O`zbekiston xalqlari madaniyati tarixi fanidan

«Ikkinchi jahon urushi yillarida o`zbek halqining fashizm ustidan qozonilgan g`alabaga qo`shgan hissasi‖ni bayon qilishda O`zbekiston ishchi va mehnatkashlari bilan bir katorda, fan, maorif va madaniyat hodimlarining ushbu g`alabani qo`lga kiritishdagi hissalari katta bo`lgani atroflicha ochib beriladi.

Urushping dastlabki kunlaridanoq, O`zbekistonning boy manaviy madaniyatining qudratli salohiyati fashizmni tezroq, tor-mor qilishga safarbar qilindi.
Urush sharoitidagi ilmiy tadqiqotlarning yo`nalishlari front va xalq ho`jaligi talablari hamda manfaatlariga moslashtirildi. Bu ishlarni muvofiqlashtirish maqsadida 1943 yil noyabrida O`zbekiston Fanlar akademiyasi tashkil etildi. Uning tarkibidagi 22 ta ilmiy muassasada 818 ilmiy xodimlar tadqiqot ishlarini olib bordilar O`zbekistonlik matematika, fizika, mehanika fani sohasidagi olimlar aviatsiya, o`q-dori, harbiy texnika sifatini oshirishga aloqador bo`lgan bir qancha ilmiy muammolarni hal qildilar.
Geolog olimlar qisqa muddatlarda qalay, volfram, molibden, neft, toshko`mir, olovbardosh materiallar konlarini topdilar.
Kimyogar olimlar etil spirti, sirka kislotasini va qamishni quruq qayta ishlash natijasida ko`mir briketini olishning yangi usullarini ishlab chikdilar. Respublika botaniklari g`o`za, bug`doy va qand lavlagining almashlab ekish usulini joriy etdilar.
O`rta Osiyo Davlat universiteti (xozirgi O`zMU)ning kimyo fakultetida urush davri tibbiyoti uchun zarur bo`lgan narkoz efiri, xlorli kalsiy, kofein, streptotsit, sulfidin, nikotin kislotasi ishlab chiqarish yo`lga qo`yildi. Fakultet bazasida farmatsevtika zavodi tashkil etilib, maxalliy xomashyodan 15 ta yangi dori preparatlarini ishlab chiqarish usullarini kashf etdilar.
Tibbiyot olimlari yaradorlarni tez tuzatish, gazdan zaxarlanish, karaxtlik, sepsisni davolash usulini yaxshilash, jarrohlik, neyroxirurgiyani takomillashtirish bo`yicha samarali ish olib bordilar.
Metallurgiya, mashinasozlik, ijtimoiy-gumanitar fanlar sohasidagi olimlar xam barakali mexnat qildilar. Urush yillarinint qiyinchiligiga qaramay, O`zbekistonda Oliy va o`rta mahsus va maorif muassasalarining faoliyati to`xtab qolmadi. 1943 yil Respublikada 41 ta oliy o`quv yurti (ularning 12 tasi ko`chirib kelingan) va 50 ta o`rta maxsus bilim yurti faoliyat ko`rsatib, ularda urush yillari davomida 20 mingdan ziyod oliy va o`rta maxsus ma‘lumotli mutaxassislar yetishtirildi.
Urush asoratlari umumta‘lim makgablari faoliyatiga ta‘sir qildi. O`qituvchilarning frontga yuborilishi, 350 dan ortiq maktab binosi xarbiy qismlar ixtiyoriga berilishi natijasida maktablar soni qisqardi. Lekin barcha qiyiichiliklarga qaramasdan umumiy o`rta ta‘lim to`g`risidagi qonunni bajarish yuzasidan amaliy choralar ko`rildi.
Og`ir sinov yillarida dushmanga qarshi umumhalq kurashiga o`zbek adabiyoti munosib xissa ko`shdi. Oybek, H.Olimjon, Shayhzoda, F.Fulom, Uyg`un, S.Abdulla, Zulfiya, A.Qahhor kabi shoir va yozuvchilar xalqni g`alabaga ruhlantiruvchi asarlar yaratdilar.