O’zbekistonda innovatsion iqtisodiyotni shakllantirish muammolari va yechimlari

Toshkent Moliya instituti

Mualliflar: Ayupov R. X., Boltaboeva G.R.

qiladi. Shuning uchun eng birinchi navbatda jahon bozorida raqobatbardosh mahsulotlar yaratish va ishlab chiqarishga yo’naltirigan innovatsion faoliyat turlariga birinchi navbatda moliyaviy va tashkiliy yordam berilishi lozim. Buning uchun esa eng avvalo O’zbekiston uchun qanday innovatsiyalar kerak ekanligini aniqlab olish lozim. Eng birinchi navbatda innovatsiya yo’nalishida ishlayotgan mutahassislar uchun eng yaxshi sharoitlarni yaratib berish, innovatsion faoliyat nima ekanligini va u nima uchun respublika taraqqiyotiga o’ta muhimligini keng halq ommasiga tushuntirish, innovatsiyalardan olinadigan natijalarni lo’nda qilib aniqlashtirish va ommaga yetkazish zarur. O’zbekistondagi davlat innovatsion siyosati va innovatsion faoliyatni boshqaradigan qonunlarning eng asosiy kamchiligi - innovatsiya tufayli erishiladigan natijalarning milliy taraqqiyotga va uning yaqin hamda uzoq kelajagiga qanday ta’sir qilishining ko’rsatilmaganligidir. Mavjud qonun va ko’rsatmalarga amal qilinsa, xar qanday yangilash, masalan, biror bir uskunani sotib olishni ham innovatsiya sifatida talqin qilish mumkin. Ko’pchilik tadbirkorlar va davlat arboblari bir qancha afzalliklarga ega bo’lish hamda davlatning diqqat e’tiborida bo’lish va qo’llab-quvvatlashiga erishish maqsadida xuddi shunday qiladilar xam. Bu noto’g’ri talqin esa juda katta moliyaviy yo’qotishlarga olib kelib, innovatsiya tushunchasining o’zini va bu bilan bog’liq amaliy harakatlarni ham yo’qqa chiqaradi. Innovatsion faoliyatni boshqarish patent olishga munosib bo’lgan texnik yechimlarni yaratish jarayoniga faol ta’sir qilib, ularning maxsuldorligini son va sifat jihatdan oshirishga asoslanishi kerak. Ammo xozircha bunday strategiya amaliyotga tadbiq qilinmagan. O’zbekistonda ishlab chiqarishda foydalaniladigan ixtirolar

54 Toshkent Moliya instituti

Mualliflar: Ayupov R. X., Boltaboeva G.R.

soni patent olinganlarga nisbatan juda ham kamchilikni tashkil qiladi. Shuning uchun ham tadbirkorlikdagi innovatsion faoliyatni faollashtirish uchun patent olishga loyiq mahsulotlar yaratish va ishlab chiqarish bo’yicha olib borilayotgan ilmiy-amaliy izlanishlarni davlat tomonidan qo’llab quvvatlanishi talab qilinadi. Shunday mahsulotlar ishlab chiqarayotgan tashkilotlarga afzalliklar (masalan, soliq yukini kamaytirish, kredit stavkasini pasytirish) va subsidiyalar berish tizimini ishlab chiqish darkor, chunki ular bu ishlarni bajarishda ixtirochilarga qaraganda kattaroq xarajatlar qiladilar va tavakkalchilik bilan ish yuritadilar. Ixtirochilar esa buni bilgan holda yangi ishlanmalarni sifatliroq qilib, litsentsiyalariga shunga mos bo’lgan narx qo’yadilar. Ixtirolar qilishni jonlantiradigan bunday siyosat ixtirochilarni yana ham faolroq ishlashga undaydi va ixtirochilarga bo’lgan talabni kuchaytiradi.

Xozirgi davrda O’zbekistonda innovatsion tizim yaratish bo’yicha aniq bir tugallangan va keng qamrovli umumdavlat loyihasi yo’q, shuning uchun ham ko’pchilik mutahassislar va mutasaddi xodimlar milliy innovatsion tizimni yaratishning respublika kelajagi uchun hayotiy zarurligini unchalik chuqur tushunmaydilar. Bu esa o’z navbatida davlat innovatsion siyosatini yaratishda va boshqarishda jiddiy qiyinchiliklarga olib keladi.

Yana bir muhim muammo innovatsion tizimlar yaratishga baho beruvchi va uni boshqaruvchi milliy ekspertlar guruhining yo’qligidir. Bu birinchi navbatda O’zbekistonda innovatsion tizim yaratishning milliy g’oyasi yo’qligi bo’lsa, ikkinchidan, bu holat oily ta’lim tizimida tajribali va malakali ustozlar kamchilligi tufayli iqtisodiyotning yetakchi sohalarida yuqori malakali mutahassislarning yetarli darajada

55