|
Ona tili
MAVZU OT KESIM VA EGA ORASIDA TIRENING QO'LLANISHI0
MAQSAD: A) ta’limiy maqsad - O’quvchilarga mavzu haqida bilim berish
B) tarbiyaviy maqsad –o’quvchilarqalbida hamkorlik ,do’stlik tuyg’ularini sinngdirish
C) rivojlantiruvchi maqsad – gapning tuzilishiga ko’ra turlaridan nutqda o’rinli foydalanish
DARS TURI: umumlashtiruvchi
USLUB: an’anavuy
JIHOZ:darslik
DARSNING BORISHI:
I. Tashkiliy davr : A) salomlashish
. B) davomatni aniqlash
II. UY VAZIFASINI SO’RASH
A)Mashqlar orqali.
128-mashq. Uyga vazifa. Yasamoqchi bo'ldim, chumchuq ekan,
yozishim kerak, mehribonlik qilgan edi birliklarini kesim vazifasida qo'llab gaplar tuzing.
B)Savollar orqalli
Murakkab ot kesimlar qanday hosil bo'ladi?
Asosiy ma'no kesimning qaysi qismidan anglashiladi? Misollar keltiring.
Bog'lama nima? Ularning vazifasi qanday?
Kerak, zarur, darkor, lozim so'zlarining bog'lama vazifasida kelishiga misollar ayting.
III.YANGI MAVZU BAYONI
Bilib oling. Quyidagi hollarda ot kesim va ega orasida tire qo'yiladi:
Ot kesim kesimlik qo'shimchalarisiz yoki bog'lamasiz qo'llanganda: Tinchlik — farovon hayot manbai. Mening aytadigan gapim — shu. Uch karra uch — to'qqiz.
Eslatma. Ot kesim sifatdan va tartib sondan bo'lganda, ot kesim
va ega orasida tire qo'yilmaydi: Vatanimiz go'zal. Bino katta.
Qizilqum sahrosi bepoyon. Bu qovun shirin. Ko'ylakning rangi
sariq. Bizning sinftmiz sakkizinchi.
Gapning egasi yoki kesimi harakat nomi bilan ifodalanib, kesim tarkibida kesimlik qo'shimchasi yoki bog'lama bo'lmaganda: O'qish — ulg'ayish. Har narsaga qiziqish — biz uchun eski odat. Maqsadim — o'qimoq.
Ega ko'rsatish olmoshi bilan ifodalanganda: Bu — siz uchun katta sinovdir.
Eganing ma'nosi ta'kidlab ko'rsatilganda: Men — mana shu minglarning biriman. Urush — quyon ovi emas. Sen — bizni ozod etuvchisan.
Eslatma. Agar ega bilan ot kesim orasida ham yordamchisi bo'lsa,
tire qo'llanmaydi: Bular ham a 'lochi. Mening opam ham talaba.
Sharif a ham to'quvchi.
IV.MUSTAHKAMLASH
A)Mashqlar orqali.
134- mashq. Gaplarning ega va kesimini aniqlab, kerakli o'rinda ular orasiga tire qo'yib ko'chiring.
1. Qo'l yugurigi oshga, til yugurigi boshga. (Maqol) 2. Meh- monlarning aksariyati o'rta yoshli, o'ttiz-qirq orasidagi odamlar edi. (O.) 3. Yaxshining gapi moy, yomonning gapi loy. (Maqol) 4. Hosilning otasi suv, onasi yer. (Maqol) 5. Yaxshi niyatli kishilarning ahdi shu. 6. Mardga o'lim yo'q. (Maqol) 7. Ozod yuraklarga baxt nuri to'lgan. (U.)
B) savollar orqali
Sodda gaplarda ega va ot kesim orasida nega tire qo'yiladi?
Ot kesim kesimlik ko'rsatkichisiz yoki bog'lamasiz qo'llanganda yozuvda tire qo'yilishiga misollar ayting. Qay holda tire qo'yilmaydi?
Ega yoki kesim harakat nomi bilan ifodalanganda yozuvda tire qo'yilishiga misollar keltiring.
Ot kesim va ega orasida ham yordamchisi bo'lsa tire qo'yish kerakmi?
V.BAHOLASH MEZONI
Ishtirokiga qarab
VI.UYGA VAZIFA
135-mashq. uyga vazifa. Kundalik matbuot nashrlaridan ot kesim va
ega orasida tire qo'llanishi va qo'llanmasligiga 3 tadan misol topib yozing.
Ona tili
MAVZU MUSTAQIL VA NOMUSTAQIL KESIM SHAKLLARI
MAQSAD: A) ta’limiy maqsad - O’quvchilarga mavzu haqida bilim berish
B) tarbiyaviy maqsad –o’quvchilarqalbida hamkorlik ,do’stlik tuyg’ularini sinngdirish
C) rivojlantiruvchi maqsad – gapning tuzilishiga ko’ra turlaridan nutqda o’rinli foydalanish
DARS TURI: umumlashtiruvchi
USLUB: an’anavuy
JIHOZ:darslik
DARSNING BORISHI:
I. Tashkiliy davr : A) salomlashish
. B) davomatni aniqlash
II. UY VAZIFASINI SO’RASH
A)Mashqlar orqali.
135-mashq. uyga vazifa. Kundalik matbuot nashrlaridan ot kesim va
ega orasida tire qo'llanishi va qo'llanmasligiga 3 tadan misol topib yozing.
B)Savollar orqalli
1.Ot kesim kesimlik ko'rsatkichisiz yoki bog'lamasiz qo'llanganda yozuvda tire qo'yilishiga misollar ayting. Qay holda tire qo'yilmaydi?
2.Ega yoki kesim harakat nomi bilan ifodalanganda yozuvda tire qo'yilishiga misollar keltiring.
3.Ot kesim va ega orasida ham yordamchisi bo'lsa tire qo'yish kerakmi?
III.YANGI MAVZU BAYONI
Bilib oling. Tilimizda shart mayli shakli (istak gaplardagi bundan mustasno) nomustaqil kesim shaklini yasashga xizmat qiladi. Bunday kesimli gaplarning mustaqil ravishda qo'llanilishi uchun maxsus nutqiy sharoit talab etiladi.
Shaxs-son va zamon shakllaridagi fe'l kesimlar hamda bog'lamasiz va bog'lamali ot kesimlar mustaqil kesimlardir
IV.MUSTAHKAMLASH
A)Mashqlar orqali.
136-mashq.1- topshiriq. Kesimlaridan biri shart mayli shakli bilan
ifodalangan qo'shma gaplarni alohida-alohida qo'llash mumkin bo'lgan ikki sodda gapga ajrating.
1. Yomg'ir yog'sa, cho'llar yashnaydi. 2. Tuyog'iga ursang, shoxi zirqiraydi. {Maqol) 3. Razm solsangiz, bu rasmda ko'p narsani ko'ra olasiz. 4. Mehmonlar kelsa, biz ularni yaxshi kutib olamiz.
2- topshiriq. Kesimi shart mayli shakli bilan ifodalangan gaplar alohida mustaqil gaplar sifatida qo'llana olmasligi haqida xulosa chiqaring.
137- mashq. Berilgan gaplardagi kesimlarning mustaqil yoki nomusta- qilligiga ko'ra turini ayting.
1. Qalb salomat bo'lsa, aql ham, fikr ham salomat bo'ladi. (S.A.) 2. Agar shu ko'rganlarini hikoya qilib bersa, ular ishonmaydilar. 3. Ara- valar bugun yetib borishsa, ular ertaga qaytib kelishlari mumkin. (S.A.) 4. Havo bulut bo'lsa ham, yomg'ir yog'madi. 5. Mehnat qilsang, baxting ochiladi. (Sh.R.) 6. Sen yig'lasang, men ham qo'shilib yig'lab yubo-
raman. (M.Ism.) ?
B)Savollar orqalli
1.Qanday kesimlar mustaqil kesim deyiladi?
2.Nomustaqil kesim qanday grammatik shaklda bo'ladi? Misollar keltiring.
3.Qo 'shma gap tarkibidagi nomustaqil kesimli gapni sodda gap sifatida qo'llash mumkinmi?
V.BAHOLASH MEZONI
Ishtirokiga qarab
VI.UYGA VAZIFA
138- mashq. Uyga vazifa. Nomustaqil kesim ishtirok etgan xalq maqollaridan beshtasini topib yozing.
Do'stlaringiz bilan baham: |
