun bilan himoyalangan intellectual mulk ob’ektlarini ishlab chiqarishni tashkil qilish yoki hizmatlar ko’rsatish uchun sotib olishdir. Mamlakat innovatsion potentsalini oshirish uchun horijiy texnologiyalarni litsenziyalar asosida sotib olish Janubiy Koreya tajribasida kuzatilgan. Koreya iqtisodiyotining raqobatbardosh sektorlarini (kimyo, tekstil, metallurgiya, elektronika, mashinasozlik, avtomobilsozlik, keramika, farmatsevtika va oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish) rivojlantirish uchun litsenziyalar sotib olish texnologiyalar transferining umumiy oqimida asosiy rol o’ynagan. Innovatsion texnologiyalarni imitatsiya qilish yoki o’zlashtirib olish raqobat qiladigan firmalarga boshqa ishlab chiqaruvchilarning texnologik sirlarini va dizaynlarini nushalab, ishlab chiqarishga tadbiq
62
Toshkent Moliya instituti
Mualliflar: Ayupov R. X., Boltaboeva G.R.
qilishiga imkon beradi. Bu ishni horijiy ekspert yoki texnik mutahassislarni ishga taklif qilish yoki injener-texnik xodimlarni chet ellarga malaka oshirish yoki o’qish uchun safarbar qilish orqali amalga oshiriladi. Albatta innovatsion texnologiyalarni imitatsiya qilish yoki o’zlashtirib olish malakali ilmiy-texnik xodimlar tomonidan internet resurslaridan foydalanish orqali ham amalga oshirilishi mumkin.
O’zbekistonda iqtisodiyot asosiy sektorlariga bevosita horijiy investitsiyalarni jalb qilish va ularni amalga oshirish bo’yicha davlatning kompleks dasturi amalga oshirilmoqda. Ammo mamlakatda innovatsion texnologiyalar transferini amalga oshirish, uni boshqarish va unga biznes tuzilmalarining qiziqishini uyg’otish asosida milliy iqtisodiyotning potentsalini to’la-to’kis ro’yobga chiqarish borasida quyida qisqacha tavsif etilgan bir qancha muammolar mavjud:
> O’zbekiston iqtisodiyotiga innovatsion texnologiyalar transferini amalga oshirishi boshqarish, uni hayotga tadbiq etish va bu jarayonni monitoring qilish uchun kerakli bo’lgan qonuniy baza va unga mos bo’lgan dastur mavjud emas. Buning uchun davlat tomonidan qo’llab-quvvatlanadigan “Innovatsion texnologiyalar transferi markazi” tuzilib, uning faoliyatiga mamlakatdagi barcha ilmiy muassasalar va oily o’quv yurtlarini jalb qilish lozim. Bu markaz halqaro miqyosda texnologilar tanlash, tahlil qilish, kerakli korxona va tashkilotlarga ushbu texnologiyalarni taklif qilish, keraklilarini sotib olish va iqtisodiyotga tadbiq qilish bilan shug’ullanishi kerak. O’z faoliyati natijalarini esa maxsus innovatsilar Internet portaliga joylashtirshlari barchaning innovatsion texnologiyalar bilan yaqindan tanishshiga imkon yaratadi;
63
Toshkent Moliya instituti
Mualliflar: Ayupov R. X., Boltaboeva G.R.
Horijiy innovatsion texnologiyalarni sotib olishning al’ternativ imkoniyatlari va nay-xaylar (litsenziyalashtirish, qo’shma korxonalar tuzish, imitatsiya, texnologiyalarni o zlashtirish, inson kapitali mobilligidan foydalanish kabilar) an’anaviy imkoniyatlarga (tashqi savdo va bevosita horijiy investitsiyalar) nisbatan kam miqyosda ishlatiladi (chunki bular bo ’yicha afzalliklar yetarli darajada emas);
Keyingi o’n yillikda mamlakat eksportining taxminan 70% ti past texnologiyalarga mansub (paxta, energiya tashuvchlar, metal va oziq-ovqat mahsulotlari) bo’lib qolgani tufayli, eksport orqali iqitsodiyotga innovatsion texnologiyalar transferi yetarli miqdorda emas;
Iqtisodiyot eng muhim sektorlarining texnoligik jihatdan qayta qurollanishi uchun kerakli bo’lgan innovatsion texnologiyalar transferi susayishi bevosita investitsyalarda energetikaning va tog’-kon sanoatining roli o’sishi bilan tushunilishi mumkin;
Ilmiy-tekshirish institutlari va oily ta’lim muassasalari xodimlari innovatsion texnologiyalrni o’rganish, o’zlashtirsh va iqtisodiyotga tadbiq qilish jarayoniga juda passiv jalb qilinayaptilar. Bu ulardagi ilmiy-texnik xodimlarning bilimlari yetarli emasligi, amaliyotdan uzilib qolganliklari, moliyalashtirish kamligi, innovatsion infratuzilmaning rivojlanmaganligi hamda innovatsiyalarga bo’lgan talabning pastligi bilan izohlanadi;
Boshlang’ich va o’rta ta’limning sifati (va unga ajratilayotgan mablaglar miqdori) rivojlangan mamlakatlar darajasiga to’g’ri kelsa ham, oily ta’lim tizimidagi mutahassislarning (olimlar va professor -o’qituvchilarning) bilimi zamona talablariga javob bermaydi va sifati esa juda past. Bu esa ularda tahsil olayotgan talabalarning bilim
64
Toshkent Moliya instituti
Mualliflar: Ayupov R. X., Boltaboeva G.R.
darajasiga salbiy ta’sir qilib, innovatsion texnologiyalarni tushuna olish va ularni hayotga tadbiq qilish imkonini bermaydi;
> O’zbekistondagi ishbilarmon muhitning indeksini tahlil qilish, valyuta konvertatsiyasi bo’yicha muammolar mavjudligi mamlakatdagi korxonalar uchun innovatsion-texnologik yangilanishdagi asosiy sekinlashtiruvchi faktorlardan biri hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
