O’zbekiston xalqaro islom akademiyasi “Islom iqtisodiyoti va xalqaro munosabatlar” fakulteti

1.1-rasm. ShHTga a’zo, sherik va kuzatuvchi davlatlar¹²
     A'zo davlatlar      Kuzatuvchi davlatlar

     Muloqotdagi sherik davlatlar      Sammitga taklif qilingan davlatlar

ShHTga a’zo davlatlar Hindiston Qozog‘iston Qirg‘iziston XXR Pokiston Rossiya Tojikiston O‘zbekiston

Kuzatuvchi davlatlar Afg‘oniston Belarussiya Eron Mongoliya

Muloqot bo‘yicha sheriklar Ozarbayjon Armaniston Kambodja Nepal Turkiya Shri-lanka

Sammitga taklif qilingan davlatlar Turkmaniston MDH ASEAN BMT YOEIZ AQSh

1.2. Shanxay hamkorlik tashkilotining rivojlanishi, ustuvor yo‘nalishlari va strategik maqsadlari

Shanxay hamkorlik tashkiloti 2001-yilda Xitoy, Rossiya, Qozog'iston, Tojikiston, Qirg'iziston va O'zbekiston rahbarlari tomonidan tashkil etilgan xalqaro tashkilotdir. 2015-yil 10-iyulda ShHTga Hindiston va Pokistonning qo'shilish tartibi boshlanganligi e'lon qilindi. 2017-yil 9-iyunda Hindiston va Pokiston ShHTga a'zo bo'ldi¹³. O'zbekistondan tashqari, qolgan davlatlar 1996-1997-yillarda tashkil etilgan "Shanxay Beshligi" ga a'zo bo'lganlar. Qozog'iston, Qirg'iziston, Xitoy, Rossiya va Tojikiston o'rtasida harbiy sohaga bo'lgan ishonchni mustahkamlash va chegara hududida qurolli kuchlarni bir-biriga qisqartirish to'g'risidagi bitimlar imzolangan edi. ShHTga a'zo davlatlarning umumiy hududi 34 million km² dan ortiq yoki Yevroosiyo hududining 60 foizini tashkil etadi. ShHT mamlakatlari aholisining umumiy soni 2017-yilgi statistik ma’lumotlarga ko‘ra, 3 milliard 40 millionni tashkil qiladi. Ushbu ko‘rsatkich dunyo aholisining yarmidir. Xitoy Xalq Respublikasi iqtisodiyoti nominal YaIM bo'yicha jahonda ikkinchi, YaIMning xarid qobiliyati pariteti bo’yicha esa (2014 yildan boshlab) bo'yicha birinchi o‘rinni egallaydi.

ShHT na harbiy blok (masalan, NATO kabi) va na ochiq muntazam xavfsizlik uchrashuvi (ARF kabi), balki qidiruv manzilni oladi. Tashkilotning asosiy vazifalari - ishtirokchi davlatlarda terrorizm, ayirmachilik, ekstremizm, giyohvand moddalar kontrabandasining oldini olish va iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish, energetika sohasidagi hamkorlik, ilmiy va madaniy hamkorlikni birlashtiradigan keng sohada barqarorlik va xavfsizlikni mustahkamlashdir.

Tashkilotning hozirgacha shakllanib kelishi. Davlat rahbarlarining 2002-yil iyun oyida Sankt-Peterburgda bo'lib o'tgan uchrashuvi ShHTni institutsionalizatsiya qilishni davom ettirdi. Davlat rahbarlari Deklaratsiyasi - tashkilotni tashkil etish to'g'risidagi ikki hujjatni imzolash orqali amalga oshirildi: ShHTning asosiy nizomi va a’zo davlatlar rahbarlarining imzolagan deklaratsiyasi.

2009-yilda Yekaterinburgda ShHTga a'zo davlatlar rahbarlari Shanxay hamkorlik tashkiloti va Belarus Respublikasi o'rtasidagi muloqotga hamkor maqomini berishga qaror qildilar. 2010-yil 28-aprelda Belarus Respublikasiga ShHTning muloqotida sherik maqomini berish to'g'risidagi memorandum imzolandi va bu maqomni Belarus Respublikasi uchun rasmiylashtirildi.

2012-yil 7-iyun kuni ShHTga a'zo davlatlar rahbarlari Afg'onistonga ShHTning kuzatuvchisi maqomini berish va Turkiyaga muloqotdagi hamkor maqomini berish to'g'risida qaror qabul qilishdi.

2015-yilning 10-iyulida Hindiston va Pokistonni ShHTga qabul qilish tartibi boshlandi. 2017-yil 9-iyunda, ikki yildan kamroq muddat ichida, ishtirok etish uchun barcha shart-sharoitlarni ta’minlagan Hindiston va Pokiston tashkilotga qo'shildi. Ushbu ikki ulkan davlatning tashkilotga qo'shilishi, ShHTning qudratini yanada oshirishga xizmat qilishi, u doirasidagi ko'p tomonlama hamkorlik aloqalari ko'lamini kengaytirilishiga sabab bo'lishi shubhasizdir.