O’zbekiston xalqaro islom akademiyasi “Islom iqtisodiyoti va xalqaro munosabatlar” fakulteti

I.BOB. SHANXAY HAMKORLIK TASHKILOTINING TASHKIL ETILISHI, UNING USTUVOR YO‘NALISHLARI VA STRATEGIK MAQSADLARI

1.1. Shanxay hamkorlik tashkilotining tashkil topishi

Shanxay hamkorlik tashkilotiga a’zo barcha mamlakatlar hamkorlik munosabatlarining ochiq va oshkoralikka asoslangan tizimini rivojlantirishni yakdillik bilan qo'llab-quvvatlaydi⁹. Munosabatlarning bunday taraqqiy etib kelishi tashkilotning bir necha yillik faoliyati davomida vujudga keldi.

ShHT prototipi - "Shanxay Beshligi" mexanizmi, dastlab o‘zaro ishonch asosida bunyod etilgan va Rossiya, Qozog'iston, Qirg'iziston va Tojikiston bilan Xitoy chegara hududlarida harbiy kuchlarni kamaytirish maqsadida ishlab chiqilgan. Xalqaro va mintaqaviy vaziyatda sovuq urush tugashi bilan juda katta o'zgarishlar ro'y berdi, so‘ngra tinchlik va taraqqiyot davrining trendi boshlandi. Xitoy, Qozog'iston, Rossiya, Tojikiston va Qirg'iziston – bu besh qo'shni davlatlar o'rtasidagi kun tartibida yaxshi qo'shnichilik, o'zaro ishonch, do'stlik va hamkorlik munosabatlarini mustahkamlash masalalari bor edi. 1996- va 1997-yillarda Shanxay va Moskvadagi uchrashuvlarda besh a’zo davlat rahbarlari "Chegara hududlarida harbiy sohadagi ishonch to'g'risidagi bitim" va "Chegara hududlarida qurolli kuchlarni o'zaro kamaytirish to'g'risidagi bitim"larni imzolagani “Shanxay Beshligi” mexanizmini ishga tushirishdagi tarixiy boshqich bo‘ldi¹⁰. Shundan so'ng, yillik uchrashuvlarning bu turi besh mamlakatning har birida o'zgaruvchan tarzda tashkil etilgan va o'tkazilgan. 1998-yildan 2000-yilgacha Shanxay Beshligi sammiti Olmaota, Bishkek va Dushanbe shaharlarida bo'lib o'tdi (Dushanbeda bo'lib o'tgan uchrashuvda O'zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti I.Karimov mehmon sifatida ishtirok etish uchun davlat rahbari tomonidan taklif qilindi)¹¹. Uchrashuvlarning mazmuni ham chegara hududlaridagi ishonchni mustahkamlash masalalari, siyosat, xavfsizlik, diplomatiya, savdo-sotiq, iqtisodiy, madaniy-gumanitar va boshqa sohalarda o'zaro manfaatli hamkorlikni rivojlantirishdan iborat edi. Davlat rahbarlarining uchrashuvlaridan tashqari, Tashqi ishlar vazirligi, mudofaa vazirlari, huquqni muhofaza qilish organlari, iqtisodiyot, madaniyat, transport, favqulodda vaziyatlar, chegara xizmatlari, prokuratura va milliy koordinatorlar vazirlari o'rtasida navbatdagi uchrashuvlar mexanizmlari yaratildi.

Tashkilotga a’zo davlatlar. ShHTga a’zo davlatlarning soni sakkiztani tashkil etadi. Ular: Rossiya, Xitoy, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, O‘zbekiston, Hindiston va Pokistondir. A’zo davlatlardan tashqari tashkilotga kirish maqsadidagi, kuzatuvchi sifatida ishtirok etadigan va taklif qilingan davlatlar ham mavjud. Bundan tashqari, ShHT BMT, MDH, ODKB, YOEIZ va ASEAN kabi tashkilotlar bilan shartnomalarga ega.