|
Janubiy Osiyo subregioni.
Janubiy Osiyo subregionining umumiy
maydoni 4,5 mln km² ni tashkil etadi. Mintaqada 2 mlrdga yaqin aholi
istiqomat qiladi. Mazkur subregion tarkibiga Hindiston yarimoroli, Hind-
Gang tekisligi, Shri-Lanka, Maldiv, Andaman, Nikobar hamda Lakkadiv
orollari kiradi. Uning hududida 7 ta davlat joylashgan. Mintaqa davlatlari
orasida bitta monarxiya davlat tuzumiga ega bo’lgan Butan Qirolligi bilan
6 ta respublika mavjud. Ma’muriy-hududiy tuzilishiga ko’ra esa Hindiston
va Pokiston federativ, qolganlari unitar davlatlar hisoblanadi.
Janubiy Osiyoning dunyo miqyosida tutgan o’rni quyidagicha: bu
subregion Yer shari quruqlik maydoning 3,1 % ni egallaydi; dunyo
aholisining 25,4 % ushbu mintaqa aholisidan tarkib topadi; dunyo bo’yicha
YMM ning 9 % dan ortig’i shu subregion hissasiga to’g’ri keladi. Dunyo
okeaniga bevosita chiqish imkoniyatining mavjudligi, Hind okeani havzasi
qirg’oqbo’yi hududlarining markazida joylashganligi, uning hududida
qadimiy tarixiy mar kazlarning mavjudligi, mintaqa geografi k o’rnining
o’ziga xos jihatlari hisoblanadi.
Janubiy Osiyoni shimolda Himolay tog’ tizmasi va Qoraqurum o’rab
turadi. Shimoli-sharqda u o’rmonlar bilan qoplangan Assam-Birma
tog’lari, shimoli-g’arbda esa Hindukush va Eron tog’liklari orqali
chegaralanadi. Mintaqa shimoldan janubga qarab dunyodagi eng baland
tog’ Himolaydan ekvatorda joylashgan Maldiv orollariga tomon pasayib
boradi.
23
Mazkur mintaqaga musson tipli iqlim xos bo’lib, yil davomida ob-
havoning keskin o’zgarishi bilan ajralib turadi. Bu yerda aniq ifodalangan
ikki iqlimiy mavsum (nam yoz va quruq qish mavsumlari) ajratiladi.
Mintaqa iqtisodiyoti rivojlanishida tabiiy resurslar, ayniqsa, mineral
resurslar katta ahamiyatga ega. Bu yerda yoqilg’i-energetika resurslaridan
boshlab (ko’mir, tabiiy gaz, tarkibida radioaktiv toriy mavjud bo’lgan
monatsitli qumlar) qimmatbaho metall hamda toshlar mavjud (oltin,
zumrad, olmos). Subregion jahonda qora metall rudalar (temir, marganes,
xrom) zaxirasiga ko’ra ajralib turadi. So’nggi yillarda mintaqaning dengiz
shelf zonasida neft va gaz qazib olish rivojlanmoqda.
Suv resurslari bilan nisbatan yaxshi ta’minlangan. Hind, Gang,
Brahmaputra eng yirik daryolari hisoblanadi. Subregionda yuqori
unumdorlikka ega bo’lgan allyuvial tuproqlar, qora tuproq xususiyatli gilli
tuproq lar – regurlar keng tarqalgan. Janubiy Osiyoning barcha
davlatlarida milliy, diniy, ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot omillari bilan
bog’liq holda, aholining tabiiy o’sish sur’atlari yuqori.
Janubiy Osiyoda 1 mln dan ortiq 33 ta etnos istiqomat qilib, mintaqa
aholisining 98% ularning hissasiga to’g’ri keladi. Asosan, hinduizm
(Hindiston, Nepal), islom (Pokiston, Bangladesh, Maldiv), buddizm
(Butan, Shri-Lanka) dinlari tarqalgan.
Ma’lumki, Janubiy Osiyo qadimiy sug’orma dehqonchilik
markazlaridan biri sifatida jahonning aholisi eng zich joylashgan
areallardan biridir. Bu yerda o’rtacha zichlik 355 kishiG’km2 dan ortiq
bo’lib, o’rtacha jahon ko’rsatkichidan 6,7 marta ortiqdir. Tekislik
hududlari, yirik daryo vodiylari (ayniqsa, Gang daryosi vodiysi) hamda
dengizbo’yi hududlarida aholining yuqori zichlik ko’rsatkichlari qayd
qilinadi. Janubiy Osiyo dunyoning eng kam urbanizatsiyalashgan
mintaqalaridan biri hisoblanadi (46%). Bu holat mintaqa davlatlarining
past ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti sabablidir. Shu bilan bir qatorda
mintaqaning ko’plab davlatlarida soxta urbanizatsiya jarayoni ham tez
sur’atlarda rivojlanib bormoqda.
Janubiy Osiyo iqtisodiyoida rivojlanish darajasiga ko’ra, Osiyoning
boshqa subregionlariga nisbatan past ko’rsatkichlar qayd etadi. Butan va
Nepal agrar, Maldiv agrar-industrial, Bangladesh, Pokiston, Hindiston
hamda Shri-Lanka industrial-agrar davlatlar hisoblanadi. Janubiy Osiyo
davlatlari jahon iqtisodiyotida asosan konchilik (Hindiston, Nepal, Butan),
qora va rangli metallurgiya (Pokiston, Hindiston, Shri-Lanka), kimyo
(Hindiston, Pokiston), yengil va oziq-ovqat sanoat tarmoqlari (barcha
davlatlarda) rivojlanganligi bilan ajralib turadi. Qishloq xo’jaligi
24
mahsulotlari yetishtirishda dehqonchilik sohasi ustun hisoblanadi. Janubiy
Osiyo jahondagi donli ekinlar (ayniqsa, sholi) yetishtiruvchi yirik mintaqa
sifatida tanilgan. Bundan tashqari, bu yerda jut (Hindiston, Bangladesh),
tabiiy kauchuk, kokos (Shri-Lanka), shakarqamish, paxta, yeryong’oq ham
yetishtiriladi. Hindiston va Shri-Lanka jahon choy hosilining 40% ni
yetishtirib, uning eksporti bo’yicha yetakchi o’rinlarni egallaydi.
Shuningdek, subregion turli xil ziravorlar yetishtirish bo’yicha ham
jahonda peshqadamlik qiladi. Chorvachilikda qoramolchilik, qo’y va
echkichilik, baliqchilik kabi tarmoqlari rivojlangan. Shu bilan birga,
mintaqa davlatlarida xizmat ko’rsatish tarmoqlaridan turizm, tibbiyot,
transport xizmatlar ko’rsatish katta o’rniga ega.
Do'stlaringiz bilan baham: |
