|
Ona tili
MAVZU Gap bo’laklari tartibi
MAQSAD: A) ta’limiy maqsad - O’quvchilarga mavzu haqida bilim berish
B) tarbiyaviy maqsad –o’quvchilarqalbida hamkorlik ,do’stlik tuyg’ularini sinngdirish
C) rivojlantiruvchi maqsad –nutqda o’rinli foydalanishga o’rgatish
DARS TURI: umumlashtiruvchi
USLUB: an’anavuy
JIHOZ:darslik
DARSNING BORISHI:
I. Tashkiliy davr : A) salomlashish
. B) davomatni aniqlash
II. UY VAZIFASINI SO’RASH
A)Mashqlar orqali.
212- mashq. Uyga vazifa. Badiiy asarlar matnidan izohlovchining qo'llanishiga 3—4 ta misol topib yozing.
B)Savollar orqalli
1.Aniqlovchining qanday turi izohlovchi deyiladi?
2.Izohlovchi vazifasida qaysi turkum so'zlari kelishi mumkin?
3Izohlanmish bo'lak va izohlovchining joylashuv tartibi qanday? Ularning o'rni almashtirilsa, ma'noga ta'sir qiladimi
III.YANGI MAVZU BAYONI
O'zbek tilida gap bo'laklarining joylashish tartibi asosan erkin bo'lsa-da, ular gapda ma'lum grammatik qoidalar asosida o'rinlashadi. Odatda, gapda ega va unga bog'langan bo'laklar oldin, kesim va unga bog'langan bo'laklar keyin joylashadi, ba'zan aksin- chasi ham bo'ladi: Bu yo'llar menga tanish. — Menga tanish bu yo 'liar.
Eganing ko'proq gap boshida, kesimning, asosan, gap oxirida {Men keldim), holning kesimdan oldin (ohista gapirdi), to'ldiruv- chining kesimdan oldin {she'rni yod oldi), aniqlovchining egadan oldin (qizil gul, do'stimning akasi) joylashuvi odatdagi, me'yoriy tartibdir.
Lekin nutqda doimo ham gap bo'laklarining odatdagi tartibi saqlanavermaydi, gapdan ko'zda tutilgan umumiy fikrga qo'shimcha ma'no, uslubiy yuk berish uchun tartib o'zgartirilishi mumkin.
Masalan:
Kecha akam samolyotda Farg 'onadan Toshkentga ketdi (boshqa yerga emas, Toshkentga).
Kecha akam samolyotda Toshkentga Farg'onadan ketdi (boshqa yerdan emas, Farg'onadan).
Kecha akam Farg'onadan Toshkentga samolyotda ketdi (boshqa narsada emas, samolyotda).
Kecha samolyotda Farg'onadan Toshkentga akam ketdi (boshqa kishi emas, akam).
Akam samolyotda Farg'onadan Toshkentga kecha ketdi (boshqa kuni emas, kecha). Ko'rinadiki, e'tibor qaratilgan ma'noni ifodalagan bo'lak kesim oldiga keltirilgan.
Gap bo'laklarining odatdagi va o'zgargan tartibining nutqda o'z qo'llanish o'rinlari bor. Odatdagi tartib ilmiy asarlar uslubi uchun mos bo'lsa, o'zgargan tartib og'zaki nutq uchun va badiiy (ayniqsa, she'riy) nutq uslubi uchun xos.
IV.MUSTAHKAMLASH
A)Mashqlar orqali.
213- mashqj 1- topshiriq. She'riy parchani o'qing. Undagi gaplarni alohida-alohida ko'chirib, gap bo'laklarini aniqlang va tagiga chizing.
Shovulladi tun bo'yi shamol,
Qaldiroqlar ko'chdi larzakor.
Shivirlading yonimda xushhol:
«Yana keldi, do'stginam, bahor».
Shovulladi tun bo'yi shamol,
Qorliklarda o'chdi izimiz.
Shivirlading yonimda xushhol:
«Mangu birmiz, do'stim, ikkimiz».
(A. Oripov)
2- topshiriq. Ikkinchi darajali bo'laklarning egadan va kesimdan keyin kelgan (o'zgargan) holatlarini aniqlab, namunadagidek jadvalga tushiring. Namuna:
O'zgargan tartib
|
Oddiy tartib
|
1. shovulladi shamol
|
1. shamol shovulladi 2....
|
214-mashq. Baytlarni o'qing, she'riy gaplarni nasriy gaplarga aylan-
tirib ko'ring.
Navbahor: ochildi gullar, sabza bo'ldi bog'lar, Suhbat aylaylik, kelinglar, jo'ralar, o'rtog'lar.
(Muqimiy)
Ochinglar, millati vayronani obod etgusi maktab, O'qusin yoshlarimiz, ko'nglini shod etgusi maktab.
(Avaz O'tar)
215-mashq. Eganing gap boshida, to'ldiruvchi va holning kesim
oldida, to'ldiruvchining kesimdan so'ng kelishiga misollar topib yozing.
B) savollar orqali
1.Ona tilimizdagi gap bo'laklarining odatdagi tartibi haqida gapiring.
2.Gap bo'laklarining o'zgargan tartibi deb nimani tushunasiz?
3.Gap bo'laklarining noodatiy tartibi nimaga xizmat qiladi? Misollar keltiring.
4.She'riy nutqda gap bo'laklarining noodatiy tartibidan nega ko'p foydalaniladi ?
V.BAHOLASH MEZONI
Ishtirokiga qarab
VI.UYGA VAZIFA
216- mashq. Uyga vazifa. Berilgan she'riy parchadagi tartibi o'zgargan bo'laklarni toping va o'zi bog'langan bo'lak bilan birgalikda ko'chirib yozing.
Men nechun sevaman O'zbekistonni,
Tuprog'in ko'zimga aylab to'tiyo.
Nechun Vatan deya yer-u osmonni
Muqaddas atayman, atayman tanho.
Aslida dunyoda tanho nima bor,
Paxta o'smaydimi o'zga elda yo?
Yoki quyoshimi sevgimga sabab?
Axir quyoshli-ku butun Osiyo.
(A. Oripov)
Do'stlaringiz bilan baham: |
