O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi muhammadolim muhammadsiddiqov

Saudiya Arabistoni tashqi siyosatida “yetakchi davlatlarning” 
o’rni.
 
Saudiya Arabistoni yetakchi davlatlardan biri AQSh bilan faol 
tashqi siyosat olib boradi. Saudiya Arabistoni bilan AQSh munosabatlari 
barqaror bo’lib, kelajakdagi asosiy manfaatlarni davom ettirgan holda 
amalga oshiradi. Asosan, Saudiya Arabistoni yetakchiligi neft tranzitida, 
global neft narxining pasayishi, Saudiya byudjetining pasayishi, tajavuzkor 
terroristik harakatlar, oqilona tashqi siyosat, Saudiya – Eron ziddiyatlarini 
muhokama qilishda ko’zga tashlanadi. AQSh – Saudiya xavfsizlik 
hamkorligi va Saudiya Arabistonining global energiya bilan ta’minlashni 
davom ettirish uchun AQSh bilan ikki tomonlama munosabatlarni amalga 
oshirgan holda, Eronning yadroviy dasturi, Suriya, Iroq va Yamandagi 
mojarolar, 2015 – 2016 yilning asosiy voqealari bilan bog’liq.
Obama ma’muriyati rasmiylari muhim mintaqaviy sherik sifatida 
Saudiya hukumatiga murojaat qildi va AQSh qurol sotish va tegishli 
xavfsizlik hamkorlik dasturlari, Kongress nazorati bilan davom etmoqda. 
2010- yil oktyabrdan boshlab, AQSh 100 milliard dollardan ortiq qiymatga 
ega bo’lgan qiruvchi samolyotlar, vertolyotlar, harbiy kemalar, raketa 
mudofaa tizimlari, raketalar, bomba, zirhli transport vositalari va tegishli 
uskunalar va xizmatlar Saudiya Arabistoniga taklif qilgan edi. 2015 yil 
martdan boshlab, AQSh Saudiyaning Yamandagi harbiy harakatlarni 
amalga oshirish uchun AQSh qurol-yarog’ yetkazib berishi, logistik 
yordam berish va undan oqilona foydalangan. Kongressning ayrim a’zolari 
AQSh siyosatining ustuvor yo’nalishlari uchun ekstremizmga qanchalik 
qarshi kurashish uchun Saudiya rahbarlarining sadoqatiga shubha bildirdi. 
Shunday bo’lsada, Saudiya Arabistoni terrorizmga qarshi o’z munosabatini 
bildirib, Saudiya harbiy kuchlari 2014 yildan beri Suriyadagi Islomiy 
davlat harakatlariga qarshi ba’zi koalitsiya hujumlarida ishtirok etdi. 
Hozirgi AQSh siyosati, mintaqaviy masalalar bo’yicha Saudiya 
rahbarlari bilan muvofiqlashtirish va ularni ichki iqtisodiy va xavfsizlik 
muammolarga 
yordam 
berishga 
intiladi. 
Ayni 
vaqtda 
AQSh 
tashabbuskorlari Saudiya rahbarlarining qarorlari barqarorlikni ta’minlash 

---

77 
muhim ahamiyatga ega ekanligini ta’kidlamoqda. AQSh – Saudiyaning 
birgalikda xavfsizlik muammolarini ta’minlash munosabatlarini belgilab 
beradi va Yaqin Sharq mintaqasidagi doimiy nizo va raqobatlar Saudiya 
Arabistoni ichki va tashqi siyosatiga o’z ta’sirini ko’rsatadi. Eron bilan 
bog’liq keskin ziddiyatlar ta’siriga qarshi Saudiya rahbarlarining "Yaman, 
Misr, Suriya, Livan, Iroq, Eronga nisbatan tahdidlar Saudiya Arabistoni 
xavfsizlik manfaatlariga ta’sir qilishi mumkin. AQSh - Saudiya o’rtasida 
davom etayotgan sheriklik, qurol sotish taklifi va xavfsizlik majburiyatlari 
doirasi hamda boshqa shartlarini ko’rib chiqishda AQSh Kongressi bu 
o’zgarishlarni ko’rib chiqishi mumkin. 
Amerika Qo’shma Shtatlari Saudiyaning barqarorligi va kelajakdagi 
rivoji bilan Saudiya Arabistoni o’rtasidagi hamkorlik Qirollik bilan 
Kongress o’rtasidagi manfaatlar doimiy sub’ektlaridir. Xususan, Saudiya 
Arabistoni rahbariyati global o’tish davrida neft narxining Saudiya 
Arabistoni byudjetiga bosim, agressiv terrorchilik, Saudiya-Eron 
ziddiyatlarini muhokamaga qo’yish Saudiya Arabistonining tashqi 
siyosatda yanada talabchan bo’lishini talab qiladi. Saudiyaning energiya 
etkazib berishdagi global mavjudligi, AQSh-Saudiya o’n yillar davomida 
rasmiy ikki tomonlama munosabatlarni mustahkamlash davomida 
xavfsizlik va hamkorlik masalalari Suriya, Iroq, Eron, Eron yadroviy 
dasturi va mojarolar AQShni tashvishga solmoqda. Yamanda davom 
etayotgan harbiy harakatlar Amerika Qo’shma Shtatlari va Saudiya 
Arabistoni jamoatchiligi e’tiborini qaratmoqda. 
Ikki davlat orasidagi ishonchsizlik kayfiyatining boshlanishining 
birinchi bosqichi 2001-yil 11-sentyabr voqealari bilan boshlangan. Nyu-
Yorkdagi Jahon Savdo markazi binolariga urilgan samolyotlar bortidagi 
terroristlarning asosiy qismi Saudiya Arabistoni fuqarolari bo’lgani hamda 
Usama ben-Ladenning qirol oilasi bilan aloqalari, Saudiya Arabistonining 
islomiy radikalizmni moliyalashtiruvchi davlat ekanligi borasidagi 
gumonlarga asos borligini ko’rsatib berdi. 
Arab bahori davomida Saudiya Arabistonining ittifoqchisi bo’lmish 
Husni Muborakning AQSh tashabbusi bilan hukumatdan ag’darilishi 
ushbu ishonchsizlik kayfiyatini yangi bosqichga olib chiqqan. Keyinchalik 
esa Suriyadagi fuqarolar urushi davomida AQShning Rus diplomatiyasi 
qarshisida 
chekinishi 
va 
Suriyaga 
intervensiya 
uyushtirmagani 
Saudiyaliklar tomonidan xiyonat belgisi sifatida qarshi olindi. Hozirda 
Saudiya Arabistoni boshqa yadro kuchiga ega mamlakatlar bilan aloqalarni 
kuchaytirishga yoki har holda AQSHga ogohlantirish belgisi sifatida ular 
bilan yaqinlashishga harakat qilmoqda. Shunday harakatlaridan biri 2014-

---

78 
yil boshida Saudiya Arabistonining Livan armiyasini Fransuz qurol-
yarog’lari bilan zamonaviylashtirish uchun ajratgan 3 millard AQSh 
dollari miqdoridagi "beg’araz" yordamidir. AQSh va Saudiya Arabistoni 
o’rtasida yangidan umumiy manfaatdorlik Ukrainada siyosiy inqirozning 
boshlanishi bilan paydo bo’ldi. Rossiya Saudiya Arabistoni uchun Suriya 
masalasida halaqit berishdan tashqari, u Saudiya Arabistonining birinchi 
raqamli dushmani Eronning eng asosiy qo’llab quvvatlovchi sherigi 
hamdir. Hozirda G’arb mamlakatlari Qrimning Rossiyaga qo’shib 
olinganidan beri, Rossiyaga qarshi turli iqtisodiy va diplomatik 
sanksiyalarni qo’llash yo’llarini qidirishmoqda. Hozirgacha amalda 
qo’llanilgan sanksiyalar Rossiyaning o’z pozitsiyalaridan chekinishi uchun 
yetarli bo’lmadi. Aynan Ravdat-Xurayim vohasida bo’lib o’tgan 
uchrashuvidan ko’zlangan maqsad ham Rossiyaning energetik 
imkoniyatlarini cheklash uchun bir harakat bo’lishi mumkin. Agar AQSh 
Saudiya Arabistonini va boshqa Fors ko’rfazidagi Arab mamlakatlarini 
neft va gaz bahosini pasaytirishga hamda uni G’arb mamlakatlariga 
yetkazilishini ko’paytirishga ko’ndira olsa, bu Rossiyaning iqtisodiga katta 
putur yetkazishi mumkin. Lekin AQSh Saudiya Arabistonini bunga 
ko’ndirish uchun ko’p harakatlarni amalga oshirishi lozim bo’ladi, ayniqsa 
Suriya va Eron masalalarida. 
Rossiyaning tashqi siyosatini bayon qilish uchun eng yaxshi yo’l 
barqaror emas, u tashqi siyosatda Rossiyaning global yondashuvlardan 
kelib chiqib amalga oshiradi. Bundan ko’rinib turibdiki, Rossiyaning xatti- 
harakatlardan uning tashqi siyosati Fors ko’rfazi mintaqasiga mos 
kelmasligini ko’rishimiz mumkin.
2015- yil bahorida Abu Dabi shahrida Xalqaro Mudofa 
ko’rgazmasida (IDEX) Rossiya va Fors ko’rfazi davlatlari BAA harbiy va 
dengiz qurol- yarog’lari, samolyotlarga qarshi raketalar tizimini ortiqcha 
yetkazib berish kabi bir necha shartnomalar imzolandi. Rossiya, 
shuningdek, savdo, ta’lim va qurol tizimlarini texnik uzoq muddatli 
choralarni taklif qildi. 2015- yilda Rossiyaga Saudiya Arabistoni 10 
milliard AQSh dollari hajmida investitsiya kiritgan edi. Sankt-Peterburg 
xalqaro iqtisodiy forumi (SPIEF) iyun oyida so’nggi to’rt-besh yil ichida, 
bunday tinch atom elektr va energiya ishlab chiqarish kabi masalalar 
bo’yicha olti shartnomalar (Saudiya Arabistoni, Rossiya ko’magida 16 
yadro reaktorlarini qurish rejalashtirmoqda) imzolamoqchi. Bundan 
tashqari, Rossiya prezidenti V.Putin salohiyati harbiy hamkorlikni 
muhokama qilish uchun Saudiya Arabistoni o’rinbosari valiahd shahzoda 
va Mudofa vaziri Muhammad bin Salmon al Saud bilan uchrashdi. 

---

79 
Saudiya Arabistoni neft va mineral resurslar vaziri Ali bin Ibrohim al 
Naimi va Rossiya Energetika vaziri Aleksandr Novak uchrashib, Saudiya 
Arabistoni Podshohligi va Rossiya Federatsiyasi o’rtasida neft hamkorlik 
shartnomasini amalga oshirish hamda barqarorlashtirish va bozorni 
takomillashtirish ikki xalqaro neft bozorida manfaati uchun ijro etuvchi 
dastur imzolandi.
Fors ko’rfazi davlatlari bilan Rossiya iqtisodiy aloqalar rivojlanmay 
qolgandi. Biroq, yaqinda, Moskva va Fors ko’rfazi davlatlari, ham aniq 
ikki tomonlama savdo va investitsiyalarni yanada yuksaltirish va 
rivojlantirishga qiziqish ko’rsatdi. Misol uchun, 2015- yil 25 – 30 -mayda, 
Rossiya Savdo palatasi, har ikki tomon yaxshi munosabatda ekanligini 
ko’rsatib, Jidda investitsiya ko’rgazmasida "Russian Road Show" tashkil 
etildi. 2015 yilda qirol Salmon o’rinbosari qirolning o’g’li Valiahd, 
qirollikning mudofaa vaziri Muhammad bin Salmon boshchiligidagi 
yuqori darajali Saudiya Arabistoni delegatsiyasi, Sankt-Peterburg shahrida 
Rossiya prezidenti Vladimir Putin tomonidan qabul qilingan va bir qator 
bitimlar va memorandumlar imzolandi, tinch yadroviy hamkorlik, 
infratuzilma rivojlanishi va investitsiyalar, shu jumladan. 2015- yilning 11-
avgust kuni bu shartnomalar Saudiya tashqi ishlar vaziri Adel Al-
Jubeirning Rossiyaga tashrifi chog’ida tasdiqlagan.
Ko’rfazi bilan iqtisodiy munosabatlarni past darajasi qisman yaqinga 
qadar Yaqin Sharq mintaqasi Rossiya ishbilarmon doiralari uchun kam 
qiziqtirgan odatda, deb aslida bilan izohlash mumkin. Ikkinchisi, asosmy 
e’tibor Yevropa va Sharqiy Osiyo bozorlari tomon qaratilgan edi. Bundan 
tashqari, Fors ko’rfazi hatto Yaqin Sharq davlatlari ichida rus tovarlari 
uchun ustuvor bozor sifatida ko’rilmagan edi. Binobarin, 2015 yilga kelib, 
Rossiya-Saudiya savdo aylanmasi 5,5 milliard dollar yoki Rus-turk savdo 
hajmi 31 milliard dollar, Fors ko’rfazi a’zolari o’rtasidagi tovar 
ayirboshlash hajmi 3,5 milliard dollarni tashkil etadi. 
Xitoy hozirgi kunda iqtisodi bo’yicha dunyodagi yetakchi 
davlatlardan biri hisoblanadi. Lekin, bu davlatda tabiiy resurslar tanqisligi 
bois bu mahsulotlarni Yaqin Sharq davlatlaridan oladi. Ayniqsa, Saudiya 
Arabistoni bilan iqtisodiy munosabatlari rivojlanib bormoqda. 1975 yilga 
kelib Saudiya Arabistoni bilan Xitoy o’rtasida ikki tomonlama 
munosabatlar o’rnatiladi, shuningdek, 1990-yilda bu mamlakat bilan 
rasmiy munosabatlar 1985 yildan buyon ish boshladi. 1949 yildan buyon. 
Saudiyaliklar Tayvan bilan diplomatik munosabatlari asosida ular Paul 
Mazoyer neft ta’minotining asosiy sababi hisoblanadi. Bu iqtisodiyot, 
savdo, sarmoya va texnologik mehnat uyushmasi hisoblanadi. 1992 va 

---

80 
1996 yilda ikki davlat o’rtasida Paul Mazoyer davlat granti investitsiya va 
himoya qilish shartnomasi imzolandi: Xitoy sovuq urushdan so’ng faol 
tashqi siyosati, Xitoy-Saudiya munosabatlar samarali hisoblanadi. 1997 
yilda mamlakatlar o’rtasidagi axborot almashish, o’zaro do’stlik 
birlashmalari, axborot agentliklari, neft hamkorlik shartnomasi 1999 yilda 
imzolanadi. 2002- yilda madaniyat va bitimlar bilan bog’liq ta’lim 
imzolangan. Xitoy -Saudiya Arabistoni aloqalari ayniqsa neftga talab ortib 
borayotganligi bilan rivojlanib bormoqda. 
Ikki davlat o’rtasidagi savdo hajmi 1990 yilda 290 million dollardan 
2008-yilda 42 milliard dollarga ortib, tijorat aloqalari yanada rivojlandi. 
Xitoy Saudiya Arabistoniga kiyim, elektron mahsulotlar hamda boshqa 
mahsulotlar yetkazib beradi. 
2010 yilda Xitoy bilan diplomatik aloqalar yilligi va 2015 yilda ikki 
tomonlama savdo aylanmasi 60 mlrd. AQSh dollarni tashkil etadi. 
Saudiya-Xitoy munosabatlari neft bilan bog’liq hamda bunga 
ko’proq urg’u beriladi. Saudiya Arabistoni Xitoyni eng ko’p neft bilan 
ta’minlaydigan va dunyodagi eng katta hamkori hisoblanadi. Saudiya 
Arabistoni, albatta, Xitoyning eng katta neft yetkazib beruvchisiga aylandi. 
Saudiya Arabistoni yaqin o’n yil ichida Xitoyning neft yetkazib beruvchisi 
sifatidagi o’rnini saqlab qoladi. 
Xitoyda so’nggi ikki yil davomida energetika bo’lgan talab keskin 
o’sdi uning iqtisodiyotida bu yaqqol ko’zga tashlandi. Xalqaro energiya 
agentligi hisob-kitoblariga ko’ra, Amerika Qo’shma Shtatlarida slanets 
inqilobi sifatida 2035-yilda Yaqin Sharqdan Xitoyga import hajmi 
taxminan ikki barobarga oshadi. Saudiya importni kamaytirish uchun ichki 
ishlab chiqarish ko’paytirib olib, Osiyo bozorlariga eksportni yanada 
ko’paytiradi. AQSh Saudiya xomashyosi uchun muhim bozor bo’lishda 
davom etmoqda. Xitoy, Yaponiya, Janubiy Koreya va boshqa Osiyo 
mamlakatlariga Saudiya xom neft eksporti qaryb 70 foizini tashkil etadi.