O„zbekiston xalqaro islom akademiyasi

ma‟noning kо„chishi, kengayishi
va 
torayishi
, bundagi 
miqdor 
va 
hajm 
о‗zgarishlari shular jumlasidandir.
Ma‟noning kо„chishi 
- bir predmet (yoki hodisa) nomining keyinchalik boshqa predmet yoki 
hodisani anglatish xususiyatiga ega bо‗lishi. Bunday kо‗chish shu nom bilan atalayotgan ikki yoki 
undan ortiq predmet (hodisa) о‗rtasidagi aloqadorlikka asoslanadi. Masalan, 
nafas
leksemasining 
bosh (tо‗g‗ri) ma‘nosi ―о‗pkaga olinadigan va undan chiqariladigan havodir, ammo 
nafasingizni 
iliq qiling 
deganda nafas leksemasi ―
havo‖ni
emas, ―
gapni
va ―
niyat
‖ni ifodalamoqda, chunki 
nafas olish va nafas chiqarishsiz gap shakllanmaydi, gapsiz esa fikr-niyat ifodalanmaydi: nafas, gap, 
fikr-niyat о‗rtasidagi ana shu aloqa va bog‗lanish nafas leksemasining mazmun mundarijasidagi 
ma‘no kо‗chishlariga sabab bо‗lgan. Tilda ma‘no kо‗chishining quyidagi turlari bor:
1. 
Metafora yо„li bilan kо„chiriladi:
a) ifodalanayotgan predmetlar (hodisalar) о‗rtasidagi shakliy о‗xshashlik asosida: 
burun 
(―
odamning burni
‖- bosh leksik ma‘no) - 
burun 
(―
choynakning burni‖- 
hosila ma‘no);
b) ikkita belgi-xususiyat о‗rtasidagi nisbiy о‗xshashlik asosida: 
tez 
(―oz 
vaqt ichida, 
darrov
‖ – bosh leksik ma‘no: 
majlis tez tugadi
) – 
tez 
(―darrov achchiqlanadigan, 
jizzaki
‖ – hosila 
ma‘no: 
tez odam
); ch
о‗qqi 
(―tik narsalarning eng yuqori nuqtasi‖ – bosh leksik ma‘no: 
tog‗ning 

---

19 
 
chо‗qqisi
) - 
chо‗qqi 
(―erishilgan yoki erishilishi mumkin bо‗lgan eng yuqori pog‗ona, daraja, 
kо‗rsatkich‖ - hosila ma‘no: 
ilm-fan chо‗qqisi; baxt chо‗qqisi
);
v) narsa-predmetlarning u yoki bu qismlarini о‗rin nuqtai nazaridan о‗xshatish asosida: